نسخه الکترونیک؛ سدی در برابر جعل و تخلف
امیر پروسنان - ایرنا - اجرای نسخه‌نویسی الکترونیک در کشور اکنون به تحقق 75 درصدی رسیده و می‌توان پس از سال‌ها به این امیدوار بود که با اجرای کامل این طرح در دولت سیزدهم، علاوه بر شکل‌گیری پرونده الکترونیک سلامت، سد محکمی در برابر تخلف و نسخه‌های جعلی شکل می‌گیرد.
نسخه‌نویسی و نسخه‌پیچی الکترونیک گام اول برای تحقق پرونده الکترونیک سلامت محسوب می‌شود. پرونده‌ای که در هیچ کدام از دولت‌های پیشین به ثمر ننشسته و فقط پوسته‌ای نمایشی از آن رونمایی شد. زیرا ورودی‌های مناسبی برای تکمیل یا حتی راه اندازی اولیه نداشت و اگر سامانه‌های بهداشت نبودند، همان پوسته اولیه پرونده الکترونیک سلامت نیز معنی و مفهومی پیدا نمی‌کرد. حالا در دولت سیزدهم و با توجه به حمایت‌های انجام شده، می‌توان به تکمیل برنامه نسخه‌نویسی و نسخه‌پیچی الکترونیک و پس از آن، تحقق پرونده الکترونیک سلامت چشم امید داشت.
بر اساس قانون برنامه ششم توسعه، دولت باید نسخه‌نویسی الکترونیک را اجرا کند و این موضوع در قانون بودجه 1400 نیز مصوب و اعلام شده که اگر این برنامه اجرایی نشود، تخلف رخ داده است. الزامات قانونی برای اجرای نسخه نویسی الکترونیک در برنامه‌های پنجم و ششم توسعه آمده و در ماده 74 برنامه ششم توسعه درباره نسخه‌نویسی الکترونیک گفته شده که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با هدف ارائه خدمات الکترونیک سلامت مکلف است در مدت دو سال اول اجرای قانون برنامه نسبت به استقرار سامانه‌های پرونده الکترونیک سلامت ایرانیان و سامانه‌های اطلاعاتی مراکز سلامت با هماهنگی پایگاه ملی آمار ایران و سازمان ثبت احوال کشور با حفظ حریم خصوصی، منوط به اذن آنها و محرمانه بودن داده‌ها و با اولویت شروع برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع اقدام کند.
سازمان بیمه سلامت ایران نیز بر اساس تکالیف قانونی خود و در راستای اهداف برنامه ششم توسعه کشور و بند «ث» ماده 67 و بند «چ» ماده 70 و بند «ج» تبصره 17 قانون بودجه سال 1398 و همچنین سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری در حوزه سلامت موظف شد که برنامه نسخه‌نویسی الکترونیک و حذف دفترچه‌های کاغذی را اجرایی کند. بنابراین نسخه نویسی الکترونیک از آبان 1398 با اجرا در 235 شهر توسط این سازمان آغاز شد.
چرا نسخه الکترونیک مهم است؟
نسخه‌نویسی الکترونیک از جنبه‌های مختلف اهمیت دارد که شاید کمترین بخش آن، استقرار دولت الکترونیک و کاهش مصرف کاغذ باشد. طرحی که می‌تواند سد محکمی در برابر جعل و تخلف باشد.
با توجه به سامانه‌های الکترونیک موجود در بیمه‌ها، امکان شناسایی و ثبت بیماران در سامانه‌های سازمان‌های بیمه گر و همچنین نشان دار شدن بیمار برای هر اقدام و خدمتی مانند تحویل دارو وجود دارد. بنابراین یکی از مزایای سامانه‌های الکترونیک این است که مصرف کننده اصلی دارو را شناسایی کرده و خدمات به طور مستقیم در اختیار همان فرد قرار بگیرد.
«مهدی رضایی» معاون بیمه و خدمات سلامت سازمان بیمه سلامت در این رابطه به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: در نسخه‌های کاغذی هم دفترچه‌های کاغذی به صورت جعلی تکثیر شده و هم از مهر و امضای جعلی پزشکان سوء استفاده شده و نسخه‌های جعلی نوشته می‌شد. این موضوع منجر به خروج دارو و در نتیجه اعمال هزینه به بیمه‌ها می‌شد. نظام نسخه‌های کاغذی امکان این را به بیمه‌ها نمی‌داد که بتوان همه موارد جعلی را شناسایی کرد. بنابراین آمار دقیقی از سوء استفاده‌ها نمی‌توان ارائه کرد.
وی اظهار می‌کند: در سامانه‌های الکترونیک برای ورود پزشک، شناسه و رمز عبور اختصاص پیدا می‌کند و بنابراین امکان جعل وجود ندارد، مگر اینکه رمز عبور در اختیار شخص دیگری قرار داده شود. در سیستم نسخه کاغذی اگر جعل اتفاق می‌افتاد، خود پزشک مطلع نمی‌شد. برآورد می‌شود که با مکانیزم تایید دارو و سامانه‌های الکترونیک، حداقل بین 10 تا 20 درصد جلوی هزینه‌های غیرمتعارف که ناشی از جعل است، جلوگیری خواهد شد.
«علی سالاریان» معاون فنی و نظارت سازمان نظام پزشکی نیز درباره مزایای این طرح می‌گوید: فواید اجرای نسخه الکترونیک کم نیست؛ در حالت سنتی ممکن است نسخه‌پیچ داروخانه نتواند خط پزشک را بخواند و دارو را اشتباه به بیمار تحویل دهد، اما در نسخه الکترونیک، خطای یادشده رخ نمی‌دهد. در عین حال تداخلات دارویی می‌تواند کاهش یابد. در مورد تعدد داروها نیز بیمه می‌تواند کنترل داشته باشد. اجرای نسخه الکترونیک همچنین تقاضای القایی را کاهش می‌دهد، اما همه این مسائل منوط به این است که نسخه الکترونیک در کنار پرونده الکترونیک سلامت اجرا شود. در پرونده الکترونیک سلامت، پزشکان با وارد کردن کد ملی بیمار به سوابق پزشکی بیمار، داروهای مصرفی و سایر مسائل مرتبط با سلامت بیمار دسترسی پیدا می‌کنند.
اجرای 90 تا 100 درصدی نسخه الکترونیک در 14 استان
بر اساس اعلام سازمان بیمه سلامت، برنامه نسخه‌نویسی الکترونیک تا 28 آذر 1400 در 22 استان بیش از 80 درصد محقق شده که از این میان در 14 استان بین 90 تا 100 درصد و در 8 استان دیگر بین 80 تا 90 درصد تحقق داشته است.
میزان تحقق نسخه الکترونیک تا 28 آذر ماه در کل کشور به طور تجمیعی، 75 درصد بوده و این در حالی است که تا پایان آبان ماه امسال، این شاخص روی 65 درصد بود. همچنین رشد درصد تحقق نسخه الکترونیک در سازمان بیمه سلامت به نسبت آبان ماه، 16 درصد برآورد شده است.
مقایسه درصد تحقق نسخه الکترونیک در آذر و آبان بر اساس آمارهای سازمان بیمه سلامت
سه استان یزد، کهگیلویه و بویراحمد و ایلام در حال حاضر پیشتاز اجرای نسخه الکترونیک هستند و به تحقق 100 درصدی این برنامه در آذر ماه 1400 دست پیدا کردند. همچنین در استان کرمانشاه میزان تحقق نسخه الکترونیک به 99 درصد و در کرمان به 98 درصد رسیده است. استان گلستان با تحقق 97 درصدی، هرمزگان با تحقق 96 درصدی، کردستان با تحقق 95 درصدی، بوشهر با تحقق 95 درصدی و آذربایجان غربی با تحقق 92 درصدی در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
بر اساس اعلام سازمان بیمه سلامت، میزان رشد برنامه نسخه الکترونیک در آذر ماه نسبت به آبان ماه امسال در استان فارس و البرز چشم‌گیر بوده و به طور متوسط این برنامه در آذر ماه به نسبت آبان تا تاریخ 28 آذر ماه، 16 درصد در کشور رشد داشته است.
چه تعداد از مطب‌ها و داروخانه‌ها به طرح پیوستند؟
تا 28 آذر ماه 1400، بیش از 95 درصد از مطب‌های طرف قرارداد با سازمان بیمه سلامت، 95 درصد از داروخانه‌ها، 95 درصد از آزمایشگاه‌ها، 96 درصد از مراکز پرتو پزشکی، 90 درصد از درمانگاه‌ها و 95 درصد از بیمارستان‌ها به برنامه نسخه‌نویسی و نسخه‌پیچی الکترونیک پیوسته‌اند.
تعداد مراکز طرف قرارداد با سازمان بیمه سلامت که به نسخه الکترونیک پیوستند
حمایت رییس‌جمهوری از نسخه نویسی الکترونیک
حمایت سید ابراهیم رئیسی، رییس‌جمهوری از برنامه نسخه‌نویسی الکترونیک در حالی اعلام شد که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در نامه‌ای به رییس‌جمهوری درخواست تعویق 6 ماهه این طرح را کرده بود. موضوعی که با مخالفت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز مواجه شده و این وزارتخانه در نامه‌ای به رییس‌جمهوری، مخالفت خود را با تعویق 6 ماهه طرح نسخه‌نویسی الکترونیک اعلام کرد.
در نهایت دفتر ریاست‌جمهوری در نامه‌ای به تاریخ 29 آبان 1400 به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اعلام کرد که برای اجرای طرح نسخه‌نویسی الکترونیکی همکاری کنند.
دستور رییس‌جمهوری برای اجرای نسخه نویسی الکترونیک
هرچند «قاسم جان بابایی» معاون درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی درباره نامه وزیر بهداشت اظهار می کند: نامه‌ای که وزیر بهداشت به رییس‌جمهوری نوشت مربوط به توقف طرح نسخه نویسی الکترونیک نبود، بلکه نیاز به زمان بود تا پروسه با همان سرعت و قدرت پیش برود، اما فرصتی باشد که مردم آسیب نبینند و بتوان نقص‌ها را برطرف کرد.
«محمد مهدی ناصحی» مدیرعامل سازمان بیمه سلامت نیز در این رابطه اظهار کرد: آمادگی بیمه سلامت و وزارت بهداشت و روند کاری که تاکنون انجام داده، قابل قبول بوده، اما حجم کار سنگین است و موانع زیرساختی و نرم افزاری در بسیاری از سازمان‌ها و اداراتی که باید این وظیفه را انجام دهند مانند صدا و سیما، نیروهای مسلح، وزارت نفت وجود دارد. این سازمان‌ها باید نسخه‌نویسی را انجام دهند، اما تاکنون توفیقی در این زمینه نداشتند. صحبت وزارت بهداشت این است که آن موسسات دچار مشکل نشوند وگرنه سازمان بیمه سلامت از جمله دستگاه‌هایی است که زیرمجموعه وزارت بهداشت بوده و پیشرفت مناسبی را در زمینه نسخه نویسی و نسخه پیچی الکترونیک در کشور داشته است. امید است با پیشنهاد منطقی که انجام می‌شود، ضمن اجرای نسخه‌نویسی و رعایت قانون، حداقل‌هایی نیز وضع شود تا مردم دچار مشکل نشوند.
سازمان نظام پزشکی چه می‌گوید؟
سازمان نظام پزشکی به عنوان یکی از اضلاع مهم اجرای طرح نسخه‌نویسی الکترونیک، همراهی مناسبی با این طرح داشته، اما همچنان برخی انتقادات به اجرای این طرح مطرح می‌شود.
«علی سالاریان» معاون فنی و نظارت سازمان نظام پزشکی در این رابطه می‌گوید: با توجه به اینکه سلامت پایه‌ای‌ترین حق مردم است، باید اهمیت زیادی به آن داده و با پیشرفت فناوری باید شیوه‌های سنتی را کنار بگذاریم.
وی درباره چالش‌های نسخه‌نویسی الکترونیک اظهار می‌کند: از جمله ایرادهای این طرح می‌توان به عدم پوشش بیمه‌های تکمیلی، عدم ارتباط دو طرفه بین داروخانه و مطب، عدم ارسال پیامک برای تشخیص هویت، قطعی اینترنت، عدم پوشش داروهای تزریقی، عدم امکان دارو دادن بیش از یک ماه به بیماران مزمن اشاره کرد که این مسائل باعث سرگردانی بیماران می‌شود و همه این موارد باعث شده کارشناسان به این نتیجه برسند که اول دی ماه زمان مناسبی برای اجرای نسخه الکترونیک نیست و اصرار بر اینکه اول دی ماه را روز شروع اجباری نسخه الکترونیک اعلام کنند باعث نارضایتی، سردرگرمی و سرگردانی مردم و ارائه‌دهندگان خدمت از جمله پزشکان می‌شود.
از نظر سالاریان:«هنوز زیرساخت‌های اجرای نسخه الکترونیک به طور کامل فراهم نشده است. در نشستی که با سازمان‌های بیمه‌گر و وزارت بهداشت داشتیم به این نتیجه رسیدیم که اول دی ماه فرصت مناسبی برای اجرای نسخه الکترونیک نیست و وزیر بهداشت در نامه‌ای به رییس‌جمهور خواست که حداقل 6 ماه مهلت اجرای نسخ الکترونیک تمدید شود، اما پذیرفته نشد و علت رد این قضیه مشخص نیست.»
«محمد رییس زاده» رییس کل سازمان نظام پزشکی کشور نیز درباره اجرای نسخه‌نویسی الکترونیک می‌گوید: ما این کار را آغاز می‌کنیم و انجام می‌دهیم، اما نباید مطلق باشد یا قوه اجبار به کار گرفته شود؛ در جاهایی که امکان دارد کار به صورت 100 درصد آغاز می‌شود و در جاهای دیگر، سازمان‌های بیمه‌گر کمی انعطاف به خرج بدهند تا همه زیرساخت‌ها فراهم شود. نسخه‌نویسی و پرونده سلامت الکترونیک مولفه‌ای است که ناگزیر به پیش رفتن به سمت اجرایی شدن آن هستیم و هیچکس در این زمینه نظر مخالفتی ندارد و پیگیر محقق شدن این موضوع هستیم.
اجرای کامل نسخه الکترونیک از اول دی 1400
بر اساس قانون نسخه‌نویسی و نسخه‌پیچی الکترونیک از اول دی ماه 1400 باید انجام شود و سازمان‌های بیمه گر حق پرداخت سندهای کاغذی را نخواهند داشت. طرحی ملی و پیچیده که نیازمند همکاری همه ارکان حوزه سلامت کشور و اطلاع رسانی مناسب رسانه‌ها به جامعه است تا به طور کامل مستقر شده و همان مسیری را برود که نظام بانک داری الکترونیک سال‌ها پیش طی کرد.
مقاومت در برابر اجرای طرح‌های الکترونیک در جهانی که هر ثانیه به سمت ارائه خدمات الکترونیک و فضای مجازی می‌رود، به هیچ عنوان پذیرفتنی نیست و اگر تعارض منافع افراد معدود، در برابر اجرای این طرح‌های الکترونیک موفق نشود، می‌توان به شفافیت و مبارزه با تخلف و جعل امیدوار بود.
