نشست جده شورای همکاری خلیج فارس و کشورهای آسیای مرکزی: انتظارات و نتایج

عصر ایران؛ افشار سلیمانی* - در 19 جولای 2023 (28 تیر 1402)، اجلاس سران شورای همکاری خلیج فارس و شورای همکاری آسیای مرکزی به ابتکار و دعوت محمد بن سلمان ولیعهد و نخست وزیر عربستان سعودی در شهر جده برگزار شد. سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس - عربستان سعودی، امارات متحده عربی، قطر، بحرین، عمان، کویت و همچنین جمهوری‌های آسیای مرکزی - قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان، ترکمنستان و تاجیکستان در این اجلاس شرکت کردند.

هدف از این اجلاس گسترش گفت‌وگوهای سیاسی بین کشورهای شرکت‌کننده، توسعه همکاری‌های بین منطقه‌ای در زمینه‌های تجاری - اقتصادی، فرهنگی و بشردوستانه و همچنین منطقی‌سازی ثبات بلندمدت در همه طیف‌های روابط بود.

اولین گام برای ایجاد همکاری بین دو منطقه یک سال پیش در ریاض، پایتخت عربستان سعودی برداشته شد و اولین نشست وزیران گفتگوی راهبردی "کشورهای عربی خلیج فارس - شورای همکاری آسیای مرکزی" با حضور وزرای خارجه آن کشورها و کشورهای خارجی برگزار شد.

این اولین نشستی بود که در سطح سران کشورها بین کشورهای دو منطقه برگزار شد. در اجلاس سران که در ماه جاری برگزار شد، برنامه اقدام مشترک برای گفتگو و همکاری راهبردی در دوره 2023-2027 بین کشورهای شرکت کننده به تصویب رسید. برنامه اقدام مشترک کار بر روی موضوعات ثبات سیاسی، تقویت گفتگو، همکاری های اقتصادی و سرمایه گذاری و همچنین ایجاد روابط مشارکت موثر را در نظر می گیرد. اقتصاد اولویت مورد بحث در این نشست بود. شرکت کنندگان در اجلاس بر ضرورت توسعه روابط اقتصادی دوجانبه تاکید کردند.

در سال 2021، گردش تجاری بین دو بلوک منطقه ای تقریباً 3.1 میلیارد دلار بوده است که تنها 0.27 درصد از کل تجارت کشورهای شورای همکاری خلیج فارس است.

اخیراً می توان شاهد بود که کشورهای حوزه خلیج فارس به طور فعال در کشورهای آسیای مرکزی سرمایه گذاری می کنند. در ژوئیه سال گذشته، رئیس جمهور قزاقستان قاسم کومارت توکایف با هدف پیشنهاد نه تنها سرمایه گذاری چند میلیونی، بلکه ایجاد همکاری نزدیک بین صندوق های "سامروک - کازینا" و "NUH Baiterek" قزاقستان از جده بازدید کرد. از صندوق سرمایه گذاری عربستان سعودی برای مشارکت در پروژه‌های سرمایه‌گذاری بزرگ در صنعت پتروشیمی، توسعه انرژی سبز، بخش‌های متالورژی و معدن، فرآوری عمیق محصولات کشاورزی دعوت شد.

لازم به ذکر است که مجموع دارایی های صندوق سرمایه گذاری عمومی پادشاهی عربستان سعودی تقریباً 620 میلیارد دلار آمریکا است و یکی از بزرگترین صندوق های سرمایه گذاری دولتی در جهان است. در طول همه‌گیری کووید -19، این صندوق تقریباً 8.7 میلیارد دلار سهام شرکت‌های بزرگ جهانی (بوئینگ، فیس‌بوک، دیزنی، ماریوت و استارباکس) را خریداری کرد. این صندوق همچنین در بانک های بزرگ ایالات متحده - سیتی گروپ و بانک آمریکا - سرمایه گذاری کرد و سهام غول های نفتی BP، توتال، رویال داچ شل، انی و اکینور ASA را خریداری کرد.

در بخشی از این سفر، رئیس جمهور قزاقستان با محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی دیدار کرد. توکایف گفت که آستانه می تواند بیش از 100 محصول غیرخام به ارزش حدود 400 میلیون دلار در سال در زمینه های ماشین سازی، تولید آهن و فولاد و همچنین صنایع غذایی و کشاورزی عرضه کند. به نوبه خود، او وعده داد که در درازمدت میتواند ذخایر گندم، آرد و دانه های روغنی را که پادشاهی قبلاً از اوکراین خریداری کرده بود، فراهم کند.

لازم به ذکر است که در دهه گذشته، کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به طور کاملا فعال در احداث ساختمان ها در آستانه و همچنین در سایر زمینه های اقتصادی سرمایه گذاری کرده اند. با حمایت ریاض پروژه هایی به ارزش 120 میلیون دلار در قزاقستان اجرا شد. یکی دیگر از کشورهای آسیای مرکزی که پادشاهی عربستان سعودی در آن سرمایه گذاری کرده است، ازبکستان است.

در آگوست 2022 پس از توکایف، شوکت میرضیایف، رئیس جمهور ازبکستان و محمد بن سلمان که به عربستان سعودی سفر کرده اند، قراردادهای سرمایه گذاری به ارزش 14 میلیارد دلار امضا کردند که از این میزان 12 میلیارد دلار برای توسعه بخش انرژی در نظر گرفته شده است. لازم به ذکر است که عربستان سعودی یکی از بزرگترین سرمایه گذاران خارجی در پروژه های نوسازی زیرساخت های انرژی و توسعه انرژی سبز در ازبکستان است.

امارات یکی دیگر از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، سرمایه‌گذار اصلی در کشورهای آسیای مرکزی، است. تنها در سال گذشته، حجم سرمایه گذاری امارات در قزاقستان تقریباً 420 میلیون دلار بوده است. همچنین امارات متحده عربی قصد دارد در زیرساخت های بندری قزاقستان در دریای خزر سرمایه گذاری کند.

در مقایسه با عربستان سعودی، امارات متحده عربی کشوری است که بیشتر در ازبکستان سرمایه گذاری می کند. در ازبکستان، بازرگانان امارات به طور فعال در بخش انرژی به ویژه در ساخت و نصب منابع انرژی تجدید پذیر - نیروگاه های بادی و خورشیدی، پست های برق حرارتی با سوخت گاز سرمایه گذاری می‌کنند.

یک سرمایه‌گذار کمتر فعال در منطقه آسیای مرکزی نیز قطر است. در ژوئن 2023، شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر، در چارچوب سفر خود به کشورهای آسیای مرکزی، قراردادهایی را در زمینه های مختلف بین قطر و این کشورها امضا کرد. قرارداد 12 میلیارد دلاری با ازبکستان در زمینه های انرژی، لجستیک و کشاورزی امضا شد. الطانی در سفر خود به قرقیزستان به این کشور قول همکاری در زمینه نظامی داد.

در تاجیکستان که چین تمام پروژه های جذاب را در دست دارد، قطر 100 میلیون دلار در ساخت و ساز سرمایه گذاری کرده است و بزرگترین مسجد منطقه افتتاح شده است. اولین اجلاس سران شورای همکاری خلیج فارس و کشورهای آسیای مرکزی که در جده برگزار شد را میتوان آغاز مرحله جدیدی از روابط بین مناطق واقع در دو موقعیت مهم ژئواستراتژیکی محسوب کرد.

با توجه به تغییر سریع وضعیت ژئوپلیتیک، فرآیندهای سیاسی و اقتصادی در حال وقوع در منطقه و جهان، ظهور این ایده، یعنی ایجاد فرمول همکاری جدید بین دو منطقه، نمودی از منافع متقابل است. از ایالت های دو منطقه به طور کلی، اگر به فعالیت بازیگران خارجی در آسیای مرکزی نگاه کنیم، می توان گفت که جریان ژئوپلیتیکی پروژه های بزرگ روسیه، آمریکا، چین، اتحادیه اروپا، ژاپن، کره جنوبی به این منطقه در چارچوب «آسیای مرکزی» ادامه دارد.

پیش از این نشست، رویکرد واحدی بین شورای همکاری خلیج فارس و کشورهای آسیای مرکزی وجود نداشت. هر یک از ایالت ها به طور مستقل عمل کردند، موافقت نامه های همکاری انفرادی را امضا و پروژه های تجاری را اجرا کردند. اما این مدل همکاری نتایج مورد انتظار طرفین را به همراه نداشت. همچنین، اگر میزان سرمایه گذاری در منطقه توسط چین و روسیه، شرکای کشورهای آسیای مرکزی را مقایسه کنیم، می توان گفت که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در مرحله کنونی به اندازه کافی رقابتی نیستند.

از سوی دیگر، با وجود اینکه روسیه و چین شرکا و سرمایه گذاران اصلی تجاری و اقتصادی هستند، رهبران کشورهای آسیای مرکزی به سرمایه گذاری سخاوتمندانه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس امیدوارند. کشورهای عربی به پتانسیل آسیای مرکزی علاقه مند هستند. آنها مشتاقانه به امید دستیابی به مواد خام سرمایه گذاری می کنند و سعی می کنند ایالات متحده و اروپا را که سخاوت خاصی در منطقه ندارند کنار بزنند.

در این صورت شاهد یک قالب جدید هستیم. بدون شک هر دو منطقه منافع مشترکی در «برنامه اقدام مشترک» دارند. کشورهای آسیای مرکزی به سرمایه گذاری های جدید کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و همچنین افزایش تجارت امیدوارند. کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به انرژی سبز در منطقه آسیای مرکزی علاقه مند هستند.

پادشاهی عربستان سعودی کشوری است که علاقه خاصی به ایجاد همکاری مشترک و پایدار بین دو منطقه دارد. اخیراً اقدامات مهمی در سیاست خارجی پادشاهی مشاهده شده است. به این ترتیب، پس از گام‌های مهم برای پادشاهی از جمله توافق چین و ایران، روابط جدید برقرار شده با ترکیه و همچنین سفر رسمی ولیعهد سعودی به فرانسه در ماه گذشته و امضای توافق‌های جدید، عربستان سعودی افزایش منافع مشترک و چشم انداز توسعه را مد نظر دارد.

یکی از اهداف اصلی برگزاری این اجلاس در جده به ابتکار و ریاست مستقیم محمد بن سلمان، جلب حمایت از نامزدی وی برای میزبانی EXPO 2030 است. هدف دیگر بن سلمان افزایش نفوذ خود در منطقه است. در مورد گام های آتی روابط همکاری میان کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و کشورهای آسیای مرکزی می‌توان گفت که علاوه بر روابط تاریخی کهن این دو منطقه، عامل وحدت بخش و اصلی در روند برقراری روابط در عرصه های سیاسی، تجاری، اقتصادی و... سایر زمینه ها عامل دینی است. این عامل همچنین حاکی از آن است که همکاری بین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و کشورهای آسیای مرکزی می تواند به اجماع منطقه ای دست یابد.

جمهوری اسلامی ایران هم می‌تواند با تنش زدایی و اعمال سیاست خارجی واقع بینانه و عملگرایانه مبتنی بر مولفه های قدرت درونی در راستای تامین حداکثری منافع ملی به این ساختار ملحق شود که اهمیت آن باتوجه به موقعیت ژئوپولیتیکی و ژئو اکونومیکی ایران و اشتراکات فرهنگی با کشورهای دومنطقه مورد بحث کمتر از سازمان همکاری های شانگهای نیست.

*سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان و تحلیلگر مسائل سیاسی و بین‌المللی

حواسمان به خورشید نیست / شاخص اشعه فرابنفش به 12 رسیده؛ آنچه باید درباره این وضعیت بدانید (فیلم)

ابهام در اخراج یا دستگیری مرد خشن قرمز پوشی که کودکان معلول ذهنی را کتک می‌زد؛ در آسایشگاه نیلوفر آبی چه می‌گذشته؟ چطور همه را فریب دادند؟ لباس‌ها نشان می‌دهد کتک زدن‌ها در چند روز مختلف بوده (فیلم)