نشست سه جانبه تهران و نقش ایران در حل سیاسی بحران سوریه
شاخص‌ها نشان می‌دهد که «روند آستانه» با ابتکار ایران و روسیه، نسبت به سایر طرح‌هایی که با هدف حل سیاسی بحران سوریه مطرح شده بود موفق‌تر عمل کرده است.
به گزارش الف، برگزاری «هفتمین اجلاس سران کشورهای ضامن روند آستانه» با حضور سید «ابراهیم رئیسی» رئیس جمهور کشورمان و «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهوری روسیه و «رجب طیب اردوغان» همتای ترک وی در تهران بهانه خوبی برای یادآوری اجمالی تاریخچه شکل گیری و دستاوردها و چالش‌های این روند از ابتدای فعالیت‌های آن تاکنون است. به همین منظور لازم است در وهله نخست نگاهی به بحران سوریه و راهکارهای متعددی که جهت حل سیاسی این بحران مطرح شده بود بیاندازیم.
در جریان بحران داخلی سوریه که با مداخلات خارجی و به نوعی جنگ جهانی تروریسم علیه این کشور آغاز شد، دو دسته از بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی حضور داشتند. اولین دسته از این بازیگران کشورهایی بودند که اساسا این بحران را به راه انداختند؛ کشورهای غربی به سرکردگی آمریکا و متحدان عرب آنها در منطقه که از واشنگتن و گروه‌های تروریستی در سوریه حمایت می‌کردند.
اما دسته دوم کشورهایی بودند که با هدف مبارزه با تروریسم و جلوگیری از سقوط دولت دمشق وارد میدان شدند و همین طرف‌ها در نهایت موفق شدند سوریه را از چنگال تروریسم تکفیری و حامیان آن نجات دهند. روسیه و ایران که رهبری محور مقاومت منطقه را بر عهده دارد طرف‌های اصلی بودند که به حمایت از دولت سوریه و جنگ با جریان تروریسم تکفیری پرداختند و در سطح نظامی توانستند کمک شایانی به ارتش عربی سوریه در راستای پاکسازی این کشور از لوث تروریسم کنند.
اما حتی با وجود نابودی بخش اعظمی از تروریست‌ها در سوریه هنوز خطر شورش و جنگ داخلی در این کشور وجود داشت و به همین منظور نقش‌آفرینان منطقه‌ای و جهانی در سوریه اقدام به ارائه طرح‌های سیاسی جهت حل این بحران کردند. در این بین آمریکا و طرف‌های غربی که در تحقق اهداف خود از خلال جنگ سوریه برای نابودی دولت بشار اسد ناکام مانده بودند تلاش داشتند با طرح‌ها و پروژه‌های سیاسی، سیطره خود را بر این کشور تضمین کنند.
البته شماری از این طرح‌ها مربوط به سال‌های ابتدایی بحران بوده و به این شرح است: طرح اتحادیه عرب (2011-2012)، طرح دوستان سوریه (2012)، ابتکار روسیه (2012)، طرح کوفی عنان (2012)، طرح سازمان ملل موسوم به روند ژنو (از 2012 تاکنون)، روند وین (2015)، کنفرانس ریاض (2015) و نشست لوزان (2016).
اما هیچ یک از این طرح‌ها نتوانست راهکار مفیدی برای حل بحران سوریه ارائه دهد. در نهایت در دسامبر سال 2016 آتش‌بس فراگیری میان دولت سوریه و گروه‌های مسلح معارض برقرار شد که مقدمه‌ای بود برای اجرای طرحی که با ابتکار ایران و روسیه مطرح شد. البته ترکیه نیز بنا به اهداف خاص خود در اجرای این طرح با ایران و روسیه همراهی کرد.
ابتدای سال 2017 بر اساس همین ابتکار معارضان و دولت دمشق در «آستانه» پایتخت قزاقستان برای نخستین بار در یک نشست مستقیم گرد هم آمدند و طرح‌هایی برای تثبیت آتش‌بس و توقف هرگونه درگیری داخلی در سوریه ارائه شد.
نمایندگان ایران و روسیه و ترکیه از آن تاریخ تاکنون 18 بار نشست‌های آستانه را به منظور بررسی مسائل مختلف مربوط به بحران سوریه از جمله بازگشت آوارگان این کشور، تکرار کرده‌اند. البته اجلاس سران کشورهای ضامن روند آستانه که با حضور روسای جمهور سه کشور برگزار می‌گردد پیش از این 6 اجلاس بوده و هفتمین دور آن سه شنبه در تهران برگزار می‌شود.
ناظران امور بر این باورند که در میان همه طرح‌های ارائه شده برای حل سیاسی بحران سوریه، روند آستانه موفق‌تر از سایر طرح‌ها بوده است. عمده علت این امر به اصول راهبردی روند آستانه برمی‌گردد. پیش از این طرح‌هایی که اغلب توسط آمریکا و متحدان منطقه‌ای آن برای بحران سوریه ارائه شد، مبتنی بر اهداف و منافع یکجانبه همین طرف‌ها بوده و حقی برای دولت دمشق در نظر گرفته نشده بود.
اما روند آستانه نخستین ابتکاری است که بدون مداخلات و سیطره غرب و آمریکا در منطقه اجرا می‌شود و بر همین اساس همسو با منافع سوریه است و به همین علت تاکنون توانسته ادامه پیدا کند.
البته از برخی معضلات و چالش‌هایی که روند آستانه از ابتدا با آن مواجه بوده نیز نباید غافل شد که علت آن در وهله نخست به جاه‌طلبی‌های ترکیه مربوط می‌شود. همکاری گاه و بی‌گاه آنکارا با واشنگتن و اقدامات تحریک‌آمیز ترک‌ها از جمله عملیات‌های نظامی در شمال سوریه از جمله چالش‌هایی بود که می‌توانست روند آستانه را مختل کند؛ اما در سایه تلاش‌های ایران و فشارهای روسیه، ترکیه که به نوعی نماینده معارضان دولت سوریه به شمار می‌رود، تاکنون در روند آستانه ابقا شده است.
از طرف دیگر یکی از معضلات روند آستانه در سال‌های گذشته مربوط به سیاست مسکو در قبال تجاوزات رژیم صهیونیستی بوده و روسیه تلاش می‌کرد موضع سختی در قبال حملات هوایی اسرائیل به دمشق و سایر مناطق سوریه اتخاذ نکند. اما بعد از تنش‌هایی که در جریان بحران اوکراین میان مسکو و تل‌آویو به وجود آمد سیاست روسیه در قبال تجاوزات اسرائیل به سوریه کاملا تغییر کرده و حتی تا مرز تهدید طرف صهیونیستی نیز رسیده است.
در پایان از این نکته نیز نباید غافل شد که روند آستانه از جمله مهم‌ترین و بارزترین طرح‌های منطقه‌ای است که ایران نقش و حضور فعال در آن دارد و ضامن شکست تلاش‌های آمریکا برای حذف تهران از عرصه سوریه است. بر همین اساس پیش‌بینی می‌شود که دستاوردهای روند آستانه علی‌رغم چالش‌های پیش رو و جاه‌طلبی‌ها ترکیه و نیز درگیری روسیه با بحران اوکراین، همچنان حفظ شود.