نگاهی به بازار انرژی / سیاست نفتی ایران، افزایش ظرفیت تولید است
پایش بازار
پویایی های بازار
1- قیمت های نفت در دیروز یعنی جمعه سیاه بشدت کاهش یافت. اعلام شیوع سویه های جدید از بیماری کووید -19 پیش بینی برای آینده تقاضا را تحت الشعاع قرار داده است. قیمت نفت خام برنت از ابتدای ماه نوامبر 14 دلار یعنی حدود 17 درصد کاهش داشته و امروز به قیمت 72.72 دلار هر بشکه در بازار لندن به فروش رسید. قیمت نفت وست تگزاس اینترمدییت برای تحویل در کاشینگ در بازار نیوریورک به قیمت 68.15 دلار هر بشکه یعنی 15.5 دلار کمتر از ابتدای نوامبر معامله شد. قیمت گاز طبیعی در هنری هاب نیز که 6.22 دلار هر میلیون بی تی یو بود به 5.45 یعنی یک دلار کمتر از قیمت اول نوامبر معامله شد.
تفسیر هفته
2- بهای نفت خام پس از رفع محدودیت‌های وضع‌شده برای پیشگیری از شیوع ویروس کرونا، بازگشت رشد اقتصادی، و آغاز دوباره سفرها افزایش یافته بود، اما قیمت نفت از ابتدای هفته کاهش یافته و دیروز جمعه این کاهش به حداکثر رسید. درابتدا دولت ایالات متحده تصمیم گرفت که 50 میلیون بشکه از ذخائر نفتی استراتژیک (Strategic Petroleum Reserves) آمریکا را در بازار به فروش برساند. آمریکا سپس ادعا کرد که دیگر کشورها نیز به آمریکا تاسی کرده مقداری از ذخائر اضطراری خود را به بازار ریخته اند. منابع آگاه در کاخ سفید پیشتر به رسانه‌ها گفته بودند که برنامه آزادسازی نفت از ذخایر استراتژیک نفت آمریکا با همراهی هند، کره‌جنوبی، انگلستان، و ژاپن اجرا می‌شود. در مجموع کشورها 71.5 میلیون بشکه در روز در این برنامه به بازار وارد کردند، اما تاثیر آن بر قیمت نفت چندان نبود. اعلامیه کاخ سفید حاکی از آن است که آمریکا ممکن است اقدامات بیشتری را برای ثبات در بازار در نظر گیرد. اما استفاده مجدد از ذخائر نفت استراتژیک بعید می نماید.
نفت ریخته شده در بازار توسط آمریکا از نوع ترش و همراه با گوگرد قابل توجه و در روزهای تعطیل شکرگذاری در آمریکا بوده است. این بدان معناست که اقدام دولت آمریکا بیشتر سیاسی و نمادین بود و برای دولت آمریکا بیشتر پیامدهای روانی بیشتر شدن عرضه در بازار مد نظر بوده است. در حالیکه در گذشته استفاده از ذخائر استراتژیک بیشتر برای موقعیت های اظطراری مانند جنگ و توفان و آتش سوزی بوده است، نه برای تنظیم بازار. اما بالارفتن قیمت نفت خام موجب شده بود که قیمت فرآورده های نفتی در آمریکا افزایش یابد. یکی از شاخص های چگونگی رای دادن مردم آمریکا در انتخابات ریاست جمهوری، قیمت فرآورده های نفتی و بخصوص بنزین می باشد. از سوی دیگر چین بصورت روشن از اقدام آمریکا دفاع نکرده و تا کنون مشخص نشده که آیا واقعا از ذخائر خود به بازار ریخته است یا نه. سخنگوی وزارت خارجه چین میگوید که چین هم با مصرف کنندگان و هم با تولیدکنندگان برای حفظ ثبات بازار نفت در تماس است. در واکنش به پایین آمدن قیمت نفت و اقدام آمریکا، ممکن است ائتلاف گروه کشورهای صادرکننده نفت موسوم به اوپک پلاس نیز در واکنش به نگرانی‌های موجود نسبت به کاهش تقاضای نفت همزمان با فراگیری موج جدید همه‌گیری ویروس کرونا در اروپا، برنامه افزایش ماهانه تولید خود را در جلسه هفته آینده تعدیل کند.
3- حجم تولید روزانه کشورهای عضو اوپک به 27 میلیون و 450 هزار بشکه رسیده که نسبت به ماه قبل، بیش از 1.5 میلیون بشکه افزایش یافته است. اما خبرهای رسیده حاکی از آن است که اوپک مایل نیست بیشتر از توافق های قبلی نفت وارد بازار نماید. این مسئله باعث عدم قطعیت در آینده نزدیک بخصوص 2022 خواهد شد. پیش بینی می شود که تولید مجموعه اوپک پلاس در ماه دسامبر 2021 38.4 میلیون بشکه در دروز باشد. اما وضعیت فنی در کشورهایی مانند نیجریه مشکلاتی را به همراه خواهد داشت که احتمالا این بخش از اوپک + 100 هزار بشکه در روز کمتر تولید کند. در جلسه اوپک + در ماه دسامبر در هفته آینده برای تولید در فصل اول 2022 تصمیم گرفته خواهد شد. احتمالا این گروه تصمیم به کمتر کردن تولید بگیرد، زیرا بر خلاف پیش بینی های قبلی محدودیت های همه جانبه دراروپا علیه بیماری کوید -19 و بروز سویه‌های جدید در دیگر نقاط جهان بخصوص جنوب آفریقا باعث ضعیف شدن تقاضا می گردد.
4- ایالات متحده یکی دیگر از بنگاه‌های دخیل در ساخت خط لوله گاز طبیعی نورداستریم 2 را تحریم کرد. شرکت روسی ترانس‌آدیرا که در خطوط کشتیرانی فعال است، به علاوه دو کشتی به اتهام مشارکت در ساخت خط لوله ای که می تواند در سال 55 میلیارد مترمکعب از گاز طبیعی روسیه را از طریق بستر دریای بالتیک به آلمان منتقل کند تحریم شدند. ممکن است که دولت بایدن انفرادا علاقه ای به چنین کاری نداشته اما این دولت باید گزارش تحریم سازندگان خط را برای کنگره ارسال کند. این بدان معناست که دولت های بزرگ از تحریم علیه دیگر کشورها به این سادگی دست برنخواهند داشت، حتی اگر کشور تحریم شونده، هم پیمانی مانند آلمان باشد. از طرف دیگر اخباری در بازار نفت به گوش می خورد که چین مقدار نفت خریداری شده از ایران را افزایش داده است. به گزارش روزنامه واشنگتن‌پست، چین پس از روی کار آمدن دولت جو بایدن در ایالات متحده آمریکا، خرید نفت از ایران را تا 3 برابر افزایش داده‌است. براساس آمار تولید نفت کشورهای عضو اوپک در ماه اکتبر 2021، عربستان‌سعودی تولید روزانه نفت خام خود را به 9.8 میلیون بشکه، عراق 4.150 میلیون بشکه، امارات عربی متحده 2.830 میلیون بشکه، کویت 2.5 میلیون بشکه، ایران 2 میلیون و 52 هزار بشکه، نیجریه 1.450 میلیون بشکه و لیبی به 1.130 میلیون بشکه رسانده است.
5- پرونده هسته ای ایران با تحولات جدیدی روبروست. هفتمین دور مذاکرات در مورد وضعیت هسته ایران از 8 آذر در وین شروع می شود. این پرونده یکبار در 2015 با توافق موسوم به برجام به مصالحه رسید. اما با بیرون رفتن آمریکا از این توافق و اعمال مجدد تحریم ها مجددا مناقشه همراه با اقدامات ایران و طرف مقابل ادامه یافت. بگزارش اکونومیست انتظار میرود آمریکا در نیمه نخست 2022 برخی از تحریمهای نفتی ایران را بردارد، رویدادی که موجب حمایت از رشد اقتصادی ایران خواهد شد. ایران حمایت کوتاه مدت خود از خانوارهای کم درآمد را افزایش خواهد داد و همزمان در آستانه افزایش صادرات نفت، ظرفیت های تولید نفت و گاز خود را نیز افزایش خواهد داد.
6- با توجه به اینکه عرصه روابط بین‌الملل برای همه کشورها عرصه‌ای چند بعدی است، هر دو کشور تحریم‌کننده و تحریم‌شونده علاقه دارند بدانند تعامل آنها در سایر ابعاد غیر از موضوع مورد مناقشه چه اثری بر رفتارهای خود و طرف مقابل در بعد تحریم دارد.
به عبارت دیگر کشور تحریم‌شونده در مواجهه با تحریم به این فکر خواهد افتاد که چه طور می‌تواند به منافع تحریم‌کننده در حوزه‌ای غیر از موضوع مورد مناقشه آسیب بزند یا این منافع را تهدید کند با این هدف که او را از آغاز یا پیگیری تحریمها منصرف کند.
متقابلا کشور تحریم‌کننده نگران این موضوع خواهد بود که آغاز یا پیگیری تحریمها چه اثری بر رفتار تحریم‌شونده در سایر حوزه‌ها خواهد داشت و تحریم‌کننده خواهد پرسید که در صورت اعمال تحریم آیا تحریم‌شونده منافع من در سایر ابعاد را هدف خواهد گرفت یا نه.
بدیهی است اگر کشور تحریم‌شونده چنین امکانی نداشته باشد، یا اثرگذاری‌اش بر موضوعاتی باشد که جزء منافع و اولویت‌های تحریم‌کننده نیست یا در حوزه‌هایی که جزء منافع تحریم‌کننده است قدرت اثرگذاری ندارد، چنین فکری نخواهد کرد و اختیار عملش تنها انتخاب بین ادامه دادن موضوع مورد مناقشه یا توقف آن و تن دادن به خواسته‌های تحریم‌کننده است.
7- در نگاه اول داشتن اختیار مقابله به مثل و اقدام متقابل یک ابزار بازدارنده محسوب می‌شود و به نظر می‌رسد در چنین شرایطی کشورهای تحریم‌شونده بتوانند مانع از اجرای تحریم شوند. اما بررسی اولیه نمونه‌های تحریم نشان می‌دهد کشورهای تحریم‌شونده‌ای که به نظر می‌رسد از چنین امکانی برخوردارند یا از آن استفاده نکرده‌اند یا اگر چنین اقدامی انجام داده‌اند منجر به رفع تحریمها نشده است.
در مورد تحریمهای ایران به خصوص در ابتدای سال 2012 به نظر می‌رسید ایران بتواند با به هم ریختن بازار نفت، اتحاد کشورهای غربی علیه خود را به هم بزند و آنها را در اعمال فشار علیه ایران سست کند اما ایران چنین کاری نکرد و با وجود طرح موضوع قطع پیش‌دستانه صادرات نفت به اروپا در مجلس شورای اسلامی چنین اقدامی صورت نگرفت.
در مورد تحریمهای عراق و لیبی نیز پدیده مشابهی ملاحظه می‌شود. ممکن است در حالاتی که کشور تحریم‌شونده قدرت مقابله به مثل در حوزه‌ای غیر از موضوع مورد مناقشه داشته باشد اساسا به دلیل همین قدرت، تحریمی از ابتدا شکل نگرفته باشد و تحریم‌کننده احتمالی حتی فکر چنین کاری را نکند. این نکته درست است اما همچنان نمی‌تواند مشاهده‌های تحریمی را که در آن تحریم‌شونده دست و پا بسته عمل کرده است توجیه کند.
به عبارت دیگر وجود مثالهای نقضی که در آنها از قدرت مقابله به مثل استفاده نشده است نشان می‌دهد موضوع جای بررسی دارد. حال یا این بررسی منجر به اثبات شهود اولیه و توجیه مشاهدات خلاف آن (با دلایل و توضیحات دیگر) می‌شود یا به رد شهود اولیه می‌انجامد که در این صورت باید مواردی که تحریم اساسا از ابتدا به دلیل قدرت تقابل تحریم‌شونده طرح نشده‌اند، توجیه و تفسیر کرد.
8- بنابراین با توجه به انتظارات مبنی بر رفع تحریمها از نیمه نخست سال 2022، سیاست ایران در وهله نخست بر افزایش ظرفیت تولید بخش های نفت و گاز تمرکز دارد.
تقاضای بیشتر از سوی چین، توسعه فازهای باقی مانده میدان گازی پارس جنوبی و گشایش یک ترمینال جدید صادرات نفت در جاسک، با دسترسی بیشتر به بازارهای آسیایی ایران، به این موضوع کمک خواهند کرد. با افزایش سطح فقر و تشدید فشار تورمی بر مصرف بخش خصوصی، دولت ایران بر افزایش تولیدات صنعتی و کارخانه ای در سایر بخش ها همچون خودروسازی تمرکز خواهد کرد تا بتواند ابزاری برای رشد باثبات اقتصادی فراهم آورد.