نگاهی به بازار انرژی / علی اکبر صالحی: غرب با قوی شدن ایران مشکل دارد

پایش بازار

پویایی های بازار

در نیمه اول هفته گذشته شاهد اوج گیری دوباره قیمت نفت در بازار جهانی بودیم این درحالیست که گزارش اوپک و افزایش نرخ بهره توسط بانک مرکزی آمریکا به میزان 0.25 درصد منجر به ثبات قیمتها و حتی افت قیمتها در بازه هفت روزه شد. تداوم اثرات مخالفت اوپک پلاس برای افزایش عرضه و حفظ افزایش 400هزار بشکه ای کشورهای عضو در دسامبر، افزایش قیمت فروش نفت خام توسط شرکت سعودی آرامکو، تصویب لایحه ساخت 1.2 تریلیون دلاری در کنگره آمریکا، رشد صادرات ماهانه چین، کاهش محدودیتهای کرونایی و افزایش فعالیتهای شبکه حمل و نقل جهانی، تداوم بحران جهانی گاز پس از افزایش قیمت 300 درصدی و استفاده از نفت بعنوان سوخت جایگزین از عواملی است که قیمت نفت را همچنان در کریدور بالای 80 دلار نگاه داشته است.

تفسیر هفته

استفاده از انرژی هسته ای برای تولید برق در ایران مقرون به صرفه است

مقدمه:

دکتر علی اکبر صالحی یکی از چهره های متشخص علم و سیاست در کشور است. او متولد 1328 در کربلا است. صالحی از سال 1389 تا 1392 وزیر امور خارجه ایران بود. او از سال 1377 تا 1382 نماینده ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و بین سال‌های 1386 تا 1388، معاونت دبیرکل سازمان همکاری اسلامی را بر عهده داشت. از سال 1392 تا 1400 معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی ایران بود. صالحی پیشتر از سال 1388 تا 1389 نیز همین سمت را بر عهده داشت. علی‌اکبر صالحی تحصیلات خود را در دانشگاه آمریکایی بیروت و مؤسسه فناوری ماساچوست در رشته‌های فیزیک هسته‌ای و مهندسی هسته‌ای انجام داده است. او استاد مهندسی انرژی دانشگاه صنعتی شریف است و دو دوره رئیس این دانشگاه بوده است. صالحی در 20 مهر 1400 در جلسه درس سیاستگذاری انرژی در دانشگاه صنعتی شریف حاضر شد و با ارائه مطلب خود، به سئوالات دانشجویان و حاضران پاسخ گفت. نوشته زیر یادداشت های من از سخنان دکتر صالحی است. سخنان او به دلیل تخصص و تجربه در بخش انرژی کشور حائز اهمیت است.

عباس ملکی

*********

1- انرژی یک پدیده انتزاعی است. برای یک انسان فیزیکی، ماده آن چیزی است که حامل انرژی و حامل ممنتوم است. اساس ماده نور است. پس الله نور السماوات و الارض، این نظریه من است.

- انرژی مثل دما، پول و زمان یکه های پایه نیست.

- می توان گفت که بین جرم و سرعت یک رابطه ای وجود دارد که آن را انرژی می نامیم. یعنی E=1/2mv2

- انیشتین تا اندازه ای حالت حسی انرژی را کاهش داده و به آن ابعاد واقعی تری داد. E=mc2

2- انرژی عامل حرکت در جامعه است زیرا

- در چین و ایران بدلیل کمبود منابع انرژی برخی از کارخانجات متوقف هستند.

- همه کشورها بدنبال عرضه مطمئن انرژی در بازار جهانی انرژی هستند

- مشخص نیست که صادرات انرژی ممدوح باشد. برای ایران صادرات منابع اولیه انرژی باید با تامل صورت گیرد. ثروت های خدادای را نباید دود کرد، نباید تبدیل به دلار و سپس آن را مصرف کرد. باید این ثروت را در روی زمین مجددا احیا کرد.

- نروژ حدود 1000 میلیارد دلار در صندوق ذخیره ارزی خود داشته و دولت حق ندارد از منابع نفتی در بودجه خود استفاده کند. یعنی نروژ از ماده خام برای سرمایه گذاری مجدد استفاده می‌کند.

3- انرژی دارای وجوه متعددی است. از جمله 

- وجه حقوقی مانند چگونگی استفاده از ذخائر مشترک بین ایران وعراق

- وجه سیاسی، مانند تحریم نفتی آمریکا توسط ملک فیصل پادشاه عربستان سعودی در 1973

- وجه سیاستگذاری، هر کشور الزامات بومی خودش را برای سبد انرژی دارد. بعنوان مثال برای ایران نرخ بازگشت سرمایه و نرخ تبدیل ارز همواره درحال تغییر است. به همین دلیل برای تشویق سرمایه گذاران همواره با مشکل روبرو هستیم. مثلا در محاسبات مربوط به ساخت یک نیروگاه فسیلی، کسی نمی داند که قیمت گاز طبیعی ورودی را چه مقدار بگیرد. برخی می‌گویند که قیمت گاز تحویلی به نیروگاه ها صفر است.

- وجه فنآوری، مانند تحقیق و توسعه در مرزهای دانش، همچون هیدروژن، گداخت، انرژی‌های پاک

- وجه مربوط به راندمان، تبدیل برق به گرما راندمانی برابر 100 درصد دارد. اما تبدیل گرما به برق راندمان پایین تری داشته و مقداری از گرما تلف می شود.

4- انرژی به سه صورت به شکل عمده در اختیار ماست:

- فسیلی یا پایان پذیر

- هسته ای

- پاک یا تجدیدپذیر

5- در این میان برق بلحاظ سهولت و دسترس بودن از اهمیت خاصی برخوردار است.

- کشورها سعی می کنند که منابع انرژی مورد نیاز الکتریسیته را تک منبعی نکنند. به همین جهت علاوه بر نفت و گاز و زغال سنگ از باد و خورشید نیز استفاده می کنند.

6- در ایران استفاده بهینه از انرژی های مختلف و مقدار استفاده مهمترین موضوع است.

- الزامات بومی، توپولوژی، و شرایط اقلیمی کشور در این میان برای تهیه سبد انرژی حائز اهمیت است.

- یارانه انرژی باید دوباره بررسی شود

- محل تولید انرژی تا مصرف مهم است.

7- در مورد وضعیت انرژی ایران چند نکته را عرض می کنم

- نیاز به تهیه یک منبع اطلاعاتی (Data Base) داریم تا ظرفیت صنعتی کشور را تخمین بزنیم.

- مطابق گزارش آماری بی پی ایران بزرگترین دارنده ذخائر ثابت شده گاز طبیعی جهان تا 2016 بوده است. این مقدارد 33 تریلیون مترمکعب است

- نسبت ذخائر به تولید ایران در مورد نفت خام 94 سال است. تولید نفت خام ایران در 2016، 4 میلیون بشکه در روز بوده است. در مورد گاز با توجه به تولید بیشتر این رقم 50 سال است.

- در پس از انقلاب تا کنون اکتشافات مبین آن بوده است که 25 درصد به ذخائر نفت خام و 75 درصد به ذخائر گاز طبیعی ثابت شده ایران افزوده شده است.

- قیمت گاز آنچنان بالا رفته است که قیمت معادل نفت خام آن 190 دلار برای هر بشکه است.

- اما نکته این جاست که از نفت و گاز چه مقدار مصرف و چه مقدار صادر کنیم؟ به چه شکلی صادر کنیم؟ خام یا با توجه به زنجیره ارزش؟

8- در مورد صنعت هسته ای ایران نیز چند نکته عرض می کنم:

- در 1352 سازمان برنامه و بودجه ایران از موسسه پژوهشی استانفورد می خواهد که مطالعاتی در مورد انرژی هسته ای برای ایران انجام دهد. آنها برای ظرفیت تولید برق حدود 20000 مگاوات در یک بازه زمانی 20 ساله پیشنهاداتی می دهند. بنابر نظر این موسسه هر 1000 مگاوات ساعت برق با توجه به راندمان پایین نیروگاه های فسیلی ایران باعث آزاد شدن 11 تا 12 میلیون بشکه در سال می شود. همچنین تولید هر 1000 مگاوات ساعت برق هسته ای باعث کاهش 7 میلیون تن گازهای گلخانه ای در سال می گردد. پس تولید 20 هزارمگاوات ساعت برق برای ایران باعث صرفه جویی 240 میلیون بشکه در سال و یا روزانه 660 هزار بشکه نفت خام می گردد. همچنین این کار باعث کمتر شدن 140 میلیون تن گاز گلخانه ای در سال برای ایران می شود

- اگر بیشترین مصرف ایران در پیک برق را 63 هزار مگاوات بگیریم، این بدان معناست که 240 میلیون تن تولید دی اکسید کربن در ایران با تولید هسته ای 20 هزار مگاواتی کمتر می شود.

- از سوی دیگر برای تولید 1000 مگاوات برق روزانه 6 تا 7 میلیون مترمکعب گاز طبیعی مورد نیاز است که این مقدار سالانه حدود 2.2 میلیارد مترمکعب گاز است. و برای 20 هزار مگاوات برق این مقدار به 46 میلیارد مترمکعب گاز در سال می رسد.

- پس از انقلاب فعالیت در بخش صنعت هسته ای متوقف شد. دو نیروگاه بوشهر قرار بود 2400 مگاوات به شبکه برق بدهند. پیک مصرف در آن زمان 4500 مگاوات بود. بنابراین با توجه به عدم تغییر شبانه روزی در تولید برق هسته ای، این برق می توانست مبنای تولید (Base Load) شبکه ایران باشد.

- در دوره آیت الله هاشمی رفسنجانی مجددا کار بر روی تولید برق هسته ای شروع شد. در دوره‌های بعد قرار شد مجموعا 8000 مگاوات ظرفیت تولید برق هسته ای در ایران با مشارکت روسیه ساخته شود.

9- در اروپا وضعیت صنعت برق هسته ای متفاوت است. اروپا می گوید که تا 2050 به انرژی هسته ای نیاز دارد.

- پس از دو حادثه چرنوبیل و فوکوشیما بحث هسته ای در اروپا مدتی رو به افول بود. برخی از کشورها به سمت انرژی های تجدیدپذیر رو آوردند. مثلا آلمان در حال حاضر 45 هزار مگاوات ظرفیت تولید انرژی خورشیدی دارد. اما با گذشت زمان اروپا احساس کرد که گرچه نصب نیروگاه‌های خورشیدی مناسب است، اما پایداری شبکه را با برق تجدیدپذیر نمی توان تضمین نمود. از طرف دیگر نیروگاه های حرارتی فسیلی قابل روشن و خاموش کردن مداوم نیست. به همین جهت برای ذخیره برق به استفاده از ئیدروژن رو آوردند.

- به نظر من همراه با انرژی فسیلی می توان از انرژی هسته ای استفاده کرد.

- در مورد ایران نمی توان بین قیمت برق هسته ای و فسیلی مقایسه ای صورت داد، چون قیمت نفت و گاز در ایران مشخص نیست. اما برای تقریب به موضوع عرض می کنم که سرمایه گذاری برای ساخت تاسیسات برق هسته ای جهت تولید 1000 مگاوات چیزی در حدود 5 میلیارد دلار است. این عدد برای یک نیروگاه فسیلی با راندمان بالا بین 700 تا 800 میلیون دلار است.

- هزینه جاری یک ساله یک نیروگاه هسته ای بستگی به قیمت اورانیوم داشته اما متوسط 40 میلیون دلار در سال است. برای همین مقدار تولید یعنی 1000 مگاوات 11 میلیون بشکه نفت با قیمت 80 دلار هر بشکه یعنی 880 میلیون دلار سالانه باید هزینه کنید.

- عمر متوسط نیروگاه هسته ای 80 سال و برای نیروگاه های فسیلی 50 سال است.

- پس اگر در ایران یک نیروگاه هسته ای ساخته شود و نفت مصرفی معادل آن نیروگاه را در شش سال صادر کنیم، هزینه های آن نیروگاه تسویه خواهد شد.

- ضمن این که قیمت ساخت نیروگاه هسته ای در حال پایین آمدن است. در آمریکا ساخت نیروگاه های کوچک هسته ای بصورت ماژولار از سر گرفته شده است. به گفته ارنست مونیز وزیر انرژی آمریکا نیروگاه های کوچک 40 مگاواتی هسته ای در حال تهیه است که آنها را می توان با یکدیگر سری کرده و به این صورت ایمنی آنها بالا می رود. (Small and Medium Reactor)

- نکته دیگر آن است که این روش می تواند برای شما تامین سرمایه کند. یعنی با ساخت اولین نیروگاه 40 مگاواتی می توانید از فروش برق آن به سرمایه گذاری در دومین نیروگاه اقدام نمایید.

- در مورد تغییرات اقلیمی نیز سهم تولید گازهای گلخانه ای با تولید هسته ای برق پایین می آید.

10- در مورد بعد سیاسی صنعت هسته ای چند نکته عرض کنم:

- داشتن انرژی هسته ای مشکل فنی و اقتصادی ندارد.

- غرب با صنعت هسته ای ایران مشکل ندارد، با قوی شدن ایران مشکل دارد.

- توماس فریدمن خبرنگار نیویرک تایمز می گوید که ایران دارای جایگاه ژئوپلتیکی ویژه ایست که لزوما در زمان های متفاوت امپراتوری خود را گسترش می دهد. خطر آن است که ایران بتواند نظم جهانی و یا همان تفوق دلار را به خطر اندازد. اگر ایران در مسیر ما باشد، مشکلی نیست، اما اگر نباشد، نباید گذاشت که ایران توسعه پیدا کند.

- به نظر من ایران در میانه مربعی که اضلاع آن آمریکا، اروپا، چین و روسیه است، قرار دارد. چگونگی تعامل با این کشورها، آینده ایران را می سازد.

11- از لحاظ داخلی بحث معیشت مردم مهم است. باید به این مسئله رسیدگی کرد. اما به نظر من تاریخ ایران می گوید که ما از دوران قاجار دوره برانگیختگی را داشتیم. در پس از انقلاب دوران بالندگی را داریم. و حالا داریم یاد می گیریم. بازخوردها به ما راه آینده را نشان خواهند داد. انسان به امید زنده است.