نگاهی به "توس" مهد علم و هنر و مقبره ادبای بزرگ ایران زمین
مشهد - ایرنا - شهر باستانی اما نام‌آشنای "توس" واقع در حومه مشهد، خطه‌ای گذر کرده از عمق تاریخ کهن ایران، زادگاه نام‌آورانی شهیر در عرصه علم و هنر و امروز میزبان آرامگاه و مقبره بزرگان بی‌بدیل شعر، ادب و هنر کشورمان است.
در پی درگذشت خسرو آواز ایران استاد محمدرضا شجریان و اعلام انتخاب توس و آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی به عنوان محل خاکسپاری پیکر آن روانشاد بار دیگر توجه عموم معطوف خطه باستانی توس شده است.
خاک تاریخی، فرهنگ‌پرور و نخبه‌زاد توس افزون بر 480 عالم، دانشمند، فیلسوف و اندیشمند اعصار مختلف ایران زمین را در دل خود پرورانده و به جامعه بشری معرفی کرده است. هم‌اینک محل دفن برخی از این نام‌آوران ایرانی گرچه در محدوده تمدنی ایران اما در خاک دیگر کشورهای اسلامی همسایه پراکنده است. گرچه شمار مشاهیر آرمیده در شهر تاریخی توس روشن نیست اما آرامش ابدی بزرگانی همچون خواجه نظام‌الملک توسی، شیخ توسی از علمای بزرگ شیعه، خواجه نصیرالدین توسی، امام محمد غزالی توسی و دقیقی توسی در این خاک کهن قطعی است. گل سرسبد شهر تاریخی توس "آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی" است. بنای دیرقدمت هارونیه، مقبره‌الشعرا و مزار شاعر معاصر مشهدی مهدی اخوان‌ثالث متخلص به "م. امید" نیز در پیرامون و محوطه آرامگاه حکیم توس قرار دارند.
اینها همه میراث ارزشمند نقطه درخشان خراسان تاریخی و فرهنگی را در خاک ادیب‌پرور و دانشمندنشان توس به رخ می‌کشند.
محوطه 360 هکتاری شهر تاریخی توس که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، در سده دوم هجری مجموعه ای از آبادیهایی همچون نوقان، سناباد و توس بود که این آخری آبادترین آنها محسوب می‌شد.
همین امر باعث شد تا پس از شهادت حضرت ثامن‌الحجج علی بن موسی‌الرضا (ع) در خراسان، تاریخدانان محل دفن پیکر مطهر و حرم منور آن امام همام را "ارض توس" بنامند.
اما امروز همه آن آبادیها با گسترش مشهد در درون این کلانشهر جای گرفته و از توس نیز بقایایی باستانی و تاریخی، نام و آواز و مقابری از بزرگان علم، ادب و هنر بر جای مانده است.
حدود 800 سال پیش، "توس" در زمان حمله دهشتناک مغول به خاک ایران، ویران اما پس از مدتی تجدید عمارت و حتی چندمرتبه مقر فرمانروایان مغول شد. بازسازی عمارت قلعه توس پس از فوت تیمور صورت گرفت.
مردم در دوره‌های تاریخی بعد، نام توس را با نام مشهد یکجا می‌بردند اما مشهدالرضا به تدریج به واسطه اهمیت اعتقادی و مذهبی، شهر توس را تحت‌الشعاع خود قرار داد و پایتخت خراسان شناخته شد. توس در دوره معاصر تا بهمن 1391 یکی از روستاهای تابع مشهد شناخته می‌شد شد اما با تایید شورای عالی معماری و شهرسازی، این روستای تاریخی که مقبره حکیم ابوالقاسم فردوسی در دل آن قرار دارد به عنوان یک "محدوده منفصل شهری" به شهرداری مشهد سپرده شد.
هم‌اکنون نیز توس تحت مدیریت منطقه دوازدهم شهرداری مشهد اداره می‌شود.
500 نام‌آور سرزمین توس تاریخ‌پژوه مشهدی و مسوول امور فرهنگی آرامگاه فردوسی به شناسایی افزون بر 500 نام بزرگ در دیار توس اشاره و بیان کرد: 24 نفر از این بزرگان دارای شهرت ملی هستند.
مهدی سیدی در گفتگو با خبرنگار ایرنا افزود: 10 نفر از مشاهیر عمده همچون فردوسی توسی، خواجه نصیرالدین توسی، شیخ توسی، خواجه نظام‌الملک توسی و امام محمد غزالی در زمره این افرد هستند که شهرت و آوازه آنها جهانی و فراتر از مرزهای ایران است. وی ادامه داد: تاکنون در زمینه معرفی این بزرگان با محوریت خطه توس کم کاری شده و چهره‌های نامی خراسان آنگونه که شایسته جایگاه آنها است معرفی نشده‌اند. این مورخ گفت: سرزمین توس و خراسان مهد تاریخ و تمدن است که رسالت ما را در حوزه‌های فرهنگی بیشتر می‌کند بنابراین باید برای معرفی توس و مفاخر این خطه فوری و گامهای اساسی برداشت.
مقبره‌الشعرای توس
سال 397 شمسی پس از درگذشت فردوسی آنگونه که "نظامی عروضی مدون کرده، به علت مخالفت متعصبان محلی با فردوسی به اتهام رافضی‌گری، پیکر او را که از دروازه رزان بیرون برده بودند برگردانده و به جای قبرستان عمومی مسلمانان در باغچه شخصی فردوسی به خاک سپردند. شهریور 1369 شمسی نیز پیکر "مهدی اخوان‌ثالث در همین باغچه به خاک سپرده شد. سال 1378 زمینی هم خارج از باغ آرامگاه فردوسی به مساحت دو هزار مترمربع با نام مقبره‌الشعرا در نظر گرفته شد و پیکر شاعرانی بنام همچون "گلچین معانی، عماد خراسانی، ذبیح‌الله صاحبکار (سهی) و محمد قهرمان" در همین خاک آرام یافت. بنای نمادین مقبره‌الشعرا، استوانه‌ای از جنس مرمر است که در اطراف آن اشعاری حجاری شده است.
آرامگاه فردوسی
حکیم ابوالقاسم فردوسی که به گفته خودش از "نظم کاخی بلند" ساخته اکنون در آرامگاهی آرمیده که خشت خشت آن بازدیدکنندگان را به یاد حماسه می‌اندازد و عظمت و استواری آن، غنای شاهنامه را تداعی می‌کند. این بنا که تا قبل از شیوع ویروس همه‌گیر کرونا سالانه میزبان چند میلیون گردشگر داخلی و خارجی بود از نظر هنر، معماری، چشم‌نوازی و توان برقراری ارتباط معنوی با بازدیدکنندگان دارای ویژگیهای منحصر به فردی است. در طول دوره‌های تاریخی، مهندسان و معماران متفاوتی تلاش در ساخت بنایی در خور شان و جایگاه این شاعر بلندآوازه ایران زمین داشتند، بنایی که معماری آن همچون کاخ بلند منظوم فردوسی در برابر باد و باران گزندی نبیند. گفته می‌شود که اندیشه ساخت آرامگاه برای فردوسی به سال 1305 خورشیدی باز می‌گردد که جمعی از فضلا، اندیشمندان و ایراندوستان تصمیم گرفتند همزمان با کنگره بزرگداشت هزاره فردوسی که قرار بود در سال 1313 برگزار شود با ساخت بنای آرامگاهی در خور شان آن شاعر نامدار، آیین بزرگداشت برگزار کنند.
بنایی پرابهت رییس پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری توس در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: بنای آرامگاه فردوسی برای بسیاری از گردشگران که نخستین بار آن را مشاهده می‌کنند بسیار جذاب، تماشایی و پرابهت جلوه می‌کند. احسان زهره‌وندی به تکرار و تاکید همگان نسبت به زیبایی، هنر مستتر عمیق و چشم‌نوازی معماری این بنا اشاره و بیان کرد: بسیاری از گردشگران مقبره فردوسی از این بنا به عنوان شاهکار هنر و معماری نام برده‌اند که دور از واقعیت نیست زیرا این بنا همچون اثر ماندگار و یگانه فردوسی 'شاهنامه' است. وی به پیشینه ساخت این بنای سترگ اشاره و بیان کرد: طراح اصلی آن مرحوم مهندس "کریم طاهرزاده بهزاد" است که آگاهی اندکی در مورد وی در دست است. رییس پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری توس افزود: در مقابل، به دلیل طول عمر زیاد مرحوم حسین لرزاده (98 سال) و معروفیت وی بخاطر طراحی و ساخت مسجد اعظم قم، در بسیاری از سایتهای اینترنتی از جمله 'ویکی‌پدیا' به اشتباه طراحی بنای آرامگاه فردوسی به وی منسوب شده که 100 درصد غلط است.
آرامگاه هنر و حماسه سال 1305 خورشیدی به پیشنهاد انجمن آثار ملی ایران مقرر شد همزمان با برگزاری کنگره هزاره فردوسی، بنای آرامگاه این حکیم فرزانه در توس به شیوه ای باشکوه و درخور ساخته و رونمایی شود. طرح اولیه بنا از سوی مهندس کریم طاهرزاده بهزاد تهیه شد که گفته می شود از فعالان انقلاب مشروطه و ظاهرا نخستین فرد ایرانی بوده که به صورت آکادمیک در رشته معماری در آلمان تحصیل کرده است. مسئول روابط عمومی و امور فرهنگی پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری توس در این خصوص گفت: نخستین کار در ساخت بنای آرامگاه، پیدا کردن محل دقیق دفن فردوسی بود که بر اساس اسناد تاریخی از جمله کتاب 'چهار مقاله' نظامی عروضی در سال 540 هجری قمری و نیز با تحقیقات محلی مزار وی در باغ شخصی او در سال 1306 شمسی پیدا شد. علی خدادادی افزود: این طرح تا حدودی شبیه به آرامگاه حافظ در شیراز بود با سکویی برای نصب مجسمه عظیم شاعر بر روی آن و سازه ای ساده و گنبدی که بر روی پایه هایی جای می گرفت. وی ادامه داد: طرح مرحوم طاهرزاده پذیرفته و عملیات ساخت طرح آغاز شد اما با اجرای سکوی اولیه، عملیات متوقف شد که علت آن نیز اعتراض برخی به مطلوب نبودن این طرح عنوان شده است. مسئول روابط عمومی و امور فرهنگی پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری توس گفت: پس از آن با اعمال نفوذ تیمورتاش، طراحی بنای آرامگاه فردوسی به 'آندره گدار' فرانسوی واگذار شد که طرح وی بنایی هرمی شکل شبیه اهرام مصر بر روی سکوی ساخته شده پیشین بود. خدادادی افزود: طرح 'گدار' گرچه بر روی همان سکوی ساخته شده توسط طاهرزاده نصب شده بود اما این طرح هم به دلیل عدم تناسب با سنت معماری و تاریخ ایران، مورد اعتراض اصحاب فرهنگ قرار گرفت و از سوی دیگر پس از ساخت هرم، سقف آن شکست و به همین دلایل، کار متوقف شد.
بنای کنونی آرامگاه معاون میراث فرهنگی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی هم گفت: با شکست طرح 'گدار'، متولیان انجمن آثار ملی ایران دوباره از مهندس طاهرزاده بهزاد خواستند طرحی نو برای ساخت این بنا ارائه دهد. مرجان اکبری افزود: طرح جدید مرحوم طاهرزاده بهزاد شبیه بنای کنونی بود اما از وی خواسته شد آن را به مقبره کوروش در پاسارگاد شبیه تر سازد و در نهایت در سال 1312 خورشیدی طرح نهایی به تصویب رسید و اجرای آن به حسین لرزاده معمار واگذار شد اما وی بدون رعایت محاسبات مهندسی، بنا را ساخت و سال بعد در 20 مهر 1313 این بنا به شکل رسمی با حضور جمعی از بزرگان علم و ادب جهان افتتاح شد. وی با بیان اینکه در این مرحله نیز مهندس طاهرزاده بهزاد مسوول طراحی بنای آرامگاه فردوسی بود ادامه داد: بنابر اطلاعات موجود، مرحوم حسین لرزاده یک مهندس یا معمار به معنای آکادمیک آن نبود بلکه به دلیل استعداد خود در این زمینه به صورت تجربی آموخته هایی داشت و در زمان طراحی و ساخت بیمارستان امام رضا (ع) در مشهد نیز مسئولیت امور بنایی را زیر نظر طاهرزاده بهزاد بر عهده داشت. معاون میراث فرهنگی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی گفت: فقدان تخصص علمی مرحوم لرزاده سبب شد که در زمان ساخت بنای آرامگاه فردوسی به ملاحظات ظریف و پیچیده و اصول مهندسی و مکانیک خاک توجهی نشود حال آنکه در دشت توس به دلیل همجواری با کشف رود و وجود آبهای زیرسطحی این ملاحظات باید بیشتر مورد توجه قرار می گرفت. وی افزود: رعایت نکردن این موارد باعث شد بنای آرامگاه فردوسی که سازه ای بسیار سنگین و فاقد هرگونه پی سازی متناسب با حجم و وزن آن بود در مدت اندکی پس از اتمام ساخت، دچار نشست و شکستگی در بخشهای مختلف شود به گونه ای که در طول 30 سال پس از آن بارها نیازمند تعمیر و مرمت اساسی شد. اکبری گفت: این رویه تا جایی پیش رفت که دیگر مرمتهای متعدد پاسخگوی سرعت روند تخریبی نشست این ساختمان نبود لذا در سال 1343 خورشیدی با تصمیم انجمن آثار ملی کل بنا برچیده شد و دوباره با طراحی و نظارت مرحوم مهندس هوشنگ سیحون و اجرای مهندس 'گیو جودت' با در نظر گرفتن تمام ملاحظات فنی ساخت بنا، آرامگاه فردوسی به شکل ظاهری پیشین ساخته شد. وی گفت: در این تجدید بنا تالاری به مساحت 900 مترمربع در زیربنا ساخته شد و قبر فردوسی از جایگاه پیشین که بر روی سکویی با ارتفاع دو متر قرار داشت به زیرزمین انتقال یافت. اکبری افزود: بنای کنونی در سال 1347 خورشیدی افتتاح شد و مهندس سیحون در کنار بازسازی بنای آرامگاه، باغ آرامگاه فردوسی را هم بر اساس الگوی چهارباغ ایرانی از طریق رعایت قرینه سازی و تعبیه آب نماهای متعدد و جویهای آب پیوسته و گسسته در فضای باغ محوطه سازی کرد. وی ادامه داد: به اهتمام مرحوم سیحون برخی تأسیسات جانبی مورد نیاز از قبیل کتابخانه و ساختمانهای مسکونی هم برای کارکنان و بخشهای اداری در مجموعه باغ آرامگاه فردوسی ایجاد شد. 50 سال از ساخت بنای کنونی و 84 سال از ساخت بنای اولیه آرامگاه فردوسی در توس می گذرد اما همچنان این بنا و هنر معماری به کارگرفته شده در آن خاص محسوب می شود.
آرامگاه فعلی فردوسی
رییس پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری توس با بیان اینکه ساخت بنای آرامگاه فردوسی در طول تاریخ داستانهای فراوانی به خود دیده است تا به بنای امروز برسد گفت: مهندسان و طراحان فراوانی در این زمینه در طول قرن گذشته از خود مایه گذاشتند تا این بنا در بهترین و موثرترین شکل خود در بیاید.
وی افزود: طرح محوطه باغ آرامگاه فردوسی بر اساس اسلوب چهارباغ ایرانی به همت مهندس "یعقوب دانشدوست" سال 1386 با تغییراتی اجرا و دو سال بعد از آن طرح محوطه سازی به پایان رسید و در نهایت تا سال 1391 نیز اجرای کامل سنگ فرش پایان یافت. زهده‌وندی ویژگی آرامگاه فردوسی را با طراحی نهایی مهندس سیحون، تلفیق معماری ایران باستان و ایران اسلامی توصیف و بیان کرد: با اضافه شدن زیرزمین به بنای فعلی نوعی هنر ایران اسلامی تداعی می شود زیرا در این هنر مقبره ها در سرداب و سنگ قبر به صورت نمادین نصب می شود که نمونه آن مضجع شریف رضوی است که قبر حضرت در هشت متر پایین تر از مضجع قرار دارد. وی ادامه داد: ظاهر بیرونی آرامگاه کنونی حکیم توس نیز برگرفته از معماری پاسارگاد و تزیینات سرستون های هخامنشی است. رییس پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری توس با بیان اینکه هم اکنون آرامگاه فردوسی دارای بخش اداری، کتابخانه، رستوران، ساختمان موزه و نیز بقایایی از دروازه 'رزان' است گفت: همچنین تندیسی از فردوسی به عنوان شاهکار هنری 'ابوالحسن خان صدیقی'، از مجسمه سازان مشهور، در آن نصب شده است. وی افزود: در محوطه درون باغ آرامگاه فردوسی، مهدی اخوان ثالت (متولد 1307 و متوفی به 1369) شاعر معاصر، مشهور به 'میم. امید' آرام گرفته است. زهده‌وندیبا اشاره به اینکه در فاصله 50 متری بیرون از باغ آرامگاه فردوسی نیز آرامستان شعرا قرار دارد ادامه داد: در این مکان شاعران نامدار معاصر از جمله عماد خراسانی، احمد گلچین معانی، احمد کمال پور، محمد قهرمان و عشرت قهرمان به خاک سپرده شده اند. وی گفت: وسعت باغ آرامگاه فردوسی 6 و نیم هکتار و محوطه پیشخوان آرامگاه نیز حدود 6 هکتار است.
احیاء و آبادانی توس، رهنمود رهبر فرزانه انقلاب اسلامی
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی با بیان ینکه توس یکی از چهار شهر عمده ناحیه توس در سده‌های اولیه و میانه اسلامی است که در آن زمان بانام تابران در فاصله حدود هزار متری از آرامگاه فردوسی و در فاصله حدود 24 کیلومتری از مشهد قرار دارد.
محمد مکرمی‌فر افزود: این شهر تاریخی در چند سال گذشته مورد توجه ویژه دولت، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی، شورای اسلامی شهر و شهرداری مشهد قرارگرفته است.
وی ادامه داد: توس با داشتن بزرگ مردانی هم چون ابوالقاسم فردوسی، دقیقی توسی، غزالی و خواجه‌نصیرالدین توسی نامی بلندآوازه دارد اما یافته‌های باستان‌شناسی در حوالی توس این پشتوانه تاریخی فرهنگی را مستحکم‌تر کرده است، چراکه کهن‌ترین دست‌افزارهای مکشوفه در این استان متعلق به 800 هزار سال پیش است، این دست‌افزارها سال 1354 در محوطه‌ای واقع در حاشیه کشف رود به سمت سرخس توسط گروه زمین‌شناس ایرانی - فرانسوی در قالب 60 قطعه ابزار سنگی متعلق به دوران 'پارینه‌سنگی' کشف‌شده‌اند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی گفت: این دست‌افزارها سال 1354 در محوطه‌ای واقع در حاشیه کشف رود به سمت سرخس توسط گروه زمین‌شناس ایرانی - فرانسوی در قالب 60 قطعه ابزار سنگی متعلق به دوران 'پارینه‌سنگی' کشف‌شده‌اند.
وی افزود: گرچه فردوسی در طول یک قرن گذشته مورد توجه ویژه قرار گرفت و برای او آرامگاهی درخورشان ساخته شد اما شهر تاریخی توس کمتر مورد توجه قرار گرفت و حتی در اوایل انقلاب عده‌ای قصد تخریب آرامگاه فردوسی را داشتند که با پیام مقام معظم رهبری در آن روزها حرمت فردوسی حفظ شد.
مکرمی‌فر ادامه داد: همواره فردوسی مورد تکریم قرار گرفته اما برای حفظ و احیای شهر تاریخی توس کار چندانی نشده بود تا اینکه صبحگاه 19 تیر 1375 رهبر معظم انقلاب اسلامی از توس بازدید کردند و آنچه را در توس انجام شده بود از نزدیک دیدند. ایشان در مرقومه‌ای بر ضرورت تلاش بیشتر دولت برای آبادانی توس تأکید کردند.
در متن این نوشته رهبر فرزانه انقلاب اسلامی آمده است: بسم‌الله الرحمن الرحیم، خدا را شکر که در حاشیهی زیارت تابستانی مشهد مقدس رضوی علیه التحیه توفیق بازدید از مقبره فردوسی بزرگ و نامدار در شهر تاریخی و پر قصد توس نیز دست داد. گرچه درگذشته آن مقبره و برخی یادگارهای تاریخی موجود در آنجا را دیده بودم اما این بار هم به خاطر اهتمام به جانب مهم فرهنگی و تاریخی آن و هم به خاطر کارهای خوب آبادانی و زیباسازی که در آن انجام شده است و هم نیز به خاطر خبرهای اسف‌انگیزی که از غارت ذخیره کم‌نظیر موجود در این منطقه به من رسیده بود، آن را با دقتی بیشتر و باانگیزه و میل و شوری مضاعف نگاه کردم و اکنون احساس من آن است که دولت موظف است با همت به کار در این بخش بپردازد و آنچه تاکنون شده، بسی کمتر از اندازهی بایسته است. به امید دنبال گیری و با سپاس از مسئولان و پژوهشگران.
سیدعلی خامنه‌ای 19/4/75
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی گفت: پس از این بود که اقداماتی برای آبادانی بیشتر و احیای این منطقه تاریخی فرهنگی آغاز شد و برج و باروی شهر تاریخی توس در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
وی افزود: همان سالها برای حفظ این منطقه تاریخی اعتباراتی ویژه اختصاص یافت اما در ادامه با وجود اینکه ابراز ارادت نسبت به فردوسی و توس می‌شد اما در عمل چندان اتفاق خاصی نیفتاد تا اینکه در دولت یازدهم و دوازدهم اعتبارات خوبی برای احیای توس اختصاص یافت.
مکرمی‌فر ادامه داد: با تغییر شورای اسلامی شهر و شهرداری مشهد با توجه به رویکرد مدیریت محلی نیز توجه و همکاری برای این پشتوانه تاریخی شهر مشهد اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی برای احیای توس عملیات عمرانی جلوخان آرامگاه فردوسی را که از وضعیت نامناسبی برخوردار بود با همکاری شهرداری مشهد در دستور کار قرار دهد.
وی به اقداماتی که برای توس طی دو سال گذشته با تدبیر و همراهی مقام عالی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی انجام شده اشاره و بیان کرد: انتخاب مشاور برای بازپیرایی و ساماندهی جلوخان آرامگاه و تهیه و تصویب طرح در شورای فنی استان و شورای فنی سازمان میراث فرهنگی کشور، اجرای فاز نخست بازپیرایی و ساماندهی جلوخان آرامگاه فردوسی به مساحت 3,7 هکتار، اجرای فاز دوم بازپیرایی و ساماندهی جلوخان آرامگاه فردوسی به مساحت1,6 هکتار، فاز سوم بازپیرایی و ساماندهی جلوخان آرامگاه فردوسی به مساحت 2,2 هکتار، نوسازی تأسیسات آرامگاه فردوسی بااعتباری بیش از30 میلیارد ریال در سال 97 از محل اعتبارات وزارت میراثفرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی از جمله این موارد است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی گفت: در کنار جذب و جلب مشارکت شورای اسلامی و شهرداری مشهد دولت نیز همت کرده و در سال اول بر اساس تفاهم صورت گرفته350 میلیارد ریال در سال 98 به احیای برج و بارو اختصاص داد.
وی افزود: همزمان با برنامه‌های مرتبط با جلوخان احیای برج و بارو توس با عملیات پژوهشی و پی‌کاوی آغاز شد و با تکمیل شدن مطالعات نقشه‌های مرمتی برج و بارو تهیه و در شورای فنی استان و کشور به تصویب رسید.
مکرمی‌فر ادامه داد: عملیات اجرایی برج و بارو به طول 350 متر از محل دروازه رودبار آغاز شد و تاکنون حدود 80 درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. همچنین طی یک ماه گذشته عملیات اجرایی مسیر دسترسی به ارگ کهن دژ تا برات توس آغازشده است.
وی گفت: اکنون شاید بتوان گفت که تحولات شگرفی در حفظ و احیای توس آغازشده که نیازمند تداوم است، تحولاتی که خود زمینه‌ساز جذب گردشگر داخلی و خارجی است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی افزود: برای جذب گردشگر سناریویی مبتنی برداده مای تاریخی و فرهنگی تهیه‌شده و با انجام عملیات عمرانی مختلف درزمینه مرمت، بهسازی و ساماندهی و بازپیرایی فضایی و کالبدی زمینه جذب گردشگر در حال فراهم شدن است.
وی ادامه داد: با تکمیل شدن و بهره‌برداری به‌وسیله اقتصادی گردشگری علاوه بر رشد و توسعه اقتصادی منطقه توس موجب حفظ و احیای میراث فرهنگی و ارتقاء جایگاه فرهنگی و اجتماعی این منطقه نیز خواهد شد، حرکتی نو که آغاز آن از نوزدهم تیرماه سال 1375 با سفر با یادماندنی مقام معظم رهبری آغاز شد و اکنون در میانه راه احیای این ثروت ملی قرار داریم.
*س_برچسب‌ها_س* *س_پرونده خبری_س*