هنر برای همه؛ طرحی که هنر را تا دورافتاده‌ترین نقاط ایران برد
محمدحسین اسماعیلی معتقد است که طرح «هنر برای همه» توانسته است که آموزش‌های هنری را تا دورافتاده‌ترین و محروم‌ترین نقاط کشورمان ببرد.
خبرگزاری تسنیم - از گذشته هنر و آموزش‌های هنری در جامعه‌ی ما، از جمله‌ی مواردِ لاکچری بوده است. دسترسی به این آموزش‌ها همواره با هزینه‌های بالا همراه بوده و بسیاری از خانواده‌ها، توانِ تقبل این هزینه‌ها را ندارند. از این رو، همواره هنر و آموزش‌هایش؛ برای همیشه از دسترسِ بخش قابل توجهی از جامعه دور بوده است.
با روی کار آمدن دولت سیزدهم، طرحی با عنوان «هنر برای همه» و با هدفِ ارائه آموزش‌های هنری به مردمانِ کم‌برخوردار در مناطق محروم مطرح شد. در ابتدا این طرح بیشتر شبیه به شعاری آرمانی بود که فرسنگ‌ها با زمانِ تحققش فاصله داشت. با گذر زمان اما، شاهد بودیم که این طرح در نقاط محروم کشور کار خود را آغاز کرد و بارقه‌های امیدی را شکل داد.
این طرح بخش مقدماتی خود را طی کرده و در برخی مناطق دورافتاده و محروم کشور عملی شده است. در این طرح، برخی رشته‌های هنری انتخاب شده و معیار انتخاب این رشته‌ها، کاربردی بودن آنها است؛ یعنی رشته‌هایی برای آموزش انتخاب شده که افراد با یادگیری آنها، بتوانند برای خودشان شغلی هرچند خُرد دست و پا کنند.
نکته قابل توجه دیگر در این طرح، چگونگی انتخاب مناطقِ اجرای این طرح است. مرکز برنامه‌ریزی و آموزش‌های هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که متولی این طرح است؛ مناطقی را برای اجرا کردن این طرح انتخاب کرده که در آنجا دسترسی به هرگونه کلاس هنری تقریبا غیرممکن است. یعنی شهر یا روستا یا منطقه‌ای که کمترین امکانات و دسترسی‌ها به کلاس‌های آموزشی را در اختیار ندارد، برای اجرا کردنِ بخش مقدماتیِ طرحِ «هنر برای همه» انتخاب شده است.
البته که این طرح فعلا در مرحله مقدماتی به سر می‌برد و راه بسیاری تا بلوغ و شکوفایی دارد.
برای آشنایی با ابعاد مختلف طرح «هنر برای همه» و البته اطلاع از جزئیات آنچه تا کنون در قالب این طرح انجام شده و آنچه در آینده قرار است انجام شود، با محمدحسین اسماعیلی مدیر مرکز برنامه‌ریزی و آموزش‌های هنری به گفت‌وگو نشستیم. حاصل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
درباره عدالت فرهنگی که راه نجات اقتصاد سینمای ایران است / آیا سینماسازی در شهرستان‌ها مسئله عدالت را حل می‌کند؟تسنیم: در ابتدا توضحی درباره مرکز برنامه‌ریزی و آموزش‌های هنری برایمان ارائه کنید و درباره فعالیت‌های این مرکز برایمان بگویید.
آموزش سنگ زیربنای هر حوزه‌ای است. در همه حوزه‌ها ابتدا درباره مسائل آموزشی برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری می‌شود و سپس سراغ بخش‌های توسعه و دیگر مراحل می‌روند. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم براساس وظایف، اختیارات و مسئولیت‌هایی که دارد در حوزه آموزش‌های فرهنگی و هنری هم باید سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی کند. در حوزه فرهنگ و هنر هم مثل سایر حوزه‌ها، آموزش مسئله‌ای زیرساختی و زیربنایی است؛ تربیت هنرمند متاهد و کارآزموده یکی از وظایفِ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.
دفتر برنامه‌ریزی و آموزش‌های هنری به عنوان متولی آموزش‌های هنری در سطح کشور، وظیفه برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در این حوزه را برعهده دارد. در این راستا در دو حوزه آموزش‌های رسمی و آموزش‌های غیررسمی در عرصه هنر و فرهنگ فعالیت می‌کنیم. آموزش‌های رسمی با همکاری آموزش و پرورش در حال انجام است که شامل آموزش‌های فنی حرفه‌ای هنرستان‌های هنرهای زیبا و آموزشگاه‌های کار و دانش است که در مراکز مهارتی ما انجام می‌گیرد. هنرجویان به مراکز ما می‌آیند و آموزش‌های رسمی هنر را می‌بینند و بخش تخصصی برعهده ما و بخش عمومی برعهده آموزش و پرورش است و در نهایت به صدور مدارک معتبر دیپلم برای هنرجویان می‌شود.
بخش غیر رسمی هم داریم که بیشتر برای کسانی است که می‌خواهند آموزش‌های هنری را طی کنند ولی به مدرک نیازی ندارند؛ این اتفاق در قالب آموزشگاه‌های آزاد هنری و موسسات آموزشی و مراکز مهارتی این آموزش‌ها را به این افراد می‌دهیم. یعنی بحث برنامه‌ریزی، تدوین سیاست‌ها و سرفصل‌ها و منابع آموزشی و صدور مجوزها، مدارک و گواهی‌نامه‌ها در مرکز برنامه‌ریزی و آموزش‌های هنری برنامه‌ریزی می‌شود.
ما آموزش‌ها را باز هم به دو بخش تقسیم می‌کنیم؛ یکی آموزش‌های تخصصی حوزه هنر است که برای افزایش مهارت‌ها و تربیت نخبگان و استعدادهای هنری کاربرد دارد. در این بخش هنرستان‌ها و مراکز آموزشی فعال هستند.
بخش دیگر مربوط به آموزش عمومی است که در این بخش سواد هنری جامعه را به طور کلی افزایش دهیم، برنامه‌ریزی انجام و اقداماتی در سراسر کشور انجام می‌دهیم.
در دوره جدید طرح ملی آموزش هنر برای همه در همین راستا است. کسانی که علاقه‌مند به حوزه هنر هستند در این طرح، آموزش‌های عمومی را دریافت می‌کنند. این اتفاق با سوبسیدها و یارانه‌هایِ دولتی انجام می‌شود تا عموم جامعه این آموزش‌ها را به صورت رایگان یا نیمه رایگان دریافت می‌کنند.
تسنیم: طرح هنر برای همه اساسا از چه زمانی آغاز شده و آیا طراحی آن برعهده مرکز برنامه‌ریزی و آموزش‌های هنری بوده است؟
این طرح توسط دفتر برنامه‌ریزی و آموزش‌های هنری وزارت ارشاد در سال 1400 و در راستای سیاست‌های محرومیت‌زدایی دولت سیزدهم و برنامه‌های وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برای توسعه عدالت آموزشی ارائه شد و بسیار مورد استقبال قرار گرفت.
در حال حاضر حدود یک سال و نیم از اجرای این طرح می‌گذرد و در مرحله اول، این طرح از مناطق مرزی و استان‌های کم‌برخوردار شروع شد و با توجه به استقبالی که از طرح صورت گرفت، تمام استان‌ها آرام آرام تحت پوشش قرار گرفتند. البته مناطقی تحت پوشش قرار گرفتند که کم برخوردار و محروم و فاقد آموزشگاه‌های هنری بودند.
در مجموع 316 نقطه شهری و روستایی و عشایری را تحت پوشش قرار دادیم. تا به امروز 72 هزار نفر در بیش از 100 رشته هنری تحت پوشش این طرح قرار گرفته‌اند.
این آموزش‌ها در دو سطح مقدماتی و تکمیلی ارائه و منجر به صدور گواهی‌نامه برای افراد می‌شود. سطح مقدماتی این آموزش‌ها ارائه شده و اکنون به دنبال این هستیم که سطح تکمیلی این طرح را در فاز بعدی اجرایی کنیم.
تسنیم: یعنی برای اجرای این آموزش‌ها مدرسانی از تهران به مناطق مختلف اعزام می‌کنید یا اینکه از مدرسان خود آن مناطق برای این کار استفاده می‌کنید.
ما آمایشی برای این کار انجام دادیم. در مرحله اول شناسایی مناطقی بود که فاقد مراکز آموزشی و محروم بودند. در هر استان و از میان کارکنان اداره کل ارشاد استان، رابطی در نظر گرفتیم تا با کمک آنها و برخی دیگر از نهادهای استانی، آمایش را انجام دادیم.
در درجه اول استفاده از ظرفیت‌های بومی آن منطقه، محل و استان مد نظرمان بود. اولویت ما استفاده از ظرفیت‌های خودِ استان بود تا بتوانیم استادان را از خود آن منطقه انتخاب کنیم. حتی از ظرفیت‌های مراکز آموزشی همان استان استفاده کردیم.
در نهایت استادان را انتخاب و اعزام کردیم. معمولا هم استادان بومیِ همان استان بودند. تمام این کلاس‌ها به صورت رایگان برگزار می‌شود و همه هزینه‌ها را وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تقبل کرده است.
تفاهم‌نامه‌هایی را هم با کمیته امداد امام خمینی (ره)، سازمان بهزیستی، میراث فرهنگی، انجمن‌های فرهنگی و هنری، آموزش و پرورش و دیگر نهادها امضا کردیم تا آنها هم پای کار بیایند و مخاطبان این نهادها هم بتوانند بیایند و از این آموزش‌ها استفاده کنند.
تسنیم: این جلسات آموزشی در چه فضاهایی شکل می‌گرفت؟
از مساجد محل تا کانون‌های فرهنگی هنری مساجد، مدارس، کتابخانه‌های عمومی، خانه‌های فرهنگ، فرهنگسراها، مجتمع‌های فرهنگی و هنری و هر مرکز فرهنگی که در آن روستا، شهر یا آن منطقه بوده، مورد استفاده ما قرار گرفته است. خیلی از این کلاس‌های آموزشی در مساجد و کانون‌های فرهنگی برگزار شده است.
یادداشت | کتاب از دریچه عدالت فرهنگیتسنیم: کسی که در این دوره‌ها شرکت می‌کند، چه چیزی یاد می‌گیرد؟
ما حدود 100 رشته هنری را در نظر گرفتیم. در این میان 35 رشته عمومی است و ما برنامه‌ریزی کردیم که این رشته‌ها به صورت عمومی در سراسر کشور در اختیار همه قرار گیرد. برخی دیگر از رشته‌ها، بومی و محلی بود؛ برخی از این رشته‌ها مختص یک منطقه خاص هستند. برای ما مهم این بود که هنری را آموزش دهیم که کاربردی باشد تا شخصی که این آموزش‌ها را می‌بیند بتواند کار خانگی یا شغلِ خُردی را برای خودش دست و پا کند و برای خودش کسب درآمد کند. بنابراین هنرهای بومی هم برای ما اولویت بود. در هر استان چهار یا پنج رشته‌ی هنری بومی را براساس نیازسنجی انتخاب کردیم و در آموزش‌هایمان قرار دادیم؛ برای ارائه این هنرها هم از استادانِ بومی استفاده کردیم.
تسنیم: دوره‌ی زمانیِ این دوره‌ها در بخش مقدماتی چقدر طور کشید؟
ما برای کارمان استاندارد آموزشی در نظر گرفتیم و برایش سرفصل در نظر گرفتیم. هر دوره بین 30 تا 45 ساعتِ آموزش کارگاهی است. یعنی این دوره‌ها به صورت مهارتی و کوتاه‌مدتِ کارگاهی برگزار می‌شود. هر کسی همان رشته‌ای که انتخاب کرده را آموزش دیده است.
مثلا رابط ما در استان سیستان و بلوچستان کلاسِ گلیم‌بافی یا حصیربافی یا تئاتر را تشکیل داده است. ما برای این رشته یک سرفصلِ درسیِ 30 تا 45 ساعته طراحی کردیم. این آموزش نهایتا در یک ماه انجام می‌شود؛ البته این هم بستگی به شرایط آن منطقه دارد. گاهی ممکن است این دوره دو ماه هم طول بکشد.
برای همه این عزیزان که در این دوره‌ها شرکت می‌کنند، گواهی‌نامه صادر می‌شود. دنبال این هستیم که پس از طی شدنِ دوره مقدماتی و تکمیلی، دوره‌ای با عنوان کسب و کارهای فرهنگی و هنری هم برگزار کنیم تا هنرجو بتواند از آنچه آموخته برای خودش کسب درآمد کند.
تسنیم: از نظر بودجه‌ای این طرح چقدر هزینه داشته است؟
بودجه این طرح در چند بخش تقسیم می‌شود. یکی بحث مربوط به تامین استاد و هزینه‌های مربوط به آموزش است که ما در مرحله اول حدود 13 میلیارد تومان هزینه تامین استادان شده است. هزینه تامین تجهیزات، امکانات، فضا و.... هم بوده است. البته با استفاده از امکانات استانی و همکاری سایر نهادهاه این تجهیزات و امکانات را تامین کرده‌ایم.
تسنیم: و این 13 میلیارد تومان فقط برای فاز نخست و ارائه آموزش‌ها در مرحله مقدماتی است؟
بله.
وزیر ارشاد: کمبودهای اجرای عدالت فرهنگی را جبران میکنیمتسنیم: شما الان دوره مقدماتی را ارائه کرده‌اید و در آستانه ارائه دوره تکمیلی هستید. خروجی این دوره‌ها چیست؟
ما در اینجا متولی آموزش هستیم. برخی هنرهای کاربردی که می‌تواند منجر به شغل باشد را انتخاب و آنها را به متقاضیان ارائه کرده‌ایم. ما وظیفه‌ای برای ایجاد شغل برای این هنرجویان یا تامین تسهیلات برایشان را نداریم. اینجا حضور نهادهای دیگر هم الزامی است.
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حال پیگیری است تا با یک سری از موسسات و نهادهای دیگر وارد مذاکره شویم و کسانی که این دوره ها را دیده‌اند، تسهیلاتی برایشان در نظر گرفته شود تا بتوانند برای خودشان شغلی دست و پا کنند.
با نهادی مثل بنیاد برکت یا با معاونت روستایی و مناطق محروم ریاست جمهوری وارد مذاکره شده‌ایم. شخص آقای رئیس‌جمهور هم نسبت به این طرح نظر مثبت داشته‌اند و دستورات لازم برای گسترش و حمایت این طرح را صادر کرده‌اند.
آقای وزیر و معاون هنری وزیر هم پیگیر این طرح هستند. بنابراین بسترهای لازم را فراهم خواهیم کرد تا کسانی که این دوره‌ها را سپری می‌کنند بیایند و با استفاده از تسهیلات لازم، کسب و کاری را برای خودشان شکل بدهند.
رسیدن به زنجیره ارزشِ؛ آموزش، تولید، عرضه و فروش هدف ماست و ما به تنهایی نمی‌توانیم این کار را انجام دهیم. ما بخش اول یعنی آموزش را انجام می‌دهیم و حلقه حمایت از تولید و حمایت از عرضه و فروش باید در ادامه تکمیل شود.
تسنیم: علاوه بر اعزام استادان به نقاط مختلف ایران، برنامه‌ای برای ارائه آموزش‌های آنلاین یا آفلاین دارید؟
ما تولید محتوای آفلاین را هم در دستور کار داریم. این محتواهای آموزشی را با حضور استادان مجرب تهیه می‌کنیم و بسته‌های آموزشی را به دست هنرجویان می‌رسانیم. علت این امر این است که شاید امکان این وجود نداشته باشد که استادان شناخته شده را از تهران به نقاط مختلف اعزام کرد.
بسترِ ال ام اسی طراحی کرده‌ایم که مختص خود مرکز آموزش و وزارت ارشاد است تا به صورت آنلاین هم بتوانیم آموزش‌های لازم را برای کسانی که امکان حضور در این کلاس‌ها را دارند، ارائه کنیم.
تسنیم: اینگونه طرح‌ها معمولا در یکی از حلقه‌های آموزش، تولید و عرضه متوقف می‌شود. نگاهی به گذشته نشان می‌دهد که کارهایِ مشابه در این عرصه، در همان بخش آموزش باقی مانده و هرگز به تولید و عرضه نرسیده است. البته که ارائه آموزش‌های هنری به نقاط محروم کشور و به مردمی که دسترسی به امکانات لازم ندارند، به خودی خود ارزشمند و تاثیرگذار است.
ما در این طرح تلاش کرده‌ایم که نگاهِ اداری نداشته باشیم و نگاه‌مان قلبی باشد. من خودم به بخشی از این مناطق محروم رفتم تا از نزدیک روند کار را ببینم. در مرز استان گلستان به ترکمنستان یا مناطق کوهستانیِ آذربایجان، مناطق جنوبی قشم، بندرعباس، سیستان و بلوچستان و جاهای دیگر را از نزدیک دیدم.
در روستایی در شهری دورافتاده، آموزشی را ارائه می‌کنیم که حقیقتا اثرات مثبتی داشت. حتی اگر منجر به ایجاد حلقه دوم و سوم (تولید و عرضه) هم نشود؛ همین برگزاریِ این دوره‌های آموزشی به خودی خود، بسیار ارزشمند و تاثیرگذار است.
