پایان تراژیک واکسن ایرانی

شاید از همین‌رو به محض ورود نخستین واکسن‌های خارجی که بهارات، اسپوتنیک و سینوفارم‌(محصولات هند و روسیه و چین) از مهم‌ترین آنها بودند، مردم ساعت‌ها در صف تزریق واکسن می‌ایستادند تا جان خود را از مهلکه مرگ و بستری در بیمارستان‌ها نجات دهند. با تمام اینها ایران برنامه تولید واکسن داخلی را در راس برنامه‌های خود برای مهار کرونا قرار داد. موضوعی که با انتقادهای بسیاری در همان زمان روبه‌رو شد اما مقامات براین نظر بودند که باید همزمان با واردات به تولید واکسن کرونا روی آورد. هرچند در نهایت مرگ‌های سه‌رقمی کشور را به سمت واردات گسترده واکسن‌های خارجی موجود در بازار دنیا سوق داد و همین کار سرانجام منجر به کنترل ویروس افسار‌گسیخته کرونا در کشور شد. تولید واکسن‌های داخلی با تولید واکسن برکت کلید خورد. در هفتم دی‌ماه 1399، محمد مخبر که آن زمان ریاست ستاد اجرایی فرمان امام را برعهده داشت از راه‌اندازی خط تولید واکسن برکت خبر داد و طی روزهای پس از آن وعده تولید و تحویل 30 میلیون دز واکسن برکت به وزارت بهداشت را تا آخر مرداد 1400 داد. در ادامه خط دوم واکسن «برکت» در شهریورماه سال گذشته به تولید رسید و سخنگوی ستاد اجرایی فرمان امام اعلام کرد که این خط می‌تواند هر ماه 6 تا 8 میلیون دز واکسن کرونا تولید کند. حتی تولید‌کنندگان برکت اعلام کردند که 12 کشور جهان از جمله کشورهای آسیایی، آمریکای جنوبی و یک کشور اروپایی متقاضی این واکسن هستند. با این حال وعده‌های تولید‌کنندگان برکت مبنی بر تولید 50میلیون دز واکسن برکت در سال 1400به دلایل بسیار از جمله بروز مشکل در تامین مواد اولیه محقق نشد. از سوی دیگر این واکسن تا به امروز نتوانسته مجوز سازمان جهانی بهداشت را کسب کند. همزمان با تولید واکسن برکت که به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاری زیادی برای تولید آن صورت گرفته است، ایران دست به تولید واکسن‌های پاستوکووک «سوبرانا 02»، کووپارس، فخرا، اسپایکوژن و نورا زد که یا به مرحله تولید انبوه نرسیدند، یا مراحل کامل را برای آزمایش انسانی طی نکردند یا کلا مورد استقبال مردم قرار نگرفتند. در واقع در میان این واکسن‌های داخلی تنها واکسن ایرانی که تا حدی مردم از آن استقبال کردند برکت بود که آن هم مشاهدات عینی از مراکز تزریق واکسن نشان می‌دهد آن‌طور که انتظار می‌رفت مورد توجه ایرانیان قرار نگرفته است. در کنار عدم توجه ایرانیان به واکسن‌های داخلی، تولید انبوه واکسن‌های ایرانی با نام‌های مختلف از همان ابتدا با انتقادهای زیادی روبه‌رو شد. همچنان‌که اردیبهشت ماه امسال خبرگزاری تسنیم در گزارشی با انتقاد از نبود مشتری برای واکسن‌های داخلی، از اختصاص 130 میلیون یورو ارز دولتی به تولیدکنندگان ایرانی واکسن کرونا انتقاد کرد. این خبرگزاری همچنین نوشت: سوال اساسی که مسوولان وقت وزارت بهداشت دولت حسن روحانی و اعضای سابق ستاد ملی مقابله با کرونا باید امروز پاسخگوی آن باشند این است که بر اساس کدام منطق و محاسبه علمی به حدود 14 برند مختلف در داخل کشور مجوز ورود به حوزه تولید واکسن کرونا داده‌اند؟ در حالی بر اساس تجربیات قطعی کشور‌های مختلف جهان در حوزه واکسن، تمام کشور‌های پیشکسوت در ساخت واکسن در جریان پاندمی کرونا به تولید صرفا یک یا در نهایت دو برند ملی واکسن کرونا اقدام کردند. روز 4خردادماه سال جاری نیز روزنامه «سپید» با انتشار گزارشی درباره قیمت تمام شده واکسن‌های ایرانی و توجیه اقتصادی آن اعلام کرد که واکسن ایرانی 9 برابر قیمت واکسن جهانی تمام شده است. بنا بر این گزارش، در حالی که قیمت هر دز واکسن خارجی در آن زمان حدود 5 دلار بود، هر دز واکسن ایرانی 200 هزار تومان (معادل 47 دلار) تمام شده است.

همه این انتقادها در شرایطی است که وزارت بهداشت شهریور سال گذشته وعده داده بود که ایران به «قطب» صادرات واکسن کرونا در منطقه تبدیل خواهد شد. با این حال از حجم انبوه تولید واکسن‌های داخلی با اسم‌های مختلف تاکنون ایران توانسته واکسن برکت را به دو کشور ونزوئلا و نیکاراگوئه آن هم به دلیل روابط سیاسی با این کشورها صادر کند.

در این میان اردیبهشت ماه امسال نیز هفت شرکت تولید واکسن در جلسه کمیته دارو و غذای کمیسیون بهداشت مجلس از عدم حمایت دولت از تولید واکسن‌های تولیدی داخل انتقاد و اعلام کردند که این واکسن‌ها در انبار مانده و تاریخ مصرف‌شان در حال منقضی شدن است. آنها همچنین اعلام کردند که قادر به صادرات واکسن نیستند، به این دلیل که بازار جهان از واکسن‌هایی که تاییدیه سازمان بهداشت جهانی را دارند، اشباع شده است.

درچنین شرایطی از وضعیت دشوار تولید واکسن‌های داخلی و تمام انتقادهایی که از همان ابتدا نسبت به تولید انواع واکسن‌های داخلی کرونا مطرح بوده، سرانجام روز 11تیرماه (ماه جاری) مصطفی قانعی، عضو کمیته واکسیناسیون کرونا از توقف خط تولید واکسن‌های ایرانی کرونا خبر داد و گفت: دلیلی وجود ندارد وقتی مصرف نداریم، تولید صورت گیرد. به گزارش همشهری آنلاین، وی درباره زمان فرارسیدن تاریخ انقضای واکسن‌های کرونای دپو شده، اظهار کرد: مجموعه‌ای از واکسن‌های ایرانی و خارجی را داریم که طبق قانون هر واکسنی که تولید شود، تاریخ انقضا هم روی آن درج می‌شود و اگر از نظر تاریخ انقضا مشکلی داشته باشد، اجازه ترخیص آن از انبارها صادر نمی‌شود.

روز گذشته نیز محمدحسین فلاح مهرآبادی، معاون تحقیقات و فناوری موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی با اشاره به توقف خط تولید کرونا کووپارس این موسسه اظهار کرد: دلیل این کار نیز این بود که واکسن کرونا در کشور بازار ندارد. کالایی هم که بازار نداشته باشد خط تولید آن تعطیل می‌شود. به گزارش خبر‌آنلاین، سخنگوی طرح واکسن کووپارس یادآور شد: اجازه صادرات برای واکسن رازی نیز زمانی داده شد که دیگر بازار دنیا با اشباع واکسن مواجه شده بود و از سوی دیگر وضعیت بیماری نیز در جهان رو به افول بود. وی در ادامه با انتقاد از نبود برنامه و دیپلماسی مشخص برای صادرات واکسن کرونا گفت: در داخل کشور هم برنامه مشخصی برای واکسیناسیون وجود ندارد. الان مشخص نیست واکسن‌هایی که در انبارهای وزارت بهداشت موجود است تا کی تاریخ انقضا دارند، چه میزان از واکسن‌سازهای داخلی خرید کرده‌اند، چه میزان از آنها را موجود دارند و چه میزان را تزریق کرده‌اند؟ فلاح همچنین گفت که براساس قیمت 180 هزار تومانی که برای هر دز این واکسن در نظر گرفته شد، 630 میلیارد تومان هزینه تولید این 5/ 3 میلیون دز واکسن شده است. پیش از این هم احمد کریمی، مدیر پروژه واکسن فخرا، آبان ماه سال گذشته در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس به نوعی از توقف تولید این واکسن خبر داده بود. هرچند مقامات وزارت بهداشت می‌گویند درصورت لزوم قادر به راه‌اندازی مجدد خطوط تولید واکسن‌های داخلی هستند.