پس‌لرزه‌های نشست ژنو

دور جدیدی از مذاکرات میان ایران و سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان روز سه‌شنبه 4 شهریور در ژنو برگزار شد و مجموعه‌ای از واکنش‌ها و تحولات متغیر را در پی داشت. این گفت‌وگوها در حالی انجام گرفت که تنها چند روز به پایان ضرب‌الاجلی باقی مانده است که اروپایی‌ها برای فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» تعیین کرده‌اند، مکانیسمی که در صورت اجرا، تمامی تحریم‌های بین‌المللی پیش از توافق هسته‌ای 2015 را دوباره علیه ایران اعمال خواهد کرد.

ماهیت مبهم گفت‌وگوهای ژنو

پیش از برگزاری نشست در مقر اروپایی سازمان ملل متحد، گمانه‌زنی‌های بسیاری درباره نتایج دیدار میان نمایندگان ایران و تروئیکای اروپایی جریان داشت؛ برخی گزارش‌ها حاکی از آن بود که این نشست به احتمال قریب به یقین بی‌نتیجه خواهد ماند و باید منتظر بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه تهران بود. به عنوان مثال، خبرگزاری رویترز به نقل از منابعی نوشت که بریتانیا، فرانسه و آلمان احتمالا روند بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را از روز پنج‌شنبه 28 اوت (6 شهریور) آغاز خواهند کرد. چهار دیپلمات با ذکر این موضوع به رویترز گفته‌اند که با‌این‌حال، آنها امیدوارند تهران ظرف 30 روز تعهداتی در خصوص برنامه هسته‌ای خود ارائه دهد تا بتوانند اجرای اقدامات عملی را به تعویق بیندازند. از سوی دیگر، باراک راوید، خبرنگار آکسیوس، نیز در پیامی در شبکه ایکس عنوان کرد که یک دیپلمات ارشد اروپایی اظهار داشته که تنها یک معجزه سیاسی می‌تواند مانع از فعال شدن مکانیسم ماشه شود، با‌این‌حال این امر به معنای توقف تلاش‌های دیپلماتیک نیست.

همزمان روزنامه ساوث چاینا مورنینگ پست، پیش از برگزاری نشست ژنو، در گزارشی عنوان کرد که مذاکرات روز سه‌شنبه در سوئیس حتی پیش از آغاز، پایان یافته و با شکست مواجه خواهد شد. از سوی دیگر، برخی رسانه‌ها بر وضعیت گنگ و نامعلوم این مذاکرات انگشت گذاشتند. مجله نیوزویک طی گزارشی تاکید کرد که همزمان با نزدیک شدن به ضرب‌الاجل 31 اوت، فرصت چندانی برای ایران و طرف‌های اروپایی برای رسیدن به نتیجه باقی نمانده است. این مجله گزارش داد: «ماحصل نهایی مذاکرات طی روزهای آتی، محکی خواهد بود برای تاب‌آوری برجام، آن هم در زمانه‌ای که تنش‌ها در منطقه در بالاترین سطح خود قرار دارد.»

پس از برگزاری نشست ژنو، کاظم غریب‌آبادی، معاون امور حقوقی و بین‌الملل وزارت امور خارجه، در تشریح نتایج این نشست در شبکه ایکس نوشت: «دکتر تخت‌روانچی و اینجانب جلسه دیگری با مدیران سیاسی سه کشور اروپایی در ژنو برگزار کردیم. هر دو طرف دیدگاه‌های خود را در مورد قطعنامه 2231 تشریح کردند.» وی با تاکید بر اینکه ایران همچنان به دیپلماسی و یک راه‌حل دیپلماتیک سودمند برای هر دو طرف متعهد است، گفت که زمان آن است که سه کشور اروپایی و شورای امنیت سازمان ملل انتخاب درستی انجام دهند و به دیپلماسی، زمان و فضا بدهند.

این در حالی است که آسوشیتدپرس با استناد به یک منبع آگاه حاضر در نشست ژنو گزارش داد که این مذاکرات «بدون نتیجه نهایی پایان یافت» و تلاش‌ها برای دستیابی به راه‌حل تا پایان ماه جاری میلادی ادامه خواهد داشت. به گفته این منبع دیپلماتیک، اروپایی‌ها و آمریکا از پیش توافق کرده‌اند که اگر ایران تا پایان اوت با شروطی چون ادامه گفت‌وگو با واشنگتن، همکاری کامل با بازرسان آژانس و توضیح درباره بیش از 400 کیلوگرم اورانیوم با غنای بالا، موافقت نکند، اسنپ‌بک فعال شود.

از سوی دیگر، برخی تحلیلگران معتقدند ماهیت فعال‌سازی مکانیسم ماشه بدل به قمار قدرت برای اروپا شده است. جون گمبل، دبیر بخش اخبار ایران و خلیج فارس در خبرگزاری آسوشیتدپرس، در تاریخ 22 اوت طی یادداشتی عنوان کرد که در میانه بحث‌ها بر سر اعمال فشار بر ایران، به نظر می‌رسد اروپا بنا دارد پیش از آنکه فرصت بهره‌گیری از مکانیسم ماشه از دست برود، حداکثر استفاده را از آن ببرد تا از این طریق حضور خود در مذاکرات هسته‌ای با تهران را پررنگ‌تر کند.

بازرسان در ایران

در این میان اما موضوع بازگشت بازرسان آژانس به ایران همچنان امید دستیابی به یک راه‌حل در روزهای پایانی را در افق قرار داده است. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، با اشاره به تداوم روند مذاکرات فنی با ایران درباره نحوه ازسرگیری بازرسی‌ها از تاسیسات هسته‌ای کشورمان عنوان کرد که گروهی از بازرسان این سازمان در ایران مستقر بوده و عملیات بازرسی به‌زودی آغاز خواهد شد. این در حالی است که سید‌عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، در واکنش به این تحول اظهار کرد که ورود بازرسان با تصمیم شورای عالی امنیت ملی و برای نظارت بر تعویض سوخت نیروگاه بوشهر انجام گرفته است.

برخی کارشناسان نگاه مثبت و محتاطانه‌ای به ورود بازرسان آژانس دارند. لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت ژورنال، در واکنش به این خبر گفت که می‌توان برداشتی کمابیش امیدوارانه از این موضوع داشت. وی طی پیامی در شبکه اجتماعی ایکس عنوان کرد: «پیش‌تر معتقد بودم که امکان بازگشت بازرسان آژانس، پیش از شروع توافق میان ایران و آمریکا وجود ندارد. این موضوع که بازرسان آژانس باید در ایران باشند نکته مهمی است.» وی افزود: «حق با گروسی است که بسیاری از ما گمان می‌کردیم که بازرسان آژانس هیچ‌گاه دیگر به ایران بازنمی‌گردند.» این در حالی است که به گزارش آسوشیتدپرس، یک دیپلمات نزدیک به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در پی اعلام بازگشت بازرسان آژانس به ایران گفت که اگرچه توافق درباره سطح دسترسی بین این نهاد نظارتی سازمان ملل و ایران نهایی نشده است اما انتظار می‌رود که این امر به‌زودی به نتیجه برسد.

 قطعنامه روسیه؛ تلاش برای تمدید 6ماهه

این تحولات در حالی روی می‌دهد تلاش‌های روسیه و چین برای یافتن راه‌حلی دیپلماتیک برای کلاف سردرگم پرونده هسته‌ای ایران ادامه دارد. بنا به گزارش خبرگزاری تاس، دیمیری پولیانسکی، سفیر و معاون نمایندگی روسیه در سازمان ملل، ارائه پیش‌نویس قطعنامه‌ای برای تمدید مفاد فنی قطعنامه 2231 شورای امنیت درباره ایران و برجام را به این شورا تایید کرد. وی گفت که روسیه و چین به عنوان اعضای برجام می‌خواهند به دیپلماسی فرصت بیشتری داده شود.

پولیانسکی در جمع خبرنگاران تصریح کرد: «من فکر می‌کنم این به نفع همه طرف‌هاست، زیرا ابتکارات خصمانه زیادی وجود دارد که قطعا اوضاع را بسیار بدتر می‌کند. ما معتقدیم که انتخاب جامعه بین‌المللی باید به نفع صلح و دیپلماسی باشد و نه به نفع جنگ، و پیش‌نویس ما نیز دقیقا بر همین مبنا تدوین شده است.» وی در ادامه عنوان کرد که این اقدام نوعی محک برای کسانی خواهد بود که به‌راستی خواهان حمایت و حفظ تلاش‌های دیپلماتیک هستند. بنا به گزارش تاس، در قطعنامه ارائه‌شده از سوی روسیه، تمدید مفاد فنی قطعنامه 2231 شورای امنیت به مدت شش ماه، یعنی 18 آوریل 2026، پیشنهاد شده است.

این در حالی است که روزنامه گاردین 26 اوت طی گزارشی عنوان کرد که مقامات اروپایی تا پایان ماه جاری میلادی درباره جدیت ایران برای ازسرگیری مذاکرات تصمیم‌گیری خواهند کرد. این مقامات عنوان کردند که طرح روسیه تنها زمانی مورد قبول تروئیکا قرار می‌گیرد که ایران بتواند نشان دهد که قصد جدی برای بازگشت به مذاکرات دارد. از سوی دیگر، بنا به گزارش خبرگزاری رویترز، سخنگوی دولت آلمان روز چهارشنبه پنجم شهریور عنوان کرد که فعال‌سازی اسنپ‌بک توسط تروئیکای اروپایی پس از نشست روز سه‌شنبه با ایران همچنان به‌عنوان یک گزینه روی میز قرار دارد. میکله گرلی، استاد دانشگاه فلورانس، زمانی در کتاب «بحران هسته‌ای ایران و برجام» عنوان کرد که ماهیت اصلی برنامه جامع اقدام مشترک فرا رفتن از بحران ابهام در قبال این پرونده بود. حال به نظر می‌رسد گمانه‌زنی‌های گوناگون در قبال مکانیسم ماشه، ملقمه‌ای از بیم و امید را در قبال پرونده هسته‌ای ایران در پی داشته است.