چرا فشار بر ایران شکست خورد؟
سیاست آمریکا در قبال ایران آشکارا شکست خورده است. این امر حداقل در 6سال گذشته از زمانی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا از توافق چندجانبه موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) که برنامه هسته ای ایران را محدود می‌کرد، خارج شد، به وضوح مشخص است. او به‌رغم پایبندی ایران به این محدودیت‌ها، از برجام خارج شد.
پل پیلار در مطلبی برای نشنال اینترست با اشاره به این موضوع نوشت، دولت ترامپ سپس تحریم های ایران را به جنگ اقتصادی همه‌جانبه با عنوان «فشار حداکثری» گسترش داد. دولت جو بایدن نیز به اغلب فشارهای اقتصادی سلف خود علیه ایران ادامه داده است. به رغم تلاش های جمهوری‌خواهان برای ایجاد مشکل در مسیر معافیت های محدود موردنیاز برای اجازه دادن به بحث های فنی به نفع منع گسترش سلاح های هسته ای و آزادسازی قسمتی از دارایی های ایران به عنوان بخشی از مبادله زندانیان، دولت فعلی حتی تحریم های ضدایرانی خود را اضافه کرده است. به طور خلاصه، هر کاری که ایران اخیرا انجام داده که غرب نسبت به آن ناخشنود است، در جریان فشار شدید و مداوم اقتصادی ایالات متحده بوده است.
شکست سیاست در مورد مسائل هسته ای بسیار آشکار است. ایران با رهایی از محدودیت‌های برجام، فعالیت‌های هسته‌ای خود به‌ویژه غنی‌سازی اورانیوم را به میزان قابل‌توجهی گسترش داد. اکثر تخمین ها در مورد «زمان گریز» در صورتی که ایران این کار را بخواهد انجام دهد، از حدود یک سال تحت برجام به چند هفته امروز رسیده است. همچنین سیاست ایالات متحده در مورد سایر اقدامات ایران نیز موفق نبوده است. تحریم های ایالات متحده کاهش فعالیت های ایران در خاورمیانه را نشان نداده است، حتی می‌توان گفت از برخی جهات پس از اعمال فشار حداکثری آشکارتر شد. کمپین فشار، سیاست در تهران را نرم نکرده و به احتمال زیاد اثر معکوس داشته است.
فرید زکریا، ستون نویس و مجری سی ان ان، آنچه را که سیاست ایالات متحده در قبال ایران می‌داند، به درستی توصیف می‌کند که اصلا سیاست منسجم نیست، اما درعوض به دنبال تقویت «نگرشی است که اساسا مبتنی بر تهییج مخاطبان داخلی آمریکایی از طریق «برخورد سرسختانه» است.» مشکل دیگر این است که سال‌هاست هر زمان آمریکا می خواهد با دشمن خارجی خود برخورد کند، به مجموعه ای از تحریم ها متوسل می‌شود؛ چرا که کم هزینه تر از یک برخورد نظامی است. با توجه به اینکه ایران، به قول زکریا، تحریم شده ترین کشور روی کره زمین است، شکست این سیاست به ویژه در مورد آن حساسیت زاست.
زکریا توضیح مشخصی برای این شکست ارائه می‌کند: «تحریم ها به ویژه نه بر تصمیم‌گیرندگان ایرانی، بلکه بر طبقه متوسط ایرانی فشار وارد آورده و باعث شده اعتماد آنها به سیاستمداران اصلاح طلب که طرفدار کاهش تنش های بین‌المللی و حل اختلافات از طریق دیپلماسی هستند، از دست برود.» این توضیح معتبر است، اما دلایل دیگری نیز وجود دارد که رویکرد مبتنی بر فشار نادرست است، مانند سوءتفاهم اساسی نسبت به منافع و اهداف ایران.
مفهوم اساسی - که مکررا در لفاظی ها و حتی بحث های سیاسی جدی درباره ایران شنیده می‌شود - این است که تهران صرف نظر از تغییر دولت‌ها ذاتا به دنبال تسلط منطقه ای است. نویسنده مدعی است: «این تصویر ایران را محرک اصلی بیشتر یا حتی همه آشوب ها و بی‌ثباتی ها در خاورمیانه معرفی می‌کند. فرض دیگر غرب برای اعمال تحریم های ضد ایرانی این است که اگر فشار اقتصادی بتواند تغییراتی را در سیاست های تهران ایجاد کند، ایران به یک کشور «عادی» تبدیل می‌شود که شایسته پذیرش در جامعه بین‌المللی است.»
زکریا، در ستون خود درباره شکست کمپین فشار ایالات متحده، جنبه‌هایی از این مفهوم را بیان می‌کند. او می‌نویسد که «سیاست تهاجمی ایران علیه واشنگتن و متحدانش در منطقه مبتنی بر «DNA» آن است.» وی ابراز امیدواری کرد: «روزی این ملت بزرگ بتواند به جایگاه شایسته خود در منطقه و جهان بازگردد.»
در برخی از تصاویر در سالهای اول پس از انقلاب 1979 ایران، رگه‌هایی از حقیقت وجود داشت. برخی از کسانی که انقلاب کردند، در آن زمان بر این باور بودند که آنچه در ایران ایجاد کرده اند، بدون تغییرات سیاسی متناظر در کشورهای مجاور، بعید است که ادامه پیدا کند. اما اکنون، 45 سال بعد، و با وجود جمهوری اسلامی که هنوز پابرجاست، دیگر چنین تفکری مطرح نیست.
به دور از اینکه تسلط منطقه ای در دستور کار باشد، ایران امروز با این چالش مواجه است که یک کشور عمدتا شیعه و فارس است که به دنبال نفوذ در منطقه‌ای عمدتا سنی و عرب است. ایران مانند هر قدرت متوسط دیگری، مطمئنا به دنبال نفوذ در منطقه خود است و مانند بسیاری از قدرت های متوسط «عادی»، سیاستمداران آن متوجه می شوند که دیپلماسی و همکاری راه های بهتری برای انجام این کار نسبت به آشوب و بی ثباتی است، مشروط بر اینکه فرصت استفاده از این ابزارهای صلح آمیز به آنها داده شود.
این درک حتی قبل از انتخاب رئیس‌جمهور میانه رو مسعود پزشکیان در تیرماه به جای ابراهیم رئیسی مشهود بود. یک نقطه برجسته داده ها، احیای روابط دیپلماتیک با رقیب منطقه ای عربستان سعودی در مارس 2023 بود. اکنون، پزشکیان به دنبال گسترش روابط مثبت مبتنی بر دیپلماسی با غرب و سایر همسایگان خاورمیانه است که با سفر اخیر خود به عراق آغاز می‌شود.
پیلار مدعی است که ایران بیش از آنکه محرک اصلی همه تحولات در خاورمیانه باشد، به شدت به مسائل واکنش نشان داده است. اکثر اقدامات ایران که در فهرست رفتارهای بی ثبات کننده ایران ثبت شده است، پاسخی است به آنچه که بازیگر دیگری با ایران انجام داده است. محرک اقدامات ایران ناشی از DNA در تهران نبوده است.
برای مثال، موشک ها و پهپادهایی که ایران در ماه آوریل (فروردین 1403) به سوی اسرائیل پرتاب کرد، پاسخ مستقیمی به حملات متعدد اسرائیل علیه منافع این کشور بود به‌ویژه حمله به کنسولگری ایران در دمشق. به همین ترتیب، حمله موشکی ایران در ژانویه 2020 به دو پایگاه هوایی در عراق که محل استقرار نیروهای آمریکایی است، انتقام ترور سردار قاسم سلیمانی، فرمانده ارشد نظامی و سیاسی ایران توسط آمریکا بود.
بزرگ‌ترین حمله علیه جمهوری اسلامی ایران، جنگ ویرانگر 8سالهای بود که رژیم صدام حسین عراق در سال 1980 آغاز کرد و طی آن، رژیم صدام از کمک ایالات متحده برخوردار شد. بخش های عمده ای از سیاست ایران امروز، از جمله تلاش های گسترده اش برای تامین نفوذ در عراق، هنوز بازتاب تجربه آسیب زای جنگ ایران و عراق است که در آن چند صد‌هزار ایرانی جان باختند. پویایی کنونی روابط ایران و عراق کمتر تحت‌تاثیر هژمونی‌گرایی منطقه‌ای است بلکه - همان‌طور که سفر پزشکیان در این ماه نشان داد، بیشتر متاثر از آن است که هر دو کشور مصمم به حفظ روابط آنقدر صمیمانه هستند تا وحشت جنگ دهه 1980 هرگز تکرار نشود.
انگیزه های مشابهی زیربنای روابط ایران با رژیم ها و گروه های دیگر در منطقه است که معمولا به اشتباه به آنها برچسب «نیابتی» ایران داده می‌شود. در حالی که نیابتی های ادعایی غرب برنامه های مختص به خود را دارند، تا جایی که بزرگ‌ترین اقدام آنها در سالهای اخیر - حمله حماس به جنوب اسرائیل در اکتبر 2023 (15 مهر 1402) - ایران را نیز به اندازه دیگران شگفت زده کرد. اتحادی که ایران با شریک اصلی غیردولتی خود - حزب الله لبنان - حفظ می‌کند، در درجه اول برای حفظ بازدارندگی علیه اسرائیل است. با توجه به اینکه ایران با اسرائیلی مواجه است که قبلا حملات خشونت بار مکرری را در داخل ایران آغاز کرده و به ترور و خرابکاری و خصومت های بی پایان علیه این کشور مبادرت کرده و آشکارا تهدیدهای بیشتر و احتمالی بزرگ‌تر را مطرح می‌کند، جای تعجب نیست که ایران نیاز به چنین عامل بازدارنده ای را ضروری تلقی کند.
ذخایر موشکی حزب الله، قابلیت تلافی جویانه نزدیک را فراهم می‌کند که ممکن است قبلا به جلوگیری از تشدید برخی از خشونت‌های مرتبط با اسرائیل در منطقه در سال‌جاری کمک کرده باشد.
پیلار در این تحلیل چنین نتیجه گیری می‌کند: همان‌طور که مقایسه رفتار ایران قبل و بعد از شروع فشار حداکثری نشان داده است، چنین محدودیت‌هایی ایرانی ها را از انجام بسیاری از کارهایی که آمریکا در تلاش است تا از آن جلوگیری کند، باز نداشته است. آنچه را که سیاستمداران این کشور در راستای منافع امنیت ملی ایران می دانند - از جمله خنثی کردن، آماده سازی یا تلافی تهدیدهای واقعی علیه ایران - حتی با وجود منابع کمیاب انجام خواهند داد. بنابراین سیاستگذاران آمریکایی که تاکنون با وجود کسری های بزرگ بودجه‌ای و نابسامانی های اقتصادی ایالات متحده از راه اندازی جنگ‌های تهاجمی ابائی نداشته‌اند، باید بتوانند با حقیقت روبه‌رو شوند.
اینجا به اساسی‌ترین دلیل شکست فشارها علیه ایران می رسیم. این رژیم فشار، شکست خورده است نه به این دلیل که ایران با سایر دولت های «عادی» متفاوت است، بلکه به دلیل شباهت هایی که دارد. بسیاری از اقدامات ایران که غرب آن را ناپسند می داند، مشابه اقداماتی است که رهبران غربی - در صورت قرار گرفتن در موقعیت مشابه - انجام می‌دهند. البته تحریم ها و فشار حداکثری برخی مسائل دیگر را نیز به همراه داشته که برای غرب مطلوب نیست؛ از جمله اینکه فشار اقتصادی، ایران را به تجارت با روسیه نزدیک تر و وابسته تر کرده است.
یکی دیگر از معایب این است که سیاست ایالات متحده که مبتنی بر طرد ایران و تحت فشار قرار دادن آن به جای تعامل با آن کشور است، امکان همکاری مثمر ثمر را در موضوعاتی که منافع ایران و ایالات متحده موازی یکدیگر است یا ایران باید بخشی از هر راه‌حلی باشد و نه صرفا به عنوان یک راه‌حل نادیده گرفته شود، از بین می برد. یکی از این موضوعات مشترک مقابله با تروریسم اسلامگرای رادیکال از نوع دولت اسلامی (داعش) است که ایران هدف اصلی آن بوده است و دیگری بحث برقراری امنیت در منطقه خلیج فارس است که می‌تواند بر مبنای نزدیک شدن ایران با عربستان سعودی و دیگر کشورهای عربی خلیج فارس باشد.
--> اخبار مرتبط