گزارش لحظه به لحظه از پرتاب «ماهواره ظفر -»1 با «سیمرغ»

ساعت 15و45 دقیقه یکشنبه 20 بهمن 98، ورودی پایگاه فضایی امام خمینی (ره) در کویر سمنان. گوشی، دوربین، فلش و هر نوع وسیله الکتریکی را پیش از ورود به پایگاه پرتاب تحویل می‌دهیم. وارد منطقه‌ای نظامی می‌شویم که تا پیش از این جز نظامیان مجاز، مهندسان و تکنسین‌های برنامه فضایی و بازدیدکنندگان خاص، امکان بازدید از آن برای خبرنگاران به طور عادی میسر نبوده است.

قرار است برای اولین بار گروهی متشکل از ده‌ها خبرنگار به‌همراه جمعی از دانشجویان منتخب دانشگاه علم و صنعت ایران در کنار جمعی از فعالان و مدیران برنامه فضایی ایران در وزارت دفاع، سپاه پاسداران و سازمان فضایی ایران نظاره‌گر یکی از مهم‌ترین پرتاب‌های فضایی سال‌های اخیر باشند. تصورم این است که با عبور از فنس، پشت همین تپه‌هایی که از پنجره اتوبوس می‌بینم، سکوی پرتاب را خواهم دید. اما با ورود به پایگاه، متوجه می‌شوم راننده اتوبوس تازه قرار است در جاده‌ای طولانی کیلومترها براند!

پس از حدود نیم ساعت به محوطه‌ای بزرگ در کویر سمنان می‌رسیم که علاوه بر محوطه اتاق کنترل پرتاب و مجموعه‌ای از تأسیسات ساختمانی در جهت مغرب، دست‌کم دو سکوی پرتاب در شرق جاده دیده می‌شود. کسی نیست که توضیح خاصی درباره پایگاه بدهد و به نظر می‌رسد بهتر است روی مشاهدات خودم و مهارت جهت یابی‌ام برای گزارش حساب کنم. پایگاه فضایی امام خمینی (ره) از آنچه فکر می‌کردم عظیم‌تر است و به نظر می‌رسد زمان زیادی تا پرتاب ماهواره ظفر - 1 با ماهواره‌بر سیمرغ باقی نمانده است.

ساعت 16و25 دقیقه را نشان می‌دهد و حالا اعضای گروه بازدیدکنندگان مقابل دروازه سایت شهید نورانی در پایگاه فضایی از اتوبوس پیاده می‌شوند. داخل پایگاه، جایی که به‌نظر می‌رسد دیدگاه مشرف به سکوی پرتاب باشد چادری برپا شده با صندلی‌هایی که قاعدتا قرار است بازدیدکنندگان از آنجا پرتاب را ببینند. از چند نفر از مسؤولان محوطه درباره فاصله‌مان تا سکو پرسیدم، جواب دقیقی دریافت نکردم. تخمین خودم عددی حدود 1400 تا 1600 متر فاصله دیدگاه تا سکو است.

دیدگاه در جهت شمال شرقی سکو تعبیه شده و دید نسبتا مناسبی به سکو دارد. برج سرویس را وسط سکو می‌بینم؛ همان سازه چند طبقه بلندی که ماهواره‌بر را در دل خود دارد و تمام کارهای مربوط به آماده‌سازی ماهواره و ماهواره‌بر داخل آن در حال انجام است. وقتی ماهواره‌بر را نمی‌بینم، یعنی هنوز برج سرویس کنار نرفته و ماهواره‌بر خارج نشده است. هنوز کسی اعلام نکرده پرتاب دقیقا چه زمانی است، اما با توجه به شواهد قطعا بیش از یک ساعت تا پرتاب فاصله داریم.

در محوطه سایت دو ورودی پناهگاه زیرزمینی با در ورودی باریک به پهنای کمتر از یک متر را می‌بینم. پیداست در صورت بروز خطر در هر ثانیه بیشتر از یک نفر نمی‌تواند واردش شود. با خودم می‌گویم فاصله ما تا سکو زیاد است و قاعدتا همه چیز محاسبه شده و بعید است خطری ما را تهدید کند.

نیایش پروردگار و آرزوی موفقیت برای متخصصان

همراه دیگر خبرنگاران و بازدیدکنندگان روی یک صندلی در ردیف دوم زیر چادر تعبیه‌شده می‌نشینم. سقف چادر کوتاه است و واضح است اگر در ردیف سوم به بعد بنشینم، تقریبا چیزی از ادامه پرتاب در آسمان نخواهم دید. سه چهار نمایشگر نسبتا کوچک ال‌سی‌دی در مقابل صندلی‌های زیر چادر جایگاه به میله افقی سایه‌بان نصب شده تا بازدیدکنندگان بتوانند به صورت زنده فضای اتاق کنترل و واکنش‌های مهندسان و متخصصان کنترل‌کننده پرتاب را ببینند.

حوالی ساعت 16و40 دقیقه مراسم در جایگاه با قرائت کلام‌ا... مجید و پخش سرود ملی جمهوری‌اسلامی ایران آغاز می‌شود. در ادامه برنامه‌ها با مداحی ذاکران اهل بیت و سردادن شعارهای انقلابی با گرامیداشت یاد شهدای دوران جنگ تحمیلی، شهدای مدافع حرم به‌ویژه سردار سرافراز شهید سپهبد قاسم سلیمانی ادامه می‌یابد. باد نسبتا سردی می‌وزد و پرچم‌های ایران نصب شده در مقابل جایگاه به زیبایی در اهتزازند. حوالی ساعت 17و15دقیقه یکی از مجریان برنامه اعلام می‌کند: «به دلیل بروز مشکل فنی در ماهواره، پرتاب آن از ساعت 17و30دقیقه به 19 و30 دقیقه تا 20:00 موکول شده است.» حالا دست‌کم می‌دانیم چقدر باید منتظر تماشای لحظه باشکوه پرتاب بمانیم.

مراسم بازدید پرتاب با قرائت دعای توسل ادامه می‌یابد. در کنار من، عزیزانی با لباس خدمات نشسته‌اند و خالصانه اشک می‌ریزند. معلوم است از کارگران زحمتکش محوطه پایگاه هستند و آنها هم منتظرند نتایج کار در این پایگاه را ببینند. روبه رویم نیز چند نفر از نیروهای نظامی که معلوم است از حافظان امنیت پایگاه هستند نشسته‌اند و زیر لب دعای توسل می‌خوانند. سطح استرس بالاست و همه از ته‌دل برای موفقیت جوانان متخصص فضایی مشغول نیایش هستند. با غروب آفتاب و تاریک شدن هوا زمان اذان مغرب فرا می‌رسد. حوالی ساعت 18 با اعلام گوینده جایگاه، حاضران مهیای اقامه نماز جماعت در محوطه باز پشت چادر بازدید می‌شوند.

حالا نورافکن‌های سفید و زرد سکوی پرتاب روشن شد‌ه و منظره خوشرنگ و لعابی ایجاد شده است. بسیار شبیه تصاویر سکوهای پرتاب معروف جهان در شب. ساعت 18و23 دقیقه برج سرویس شروع به کناررفتن می‌کند و ساعت 18و25 دقیقه بلندگوی جایگاه بیرون آمدن ماهواره‌بر سیمرغ را اعلام می‌کند. دوربین دوچشمی یکی از نظامیان حاضر در محوطه را قرض می‌گیرم تا سیمرغ را روی سکو بهتر ببینم. از پشت دوربین جزئیات سکو و ماهواره‌بر به زیبایی هویداست. چند خودروی آتش‌نشان نیز در اطراف سکو موضع گرفته‌اند و چراغ‌های گردان قرمزرنگ‌شان جلب توجه می‌کند.

از حوالی ساعت 18و30 دقیقه نوبت به اعضای گروه سرود شهید ورامینی می‌رسد تا در مقابل جایگاه بازدیدکنندگان مشغول خواندن سرودهای حماسی و انقلابی شوند. همه چیز خبر از قریب‌الوقوع‌بودن پرتاب می‌دهد. در گوشه‌ای از جایگاه، دکتر حمید فاضلی، رئیس پیشین سازمان فضایی ایران را می‌بینم. از او پرسیدم چقدر احتمال برای موفقیت در این پرتاب وجود دارد؟ در حالی که در اضطراب سرنوشت پرتاب است در پاسخ می‌گوید: «در پرتاب‌های قبلی تجارب خوبی به دست آمده است. قطعا پیش‌بینی‌های لازم انجام شده و امیدواریم این بار مأموریت با حداکثر موفقیت انجام شود.»

برخی توضیحات فنی درباره پرتاب

حوالی ساعت 18و50 دقیقه سخنگوی جایگاه به میان حضار می‌آید، میکروفن را به دست می‌گیرد و اعلام می‌کند تا دقایقی دیگر پرتاب انجام خواهد شد. وی در ادامه می‌گوید: «18 فرآیند در طول پرتاب انجام می‌شود. نیم‌ساعت طول می‌کشد تا برج سرویس به‌طور کامل کنار برود. پایگاه پرتاب شامل سه مرکز است. بخش اول مرکز فرماندهی و کنترل است که طراحی و کیفیتی در حد مرکز کنترل پرتاب‌های فضایی اروپا دارد با نمادهایی از فرهنگ اسلامی.»

به گفته این سخنگو که نامش اعلام نشد: «این مرکز با مراکزی در ده کیلومتری موقعیت فعلی در سمنان و همین‌طوری با مراکزی در چابهار و شهداد در کرمان در ارتباط است. ماهواره ظفر - 1 نیز پس از پرتاب با مراکزی در چرمشهر، ماهدشت، خوزستان و تهران در ارتباط خواهد بود. به‌طور کلی مرکز فرماندهی با شش استان در ارتباط است.»

وی در ادامه می‌افزاید: «بخش دوم مرکز فنی بوده که سوله‌ای است و در آنجا ماهواره‌بر به صورت تکه‌تکه در آن وارد شده و آزمون‌های پیش از پرتاب در آنجا انجام می‌شود. زیرا ممکن است اجزای ماهواره و ماهواره‌بر در حین حمل‌ونقل دچار اشکال شده باشد. در اینجا تست‌های مکانیکی مانند تست فشار ضعیف انجام می‌شود تا متخصصان مطمئن شوند نشتی ندارد. تست دیگر روی کپسول‌های فشار بالا انجام می‌شود که حدود 300 بار فشار دارد. در حین پرواز مخازن فشارگذاری می‌شود و در اینجا همه تست‌ها انجام می‌شود.»

در همین حین که سخنگو مشغول ارائه توضیحات فنی بود از بلندگوی دیگری در محوطه اعلام می‌شود که تا چند دقیقه دیگر پرتاب انجام خواهد شد! همین اعلام کافی بود که همه حضار هیجان‌زده صندلی‌ها را ترک کنند و به سوی محوطه حصارکشی شده در مقابل چادر تعبیه شده بدوند. سخنگوی جایگاه که ارائه اطلاعات فنی‌اش ناتمام مانده بود در ادامه به حضاری که حالا از چادر خارج شده‌اند اعلام می‌کند: «در صورت بروز هر سانحه‌ای، امکان استفاده از پناهگاه مهیاست. همچنین تأکید شد حضار از محوطه تعیین شده جلوتر نروند و پس از ثانیه‌هایی از پرتاب به چادر جایگاه برگردند تا ادامه مراحل را از نمایشگرهای ال‌سی‌دی تماشا کنند و لحظه به لحظه در جریان داده‌های تله‌متری قرار بگیرند.»

وی یادآور می‌شود: «موتور مرحله اول ماهواره‌بر 102 ثانیه و موتور کنترلی 106 ثانیه بعد فعال می‌شود. سپس مرحله جدایش پرتابگر مرحله اول از مرحله دوم انجام می‌شود و 385 ثانیه طول می‌کشد تا ماهواره در مدار قرار بگیرد.»

ساعت 19و 5 دقیقه امیر حاتمی، وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات همراه با تنی چند از سرداران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی وارد جایگاه می‌شوند. از قضا همان‌جایی می‌آیند که ایستاده‌ام، در فاصله یک متری من. یکی از حاضران ندا می‌دهد: «نثار روح شهدای کربلا، ابوالفضل عباس (ع) و سردار قاسم سلیمانی صلوات.» و جمعیت صلوات می‌فرستند. لحظه به لحظه که به پرتاب نزدیک می‌شویم، حضار با تناوب کوتاه‌تری پشت هم صلوات می‌فرستند، یاحسین می‌گویند و از ته دل دعا می‌خوانند. فضای عجیبی است؛ بیم و امید در دل همه موج می‌زند. هر کسی در حال و هوایی است. من در این فکرم که در لحظات اول حجم صدای حاصل از غرش ماهواره‌بر چه اندازه خواهد بود. آسمان را نگاه می‌کنم؛ رو به جنوب ایستاده‌ایم و ستاره‌های فروزان صورت فلکی جبار پیش چشمانم است. حدس می‌زنم سیمرغ از مقابل ستاره های جبار فرق آسمان را بشکافد و وای که چه عکس نجومی بی‌نظیری می‌شد اگر دوربین داشتم و می‌توانستم این نما را عکاسی کنم!

ساعت 19و12 دقیقه است و حالا سکوت حاکم شده است. در تاریکی شب یکی از سرداران پرافتخار سپاه که کنارم ایستاده بود، خالصانه بانگ نذر هزار صلوات برای موفقیت جوانان کشور در این مأموریت سر می‌دهد. جمعیت حاضر همراه هر دو وزیر با سر دادن صلوات همراهی‌اش می‌کنند. از پشت سر صدای ملخ‌های پهپاد تصویربردار را می‌شنوم که بالای سرمان قرار گرفته است. جابه‌جایی چراغ‌های چشمک‌زنش نشان می‌داد جلوتر می‌رود برای ثبت کادر بهتری از پرتاب.

و اینک پرتاب...

لحظاتی بعد در ساعت 19و15 دقیقه از بلندگوی جایگاه، شمارش معکوس آغاز می‌شود: 10، 9، 8، 7، 6، 5، 4، 3، 2، 1... پرتاب نمی‌شود چرا؟! گوینده بلندگو ادامه می‌دهد 1، 2، 3، 4... (با وجود دل‌نگرانی کسی از جایش تکان نمی‌خورد!) 7، 8، 9، 10، 11، 12 و بالاخره دود سفید از بخش زیرین پرتابگر آشکار می‌شود، شعله‌های آتش، سکوی پرتاب را در بر می‌گیرد و ماهواره‌بر 26 متری سیمرغ با جرم 77 تن با وزانت و شکوه هر چه تمام از سکو بر می‌خیزد تا سفر 495 ثانیه‌ای خود را آغاز کند. هنوز صدای زیادی از ماهواره‌بر به گوش نمی‌رسد. پنج ثانیه پس از پرتاب غرش موتورهای مرحله اول ماهواره‌بر، وسعت دشت عظیمی که شاهدش هستیم را در بر می‌گیرد. آتش زردرنگ ماهواره‌بر تمام دشت را روشن کرده، بالا می‌رود و ثانیه به ثانیه بر سرعتش افزوده می‌شود. جمعیت بهت‌زده از شکوه پرتاب، حالا نوای ا... اکبر سر می‌دهند. با چشمانی گردشده و دهانی باز بالارفتن ماهواره را تماشا می‌کنم. یک آن به خودم می‌آیم و می‌بینم پاهایم از فرط هیجان می‌لرزد.

این اولین بار نبود که پرتاب موشکی را می‌دیدم. در دوران خدمت سربازی دیده‌بان ارتش بودم و بارها صدای مهیب شلیک توپ و موشک کاتیوشا را که غرشی همچون صاعقه در فاصله چند ده متری دارند تجربه کرده‌ام. اما صدای فراگیر ماهواره‌بر سیمرغ در آن دشت عظیم ابهت دیگری داشت؛ حال و هوایش آن طور که انتظار می‌کشیدم بود. سیمرغ بالا رفت و از کنار ستاره سرخ‌فام ابط‌الجوزا در صورت فلکی جبار گذشت و کم‌کم در سیاهی آسمان ناپدید شد. سخنگوی جایگاه که پیش از پرتاب اطلاعات فنی خوبی ارائه می‌کرد، اعلام کرد برگردید به چادر تا ادامه ماموریت را دنبال کنیم. این بار همه دویدند به سوی چادرها!

اعلام لحظه به لحظه سرعت و ارتفاع ماهواره‌بر

با چشمانی دوخته به نمایشگرها، در شرایطی که همه زیر لب دعا می‌خوانند، مراحل اولیه پرتاب با موفقیت انجام شده بود و تا موفقیت 100درصد این ماموریت فاصله‌ای نداشتیم. لحظه‌ای که اعلام شد مرحله اول ماهواره‌بر با موفقیت جدا شده و حالا ادامه مسیر با مرحله دوم ماهواره‌بر است، حضار شادمانانه پشت سر هم فریاد ا... اکبر سر دادند. سخنگوی جایگاه هر ده ثانیه یک بار ارتفاع و سرعت ماهواره‌بر را اعلام می‌کرد: ارتفاع 472کیلومتر، سرعت 4300متر بر ثانیه... لحظه‌ای که اعلام می‌شود ماهواره از ارتفاع 500 کیلومتری فراتر رفته است، همه مهیای جشن‌گرفتن شدند. من در کنار سیروس برزو این لحظات را دنبال می‌کردم؛ روزنامه‌نگار باسابقه حوزه فضا که سال‌ها روایتگر ماموریت‌های فضایی روسیه (شوروی سابق) و ایالات متحده و دیگر کشورهای جهان برای مخاطبان فارسی‌زبان بود، اینجا از شدت هیجان بی‌اختیار اشک شوق می‌ریخت. دکتر فاضلی، رئیس پیشین سازمان فضایی او را در آغوش می‌گیرد تا مگر آرام شود.

لحظات به سرعت می‌گذرند و حالا ماهواره‌بر به سرعت بیشتر از 5000 متر بر ثانیه رسیده و اینجا اوج داستان است. اگر ماهواره بتواند به سرعت 7500 متر بر ساعت برسد، با احتمال بالایی تزریق در مدار با موفقیت انجام می‌شود، ولی هنوز تا رسیدن به این سرعت فاصله داریم. دکتر فاضلی می‌گوید هنوز برای افزایش سرعت فرصت داریم و می‌توان امیدوار بود.

اما حوالی ساعت 19و25 دقیقه ناگهان سخنگوی جایگاه اعلام می‌کند ارتباط تله‌متری با ماهواره قطع شده است! همه بهت زده به نمایشگرها نگاه می‌کنند. اعلام می‌شود حالا باید منتظر باشیم تا دیگر ایستگاه‌ها در قشم یا چرمشهر بتوانند با ماهواره ارتباط برقرار کنند. دکتر فاضلی هنوز امیدوار است. اما شواهد نشان می‌دهد نمی‌دانیم اکنون ماهواره در چه موقعیتی است. گمانه‌زنی‌های مختلفی با بیم و امید ارائه می‌شود. کم‌کم در سکوت، چادر خلوت می‌شود. به سوی چادر جانبی که وزرای دفاع و ارتباطات در آن مستقر هستند می‌روم تا اطلاعات بیشتری بگیرم، اما دیدم بیشتر حضار سوار خودرو شده‌اند و ستون خودرویی برای خروج از پایگاه پشت در به صف شده است. ظاهرا ما فقط در لحظات آخر موفق نشدیم گل پیروزی را بزنیم.

سرانجام ظفر به روایت گروه فضایی وزارت دفاع

در سکوی پرتاب، جز از دست رفتن ارتباط تله‌متری، توصیف و علت دقیقی برای سرنوشت ماهواره ظفر ارائه نشد. اما حوالی ساعت 20، سخنگوی گروه فضایی وزارت دفاع در پایگاه اطلاع‌رسانی این وزارتخانه اعلام کرد: «امشب ساعت 19 و 15 دقیقه پس از پرتاب ماهواره بر سیمرغ، فرآیند مرحله اول پرتاب به صورت کامل انجام شد و استارت پرواز موتورهای مرحله دوم نیز با موفقیت انجام شد و توانست حدود 90 درصد مسیر را در حدود 9 دقیقه پرواز طی کند و برای اولین باربه ارتفاع بالای 540‌کیلومتر و سرعت حدود6500 متر بر ثانیه رسید؛ در حقیقت برای پرتاب کامل 490 ثانیه زمان لازم بود که 457 ثانیه آن انجام شد.»

مهندس سیداحمد حسینی با اشاره به این که فرآیند آماده‌سازی ماهواره‌بر سیمرغ حدود20 روز در پایگاه فضایی حضرت امام خمینی (ره) به طول انجامید، افزود: «ماهواره بر سیمرغ ماهواره ظفر را با موفقیت به فضا پرتاب کرد. اما ماهواره‌بر به سرعت مورد نیاز جهت تزریق ماهواره در مدار مورد نظر نرسید و بهینه سازی‌های لازم جهت پرتاب آتی انجام خواهد شد.» وی افزود: «در مأموریت پرتاب ماهواره ظفر توسط ماهواره بر سیمرغ کلیه فرآیند‌های پرتاب فضایی از قبیل مونتاژ مراحل ماهواره‌بر و ماهواره، تست‌های پیش پرتاب، تزریق سوخت و پیش فشارگذاری، به طور کامل به انجام رسید.

فرآیند پرتاب و استارت موتورهای مرحله 1 ماهواره‌بر و جدایش مراحل و استارت موتور مرحله 2 به درستی انجام شد و در انتهای مسیر، ماهواره‌بر به سرعت مورد نیاز جهت تزریق ماهواره در مدار مورد نظر نرسید.» بنا به گفته سخنگوی گروه فضایی وزارت دفاع: «بهینه‌سازی‌ها روی پایگاه فضایی و مراحل پرتاب ماهواره و تغییراتی روی موتور و سیستم کنترل انجام شده بود که این تغییرات، در پرتاب پاسخ مثبت داد. اهداف تحقیقاتی مد نظر از این پرتاب محقق شده است و داده‌های تله متری از فرآیند پرتاب به طور کامل احصا گشته که با تحلیل این داده‌ها و تطبیق عملکرد زیرسیستم‌ها با طراحی انجام شده، بهینه‌سازی‌های لازم برای پرتاب آتی انجام خواهد شد.

مهندس حسینی درباره ماهیت تحقیقاتی‌بودن این پرتاب بیان کرد: «همان طور که قبلا اعلام شده بود این پرتاب ماهیتی کاملا تحقیقاتی دارد و انتظار ما هم مطابق اهدافی که طرح ریزی شده بود محقق شده است و در این فضای تحقیقاتی به دنبال داده‌برداری و اصلاح فرآیند طراحی هستیم که این امر با موفقیت انجام شده و امیدواریم در ماموریت‌های آینده بتوانیم به تعداد و تکرار مورد نیاز ماهواره را نیز در مدار صحیح قرار دهیم.» وی درباره سیگنال‌دهی ماهواره در مدار گفت: «ماهواره بخشی از مسیر را برای رسیدن در مدار طی کرد و در واقع به ارتفاع مورد نظر رسید اما ماهواره در دقایق پایانی به سرعت مورد نظر نرسید. اما ایستگاه‌های زمینی توانستند از ماهواره سیگنال دریافت کنند.»

*دبیر گروه دانش روزنامه جام جم