یادداشت |«عافیت» خانه همه نعمت‌ها
رهبر انقلاب در تبیین مراد از «عافیت» در متون دینی فرمودند: مراد، عافیت در اعتقاد و عمل و محفوظ ماندن از وسواس شیطانی و نفسانی است. انسان در میدان جنگ هم باید از پروردگار طلب عافیت کند یعنی از او بخواهد که دچار شک و ترس و تزلزل نشود.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، برخی از روایات معصومین علیهم‌السلام خبر از آینده‌ای متفاوت و پر فتنه می‌دهند که گویا نزد اهل‌بیت علیهم‌السلام اهمیت مراقبت مؤمنان از خودشان در آن شرایط سخت به اندازه‌ای است که درصدد آماده کردن همگان برای رویارویی با چنین شرایطی برآمده‌اند.
یکی از این دسته روایات، کلام امام رضا علیه‌السلام در مورد عافیت و در امان ماندن از همه بلایا و خطرات مادی و معنوی است که می‌فرمایند: «یأتی علی الناس زمان تکون العافی فیه عشر أجزاء تسع منها فی اعتزال الناس و واحد فی الصمت؛ [1] زمانی بر مردم خواهد آمد که در آن عافیت 10 جزء است که 9 جزء آن در کناره‌گیری از مردم و یک جزء آن در خاموشی است.»
این روایت عجیب، شایسته تأمل و فهم است؛ به خصوص اینکه برخی از روایاتی که با عبارت «یأتی علی الناس زمان» همراه است در مورد زمان غیبت امام زمان (عج) مطرح شده است؛ مثل اینکه امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: «یأتی علی الناس زمان یغیب عنهم امامهم؛ [2] زمانی می‌آید که امام مردم غایب می‌شود.»
با این نگاه، کلام امام رضا علیه‌السلام سرنخی از تحلیل شرایط زمانه ما و چگونگی عملکرد صحیح در این وضعیت ویژه را برای در امان ماندن از خطرات فراوان مادی و معنوی به دست می‌دهد.
تلاش برای حفظ دین و دنیای خود و جامعه نکته مهم و کلیدی در فهم این روایت آن است که، روایت اشاره به حساسیت شرایط خاص و پر فتنه‌ای دارد که دقت و احتیاط هر چه بیشتر در ارتباطات اجتماعی و سیاسی را برای در امان ماندن از فتنه‌ها ضروری می کند تا از این طریق، هم به وظایف شرعی در قبال خود و جامعه به خوبی عمل کنیم و هم بی‌جهت برای خودمان دردسر درست نکنیم؛ یعنی وظایفی از قبیل امر به معروف و نهی از منکر، جهاد، حضور در نمازهای جمعه و جماعات و... به قوت خود باقی خواهند بود.
چنانکه رهبر معظم انقلاب در تبیین مراد از عافیت در متون دینی می‌فرمایند: «عافیت که در روایات آمده آن چیزی نیست که ما در عرف خودمان از آن تعبیر به عافیت‌طلبی می‌کنیم، که انسان در کنجی خزیده و در میدان جهاد وارد نشده و با وظایف بزرگ زندگی مواجه نشود، بلکه مراد، عافیت در اعتقاد و عمل و محفوظ ماندن از وسواس شیطانی و نفسانی است. انسان در میدان جنگ هم باید از پروردگار طلب عافیت کند یعنی از او بخواهد که دچار شک و ترس و تزلزل نشود.» [3]
کیفیت و کمیت عافیت بهترین و جامع‌ترین توصیف عافیت را می‌توان در دعای بیست و سوم صحیفه سجادیه یافت که امام سجاد علیه‌السلام عافیت را با تمام شاخه‌های مادی و معنوی‌اش اینگونه از خدای متعال طلب می‌کند: «اللهم صل علی محمد و آله، و عافنی عافی کافی شافی عالی نامی، عافی تولد فی بدنی العافی، عافی الدنیا و الآخر. و امنن علی بالصح و الأمن و السلام فی دینی و بدنی، و البصیر فی قلبی، و النفاذ فی أموری، و الخشی لک، و الخوف منک، و القو علی ما أمرتنی به من طاعتک، و الاجتناب لما نهیتنی عنه من معصیتک؛ [4] خداوندا بر محمد و آلش درود فرست، و مرا عافیت بخش عافیتی کافی و شفابخش، و برتر و روزافزون، عافیتی که در بدنم عافیت تولید کند، و در یک کلمه: عافیت دنیا و آخرت، و بر من منت گذار به تندرستی و امنیت و سلامت در دین و بدن، و بصیرت در دل، و پیشرفت در امور، و هراس و بیم از تو، و توان و قدرت بر انجام طاعتی که مرا به آن فرمان داده‌ای، و اجتناب از نافرمانیت که مرا از آن برحذر داشته‌ای..»
فوائد سکوت عافیت به معنای در امان ماندن از هر گونه آسیب مادی و معنوی است. این در حالی است که به همان مقدار که زبان در جلب منافع مادی و معنوی انسان مؤثر است به همان میزان و در صورت استفاده نادرست از آن، خطرات گاه جبران‌ناپذیری برای دنیا و آخرت انسان به همراه خواهد داشت. برای استفاده صحیح از زبان لازم است قبل از هر کلام، مقداری در شایستگی آن کلام فکر و برای فکر کردن، سکوت کنیم. چنان که امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرمایند: «ان کان فی الکلام البلاغ، ففی الصمت السلام من العثار؛ [5] اگر در سخن گفتن بلاغت باشد، در خاموشی ایمنی از لغزش است.»
تأثیر احزاب بر عافیت و عاقبت انسان نکته دیگری که در این روایت مورد توجه است این که، دقت و احتیاط در ارتباط با مردم به اندازه 9 برابر سکوت کردن، در جلب عافیت و ایمنی از خطرات گوناگون مؤثر دانسته شده است. در شرایط ظهور فتنه‌های متوالی، عضویت و حضور در جمعیت‌های خاص فکری، سیاسی، عقیدتی و احزاب و گروه‌های متنوع که هویتشان مجهول است خود به خود احتمال بروز خطر و لغزش انسان را بیشتر می‌کند.
نمونه بارز آن را می‌توان در جدال‌های بین احزاب و گروه‌های مختلف یافت که برخی، برای حفظ منافع سیاسی، اقتصادی و دیگر منافع حزبی خود دچار انواع گناه‌ها از جمله شایعه‌پراکنی، خلاف واقع‌گویی، تهمت، دوری از انصاف، ظلم و تعدی به حقوق مردم و... می‌شوند و بازار داغ این جدال، همواره بر آتش این همه پلشتی افزوده است. پس بهتر آن است که با دوری کردن از ورود در جنگ‌های تبلیغاتی این احزاب، تنها به دنبال شناخت و عمل به وظایف دینی فردی و اجتماعی خود باشیم و بر بصیرت خود بیفزاییم. * نویسنده: حجت‌الاسلام محسن رفیعی استاد حوزه علمیه
پی‌نوشت: 1 حسن بن علی ابن‌شعبه، تحف العقول (جماع المدرسین فی الحوز العلمی بقم، مؤسس النشر الاسلامی: قم، 1363)، 446. 2 علی بن حسین ابن بابویه و علی بن حسین ابن‌بابویه، الامام و التبصر من الحیر (مدرس الامام المهدی (علیه السلام): قم، 1363)، 125; محمد بن علی ابن‌بابویه، کمال الدین و تمام النعم (دار الکتب الاسلامی: تهران، 1395)، ج 2, 350. 3 شرح حدیث جلسه سی و پنجم / خواستن یقین و عافیت از خدا؛ 1378/10/27. 4 صحیفه سجادیه، نیایش بیست و سوم. 5 شرح غرر الحکم (خوانساری) (دانشگاه تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ: تهران، 1366)، ج 3, 5.
چطور برکت قرآن را در زندگی حس کنیم؟ زنان خانه‌دار چگونه به بهبود وضعیت اقتصادی کمک کنند؟/ رزق را با صدقه به سوی خود بکشانید توحش غرب چگونه با اندیشه آخرالزمانی هالیوود شکل گرفت؟/ سناریویی که دشمن در "کرونا" پیش گرفت روایتی از کرامت ویژه امام رضا (ع) به روایت حجت‌الاسلام عالی / امید ورشکستگانانتهای پیام /