آموزش پزشکی محل دعوای وزارتخانه های علوم و بهداشت
طرح موضوع دوباره انتزاع آموزش پزشکی از وزارت بهداشت و الحاق آن به وزارت علوم به محل دعوای دو وزارتخانه مهم آموزشی کشور بدل شد موضوعی که سرنوشت تربیت پزشکان را نیز تحت الشعاع قرار داده است.
طرح موضوع دوباره انتزاع آموزش پزشکی از وزارت بهداشت و الحاق آن به وزارت علوم به محل دعوای دو وزارتخانه مهم آموزشی کشور بدل شد موضوعی که سرنوشت تربیت پزشکان را نیز تحت الشعاع قرار داده است.
خبرگزاری مهر - گروه حوزه دانشگاه: در چند روز اخیر فضای آموزش علوم پزشکی کشور تحت تاثیر موضوع ادغام دانشگاه‌های علوم پزشکی در دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم قرار گرفته است، موضوعی که پیش از این نیز در هر برهه‌ای و پس از چندی مطرح شده بود و با عناوینی چون همگرایی علوم، وابستگی دانشگاه‌ها به یکدیگر و یکپارچه سازی آموزش عالی در صدر اخبار قرار می‌گیرد.
وزیرعلوم: هر چه زودتر دو وزارتخانه «بهداشت» و «علوم» با هم ادغام شوند
اما این بار دکتر محمدعلی زلفی گل وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در اظهارنظری جالب توجه باب این موضوع را باز کرد و گفت: شورای عالی انقلاب فرهنگی اصل تاسیس و کارکردش این است که فراتر از تعارض منافع و مسائل سیاسی باید موضوعات را پیگیری بکند. هر چه زودتر دو وزارتخانه بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزاتخانه علوم با هم ادغام شوند، جلوی ضررهای بیشتر گرفته خواهد شد.
وی با چند مثال درباره همگرایی رشته‌ها افزود: مگر می‌شود رشته داروسازی را از شیمی و داروسازی را از بیوشیمی جدا کرد! مگر می‌توان رشته انگل شناسی پزشکی را از دامپزشکی و کشاورزی جدا کرد. اگر دانشگاه‌های وزارت بهداشت و وزارت علوم در کنار هم قرار بگیرند، رتبه بندی دانشگاه‌های ایران در ابعاد بین المللی فرق خواهد کرد. درخصوص بخش ظرفیت‌های پزشکی؛ یک استاندارد جهانی نسبت پزشک عمومی با جمعیت وجود دارد. اگر طبق آمار جهانی، ایران از استانداردها جهانی در سرانه پزشکی عقب است بنابراین باید در عمل به این میزان دست یابد.
متولی واحد در امر آموزش کشور، لزوما به معنای ادغام وزارتخانه‌های مربوطه نیست
وزیر علوم روز بعد در تصحیح طرح موضوع «ادغام» گفت: نباید رشته‌های مختلف علوم بین وزارتخانه‌های مختلف از هم جدا و جزیره‌ای باشند، چرا که نمی‌توان رشته‌های پزشکی را از رشته‌های علوم مهندسی و علوم انسانی و کشاورزی و دامپزشکی جدا کرد و در این صورت تحقیقات بین رشته‌ای معنادار نخواهد بود و داشتن متولی واحد در امر آموزش کشور، لزوما به معنای ادغام وزارتخانه‌های مربوطه نیست.
اما موضوع ادغام دانشگاه‌های علوم پزشکی در دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم پیش از این هم سابقه طرح داشته است. دکتر سعید رضا عاملی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در دی ماه 1399 با اشاره به سیاست‌های پیشنهادی ساماندهی نظام سنجش و پذیرش گفت: ستاد نقشه جامع علمی کشور باید به صورت جدی موضوع ادغام دانشگاه‌های علوم پزشکی و دانشگاه‌های سایر علوم را پیگیری کند چرا که جداسازی این دانشگاه‌ها از یکدیگر موجب عدم استفاده بهینه از ظرفیت‌های رشته‌ای و عدم برخوردار از حوزه‌های بین رشته‌ای و ضعیف شدن توان دانشگاهی در سطح جهانی می‌شود.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه جداسازی دانشگاه‌های علوم پزشکی و سایر علوم منجر به کم‌رنگ شدن ارتباط و گره خوردن رشته‌ها با یکدیگر شده است، اظهار داشت: همچنین جداسازی دانشگاه‌های علوم پزشکی و سایر علوم بر افت رتبه‌بندی جهانی دانشگاه‌های کشور تأثیرگذار بوده است.
قوانین و تعارض با ادغام
اصل موضوع تربیت نیروی انسانی پزشکی و پیوستن آموزش پزشکی به وزارت بهداشت به سابقه تشکیل وزارت بهداشت در سال 1364 باز می‌گردد. در آن زمان «به منظور استفاده مطلوب و هماهنگ از امکانات پزشکی کشور در جهت تأمین و تعمیم بهداشت و درمان و بهزیستی و آموزش و پژوهش پزشکی و تحقق بندهای 4 و 12 و 13 اصل سوم و آن قسمت از اهداف اصل 29 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که مربوط به خدمات بهداشت و درمان و بهزیستی است، وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی تشکیل شد.»
در این قانون آمده است: «کلیه وظایف و اختیارات وزیر بهداری و بهزیستی و آن قسمت از وظایف و اختیارات وزیر فرهنگ و آموزش عالی که در ارتباط با امر بهداشت، درمان، آموزش و پژوهش پزشکی است، به وزیر این وزارتخانه (وزارت بهداشت) محول می‌شود.»
در سال 1364 دانشگاه‌های بزرگی همچون تهران، تبریز، اصفهان، مشهد و شیراز که دانشکده‌های پزشکی داشتند ساختمان‌های خود را جدا کردند و ساختار دانشگاه‌های علوم پزشکی به تدریج گسترش یافت و از 16 دانشکده به 64 دانشگاه علوم پزشکی کنونی رسید.
در سال 1393 در دو سند بالادستی «سیاست های کلی سلامت» و «سیاست های علم و فناوری» که از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شدند، در هر کدام وظایف آموزش عالی و بهداشت و درمان و آموزش پزشکی مشخص شد.
در بند 13 سیاست‌های کلی نظام سلامت آمده است: «توسعه کیفی و کمی نظام آموزش علوم پزشکی به صورت هدفمند، سلامت محور، مبتنی بر نیازهای جامعه، پاسخگو و عادلانه و با تربیت نیروی انسانی کارآمد، متعهد به اخلاق اسلامی حرفه‌ای و دارای مهارت و شایستگی‌های متناسب با نیازهای مناطق مختلف کشور.»
مخالفان ادغام با توجه به این قانون اقداماتی از جمله ادغام دانشگاه‌های علوم پزشکی را با قانون تشکیل وزارت بهداشت و سند سیاست‌های کلی نظام مغایر می‌دانند. از این رو پس از اظهار نظر وزیر علوم مخالفان از وزارت بهداشت و جامعه پزشکی واکنش‌هایی را در مخالفت و نقد این اظهار نظر ابراز کردند.
برخی معتقد هستند که وزارت علوم برای خیل گسترده بیکاران فارغ التحصیل رشته‌های مهندسی باید تدابیری بیاندیشد اما مخالفان این گروه می‌گویند رشته‌های علوم پزشکی بازار کاذبی ایجاد کرده‌اند و باعث شده‌اند که بیشترین داوطلبان کنکور به آن سمت بروند و گروه‌های علوم ریاضی و علوم پایه از دانش آموزان با استعداد خالی شود.
نماینده امضاء کننده طرح مجلس درباره اصلاح آموزش پزشکی: دلیل طرح انتزاع آموزش پزشکی عدم توانمندی وزارت بهداشت در تربیت نیرو است
بهروز محبی نجم‌آبادی نماینده مردم سبزوار، جغتای، جوین، خوشاب و داورزن در مجلس و عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی به عنوان یکی از امضاء کنندگان طرح اصلاح نظام آموزش پزشکی و ایجاد عدالت در دسترسی به خدمات درمانی به مهر گفت: از دلایلی که موجب شده است تا این طرح تهیه شود چند نکته در مورد سرانه پزشک در ایران است. در مناطق محروم دسترسی به پزشک بخصوص پزشک متخصص سخت شده است و شرایطی داریم که مناسب کشور ما نیست.
وی افزود: بحث سرانه پزشک هم در کشور بسیار مهم است. کشور ما از نظر میانگین نسبت سرانه پزشک به جمعه شرایط نامساعدی دارد. به طور مثال وجود 12 پزشک در هر 10 هزار نفر جمعیت در مقابل میانگین جهانی که 30 تا 50 پزشک به ازای هر 10 هزار نفر است، بسیار پایین است. همچنین در دندانپزشکی که میانگین جهانی 10 در 10 هزار نفر است وضعیت خوبی نداریم.
محبی گفت: به این دلیل کلیت طرح را امضاء کردم که معتقدم ظرفیت پذیرش پزشکی و دندانپزشکی باید افزایش پیدا کند و از سال 1400 به بعد سالانه 40 درصد به ظرفیت پزشکی و دندانپزشکی اضافه شود. بیشتر توجه ما به این نکته بوده که سال‌ها مورد غفلت واقع شده است. کشور ما توانایی و استعداد تربیت این میزان دانشجو را دارد و میزان تقاضا و رقابت گسترده رشته‌های تجربی نشان دهنده این موضوع است. امیدواریم در این طرح بتوانیم این مشکل را حل کنیم.
این نماینده مجلس درباره موضوع ادغام آموزش پزشکی در وزارت علوم می‌گوید: شاید یکی از دلایل طرح انتزاع آموزش پزشکی از وزارت بهداشت و پیوستن آن به وزارت علوم این است که این توانمندی در وزارت بهداشت برای تربیت این میزان نیرو وجود ندارد و یکی از جاهایی که می‌تواند در حوزه تئوری به صورت جدی تر وارد این عرصه شود، بخش آموزش عالی کشور است. در این طرح هم گفته شده است که از ظرفیت آموزش عالی که در کشور گسترده است استفاده شود.
بیانیه تند روسای دانشگاه‌های علوم پزشکی و نامه سرگشاده به رئیس جمهور
اما این موضوعات با واکنش تند روسای دانشگاه‌های علوم پزشکی مواجه شده است به گونه‌ای که در نامه‌ای سرگشاده خطاب به آیت الله سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور، موضوع ادغام دانشگاه‌های علوم پزشکی با دانشگاه‌های تحت پوشش وزارت علوم را موجب پدید آمدن موجی از نگرانی در بین اساتید، دانشجویان و مدیران نظام سلامت کشور دانستند.
در بخش‌هایی از این نامه آمده است: «یکی از اقدامات وزارت بهداشت در سالهای اخیر، همگرایی علوم و فناوری است اما آیا وزارت علوم توانسته بین رشته‌های مختلف خودش، همگرایی را ایجاد کند؟ اگر عنوان می‌کنند که باید داروسازی را در کنار شیمی قرار دهیم، آیا توانسته‌اند بین زیست شناسی، شیمی و فیزیک که در یک دانشکده بوده و قبلا تحت عنوان دانشکده علوم فعالیت می‌کردند، تلفیق و ارتباط برقرار کنند؟ آیا دانشکده دامپزشکی با شیمی، فیزیک و زیست شناسی ارتباط نزدیکی پیدا کرده است؟
یکی دیگر از استدلال‌های طراحان ادغام، دغدغه تامین بهتر نیروی انسانی متخصص و فوق تخصص گروه پزشکی به ویژه در مناطق محروم است. این در حالی است که اصالتا ادغام آموزش پزشکی در نظام سلامت در دهه 60 برای افزایش ظرفیت‌های موجود جهت تربیت دانشجویان گروه پزشکی بوده است، یعنی عملا وزارت بهداشت با این ادغام تمام ظرفیت‌هایی که برای ساختار نظام درمانی و بهداشت خود داشته در بستر آموزش قرار داده و عملا آموزش قوت گرفته است؛ به این شکل که ما امروز حجم قابل توجهی از دانش آموختگان گروه پزشکی را در کشور داریم.
این تصمیم خطیر و راهبردی مبتنی بر تاسیس وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به کرات مورد تحسین نهادهای بین‌المللی از جمله سازمان بهداشت جهانی قرار گرفته و به عنوان الگو به سایر کشورهای جهان معرفی شده است.
خاطر نشان می‌سازد زیرساخت‌های عمده آموزش دانشجویان گروه پزشکی که عمدتا به بسترهای درمانی نیازمند هستند در وزارت عتف وجود ندارد و این از علل اصلی جدایی این دانشگاه‌ها در سه دهه پیش بوده که هنوز هم این دلایل به قوت خود باقی است. به جای برگشت به گذشته باید به سمت اجرای طرحی برای ایجاد انگیزه بیشتر جهت ماندگاری کادر پزشکی در مناطق محروم کشور گام برداشت. در صورت عدم اقدام لازم، پدیده نامیمون خروج نخبگان، کادر بهداشتی درمانی و اعضای هیات علمی از کشور تشدید خواهد شد.
خلاصه اینکه، این موضوع که آموزش پزشکی باید در کنار بهداشت و درمان باشد، بدون تردید کار درستی است و طرح ادغام دانشگاه‌های علوم پزشکی با دانشگاه‌های وزارت عتف هم خلاف قوانین بالادستی و بخصوص بند هشتم سیاست‌های سلامت کشور ابلاغی مقام معظم رهبری حفظه الله است و هم هزینه‌های بسیار سنگینی را به جامعه تحمیل خواهد کرد و هرگز به افزایش کمیت و کیفیت تربیت دانشجویان پزشکی منجر نخواهد شد بنابراین در شرایط فعلی و البته در هیچ مقطع زمانی، این ادغام به صلاح نیست.»
همچنین دکتر سید علیرضا مرندی رئیس فرهنگستان علوم پزشکی کشور در نامه‌ای خطاب به دکتر محمدعلی زلفی گل خواستار اصلاح و تجدیدنظر سخنان وی شده است و تاکید کرده است موضوع ادغام هر چه زودتر دو وزارتخانه بهداشت و علوم با اسناد بالادستی و به ویژه سیاست‌های کلی سلامت ابلاغی مقام معظم رهبری مغایرت کامل دارد.
دبیر شورای عالی برنامه ریزی علوم پزشکی: پیوند آموزش پزشکی با بهداشت و درمان در حل مشکلات کشور راهگشا بوده است
دکتر غلامرضا حسن زاده دبیر شورای عالی برنامه ریزی علوم پزشکی در همین زمینه در گفتگو با خبرنگار مهر یادآور شد: از سال 1364 با هدف کارآمدتر کردن سیستم بهداشتی و درمانی کشور و اثربخشی بیشتر در آموزش پزشکی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تشکیل شد و نقطه قوت وزارت بهداشت، چیدمان عرصه‌های آموزشی، نظام ارزشیابی و اعتباربخشی و پویایی آموزش پزشکی بوده است.
وی گفت: در سال 93 نیز در سیاست‌های کلان سلامت ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری، صراحتا حوزه‌های آموزش و پژوهش در نظام سلامت با حوزه‌های بهداشت و درمان دیده شده است و این، بیانگر نگاه عمیق رهبر معظم انقلاب اسلامی است و نشان می‌دهد که چقدر پیوند آموزش پزشکی با بهداشت و درمان، می‌تواند در حل مشکلات کشور راهگشا باشد.
حسن زاده با اشاره به ویژگی‌های دانشگاه‌های علوم پزشکی گفت: این دانشگاه‌ها نمونه بارز دانشگاه‌های نسل نوین هستند که هم بین المللی سازی و هم تقاضا محوری را در دستور کار خود دارند و در بحران کووید 19 نیز این دانشگاه‌ها، نشان دادند که پاسخگویی اجتماعی دقیقی را می‌توانند داشته باشند و تعطیلی آنها مشکل ساز است در حالی که برخی مراکز آموزشی در کشور در طول این مدت تعطیل یا غیرحضوری بودند بدون اینکه خللی در روند عمومی جامعه ایجاد شده باشد.
وی خاطرنشان کرد: اگر دانشگاه‌های علوم پزشکی در بحران کووید 19 کار نمی‌کردند مشخص نبود چه فاجعه‌ای رخ می‌داد بنابراین سیستم آموزشی، پژوهشی، بهداشتی و درمانی کشور توانسته پاسخگویی اجتماعی داشته باشد و کارآمدی خودش را نشان دهد البته ممکن است اشکالاتی در سیستم آموزشی وجود داشته باشد که باید روی آنها کار کنیم و در صورت نیاز بازنگری‌های لازم را انجام دهیم. ضمن اینکه برگشت به عقب، هزینه‌های زیادی دارد با این استدلال که می‌خواهیم کارایی و بهره وری یک سیستم را فدای رتبه بندی کنیم.
دبیر شورای عالی برنامه ریزی علوم پزشکی تاکید کرد: وجود مراکز توسعه آموزش در دانشگاه‌های علوم پزشکی که انتظار می‌رود دانشگاه‌های وزارت علوم هم از آن بهره گیرند و الگوبرداری کنند، توانسته روی کیفیت آموزش پزشکی تاثیرگذار باشد و آموزش پاسخگو، عدالت آموزشی و همگرایی و سرآمد شدن در علوم مختلف را به همراه داشته باشد.»
به جای ارائه ساده‌ترین راه حل، به فکر سیاستگذاری برای تامین ظرفیت‌های واقعی و نیز بکارگیری و نگهداشت پزشکان و نیروهای نظام سلامت باشیم
در ادامه واکنش‌ها به طرح موضوع ادغام انجمن آموزش علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران نیز در بیانیه‌ای طرح شتاب زده ادغام آموزش پزشکی را موجب حیرت و تاسف دانست.
این انجمن در بخشی از این بیانیه در واکنش به سخنان اخیر وزیر علوم مبنی بر لزوم ادغام آموزش پزشکی در وزارت علوم یادآور شده است: «متاسفانه طرح موضوع آنقدر شتابزده و بدون استناد به مطالعات و شواهد معتبر ملی و بین المللی مطرح شده که موجبات حیرت و تاسف اعضای هیئت علمی، مدیران آموزش و نظام سلامت، متخصصین آموزش پزشکی، دانشجویان و کارکنان خدوم وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی است.
بررسی مطالعات و شواهد علمی نشان می‌دهد که در ایران معانی مختلفی از ادغام آموزش پزشکی و نظام سلامت از دیدگاه‌های مختلف منتزع می‌شود و ابعاد مختلفی نیز برای آن بیان شده است که هر یک از منابع موجود نیز منافع، موانع و مزایایی برای آن برشمرده‌اند. پیرو معرفی استراتژی مراقبت‌های اولیه سلامتی توسط سازمان بهداشت جهانی در سال 1978، ایده ادغام آموزش پزشکی با عرصه‌های خدمات بهداشتی درمانی با هدف پاسخگویی آموزش پزشکی و نیز تامین نیازهای جامعه به خدمات بهداشتی درمانی در سطح بین الملل مطرح شد.
در جمهوری اسلامی ایران نیز در سال 1362 ایده ادغام به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه و در سال 1364 پس از پاره‌ای از اصلاحات تصویب شد. پر واضح است که ادغام موضوعی نیست که یک شبه مطرح شده باشد، بلکه به دنبال ایجاد شکاف فزاینده بین آموزش پزشکی و عملکرد افراد آموزش دیده مطرح شده است که از تفاوت بین ارزش‌های علمی موسسات آموزشی و الزامات خدمتی و توقعات جامعه نشات می‌گیرد.
در واقع می‌توان گفت وجود عواملی از قبیل پیچیدگی‌های نظام آموزشی و لزوم انطباق آموزش ارائه شده با نیازهای درحال تغییر جامعه، تغییر و گسترش سریع دانش پزشکی، کمبود نیروی انسانی، نقش نظام سلامت در پاسخگویی به نیازهای جامعه، آموزش پزشکی مبتنی بر جامعه و شرایط سیاسی و بحث عدالت در ارائه خدمات منجر به جلب توجه سیاستگذاران و رهبران آموزشی به درهم تنیدگی آموزش پزشکی با نظام سلامت شد.
تجربه ادغام تنها مختص به ایران نبوده و در حال حاضر در 30 درصد دانشکده‌های پزشکی آمریکا و دانشگاه‌های در کانادا، هلند و مصر هستند که آموزش پزشکی را با خدمات بهداشتی و درمانی به درجات مختلفی درهم ادغام کرده‌اند.»
وزارت علوم نتوانست پاسخگوی نیازهای پزشکی جامعه آن زمان باشد
در این بیانیه به سابقه تصدی گری وزارت علوم در آموزش پزشکی اشاره کرده و خاطرنشان کرد: «بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، بنا به ضرورت، تعداد زیادی از بیمارستان‌های درمانی که توان تبدیل شدن به مرکز آموزشی و درمانی را داشتند از سوی وزارت علوم مورد توجه قرار گرفتند. با این حال عمده تلاش‌های صورت گرفته نتوانست پاسخگوی نیازهای جامعه آن زمان باشد و تربیت نیروی انسانی و افزایش پذیرش در رشته پزشکی بدلیل کمبود امکانات و شرایط آموزشی لازم از عهده وزارت علوم خارج بود.
دلایل فوق صاحبنظران را بر آن داشت تا تنها راه چاره را در ادغام آموزش پزشکی با خدمات بهداشتی درمانی و تشکیل وزارتی جدید که عهده دار هر دو نظام باشد، بدانند. در واقع می‌توان گفت وجود عواملی از قبیل پیچیدگی‌های نظام آموزشی و لزوم انطباق آموزش‌های ارائه شده با نیازهای در حال تغییر جامعه، منجر به جلب توجه سیاستگذاران آن برهه به ادغام نظام آموزش پزشکی با نظام سلامت شد.
نظامی که در طول سالیان گذشته هزینه تغییر را پرداخته است و اکنون در فصل بهاری به ثمر نشستن تمامی تلاش‌ها، مجاهدت‌های بی دریغ، خردورزی و نخبه پروری به منظور گسترش عدالت آموزشی در کنار عدالت بهداشتی و درمانی قرار دارد.»
به گزارش مهر، به نظر می‌رسد دو حوزه آموزش عالی کشور بر سر قوانین و مقرراتی که باید به آن پایبند باشند و در عین حال به اسناد بالادستی دچار تشتت شده‌اند. یک بخش راه حل بهبود همگرایی علوم را در ادغام می بیند و سوی دیگر آن را اقدامی خلاف قانون می‌داند. به نظر می‌رسد همکاری و نزدیکی علوم مختلف با یکدیگر راه حل های کم هزینه تری از جمله همکاری‌های بین دانشگاهی که هم اکنون نمونه‌های زیادی از آن در میان دانشگاه‌های کشور موجود است، دارد.
در عین حال که به آموزش پزشکی و نحوه سیستم آموزشی انتقاداتی وارد است به نظر نمی‌رسد تغییر متولی آموزش تاثیری در بهبود فرآیند آموزش آن داشته باشد و بیشتر موجب سردگمی دانشجویانی می‌شود که بخشی را در تئوری و بخشی را در بیمارستان و بخشی را در عرصه خدمت رسانی باید بگذرانند.