آینده تاریک مذاکرات ایران و عربستان / مذاکرات به کُما رفت؟
بایدن عراق را به میانجی‌گری در مذاکرات میان عربستان سعودی و ایران تشویق کرده است. همان‌طور که باراک اوباما، سلف او در سال 2016 گفت، هرج و مرج در خاورمیانه پایان نخواهد یافت تا زمانی که عربستان سعودی و ایران راهی برای «همسایگی مسالمت‌آمیز» پیدا کنند.
به گزارش اقتصادنیوز، در حالی که وزیر امور خارجه عراق در ماه نوامبر گفت که به نظر می‌رسد ایران و عربستان سعودی «مسیری دیپلماتیک» را در پیش گرفته‌اند، راه پیش رو همچنان نامشخص است.
فراز و نشیب ها در روابط ایران و عربستان
ایران و عربستان سعودی، به عنوان کشورهای رقیب، در طول 43 سال پس از انقلاب ایران فراز و نشیب هایی در روابط خود داشته اند. آن‌ها در سال 2016 پس از حمله معترضان به سفارت عربستان در ایران و در بحبوحه اختلاف دوجانبه بر سر اعدام روحانی شیعه نمر النمر، روابط دیپلماتیک خود را قطع کردند.
به نوشته میدل‌ایست‌آی، از آن زمان تاکنون، دو کشور پنج دور مذاکرات را برگزار کرده اند که نتایج مثبتی به همراه داشته است - اما پس از آغاز اعتراضات در ایران، این روند متوقف شد. روابط ایران و عربستان سعودی اکنون در نقطه پایینی قرار دارد و برخی گمانه زنی می‌کنند که مذاکرات ممکن است مرده باشد.
پرتاب سنگ از سوی کاخ شیشه‌ای
علاوه بر اعتراضات، تهران درگیر جنگ رسانه‌ای شده است. مقامات ایرانی ریاض را متهم به تحریک معترضات از طریق حمایت از رسانه‌های فارسی‌زبان کرده و به شدت از این ماجرا خشمگین هستند. سردار سرتیپ علیرضا تنگسیری فرمانده نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هشدار داد: «کسی که کاخ شیشه‌ای ساخته، به خانه دیگران سنگ پرتاب نکند».
سیاست انتظار و پیگیری
این تحولات آینده مذاکرات ایران و عربستان را تیره کرده و مذاکرات را از دستور کار تهران خارج کرده است. اما ارزیابی ریاض چیست؟ اگرچه عربستان سعودی از این رسانه‌ها حمایت می‌کند، اما ریاض و همسایگان خلیج فارس تاکنون از ابراز هرگونه موضع رسمی در مورد اعتراضات خودداری کرده و ظاهراً سیاست «انتظار و پیگیری» را انتخاب کرده‌اند.
موضع عربستان سعودی در رابطه با تنش‌زدایی احتمالی با ایران، را می‌توان در رابطه با سه عامل جنگ یمن، نقش دولت آمریکا در میانجی‌گری و ادامه روند عادی‌سازی اسرائیل در نظر گرفت.
جنگ یمن و عقب نشینی آبرومندانه
یمن مهم‌ترین مسئله ای است که عربستان سعودی با آن مواجه است و ایران نفوذ گسترده‌ای در میان حوثی‌ها دارد. همه طرفین از جنگ خسته شده‌اند و ریاض به دنبال عقب‌نشینی آبرومندانه هستند، اما در این زمینه، فراتر از ادامه گفتگوها با ایران - به ویژه پس از پایان آتش‌بس شش ماهه با حوثی ها در اکتبر - گزینه‌های کمی باقی مانده‌اند.
حوثی‌ها از نظر نظامی در یمن دست بالا را داشته و شمال این کشور را کنترل می‌کنند. آن‌ها سفیران خود را به ایران و سوریه فرستاده و در عراق، لبنان و عمان نمایندگان دیپلماتیک دارند. آن‌ها با بسیج نیروهای مردمی شورای رهبری ریاست جمهوری یمن را تحت فشار قرار داده و در ماه اکتبر یک کشتی باری را هدف قرار دادند تا صادرات نفت دولت را به عنوان منبع درآمد مهمی مختل کنند.
چند روز پس از پایان قرارداد آتش‌بس، حوثی‌ها تهدید کردند که به امارات و عربستان سعودی حمله خواهند کرد که می‌تواند منجر به بی‌اعتمادی سرمایه‌گذاران خارجی شود. ریاض مطمئناً متوجه شده که بمباران تاسیسات نفتی در سال 2019 ممکن است تکرار شود و مذاکرات با ایران در معرض خطر بیش‌تر قرار گیرد.
تمایل بایدن به مذاکره با تهران
دومین عامل، تمایل دولت آمریکا برای مذاکره با ایران است. در حالی که واشنگتن گفته که مذاکرات هسته‌ای با ایران در بحبوحه اعتراضات متوقف شده، اما ایالات متحده انگیزه روشنی برای حل مسئله هسته‌ای دارد و از احتمال نزدیکی عربستان سعودی و ایران استقبال کرده است.
جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، تمرکز واشنگتن بر خاورمیانه را به نفع سیاست مهار چین کاهش می‌دهد، و او هم به آرامش منطقه‌ای و هم به تضمین این‌که کشورهای منطقه برای تضمین امنیت خود اتحادهای محکمی با هم ایجاد خواهند کرد، نیاز دارد.
بایدن عراق را به میانجی‌گری در مذاکرات میان عربستان سعودی و ایران تشویق کرده است. همان‌طور که باراک اوباما، سلف او در سال 2016 گفت، هرج و مرج در خاورمیانه پایان نخواهد یافت تا زمانی که عربستان سعودی و ایران راهی برای «همسایگی مسالمت‌آمیز» پیدا کنند.
عادی‌سازی رابطه سعودی ها با اسرائیل
عامل سوم اسرائیل است. حتی قبل از این‌که توافق ابراهیم روند عادی‌سازی روابط میان اسرائیل و سایر کشورهای خلیج فارس را رسمی کند، عربستان سعودی و اسرائیل مدت‌ها بود که پشت درهای بسته با یکدیگر همکاری می‌کردند. اکنون هم اسرائیل از حریم هوایی عربستان سعودی استفاده می‌کند.
در مذاکرات احتمالی آتی بین عربستان و اسرائیل، ریاض شاید از احیای روابط با تهران به عنوان اهرم فشار بر تل آویو استفاده و پادشاهی را قادر سازد موقعیت قوی‌تری داشته باشد. این امر می‌تواند منجر به امتیازات قابل توجهی برای ریاض شود، به ویژه در رابطه با هدف اعلام شده آن برای حل مسئله فلسطین قبل از عادی‌سازی رابطه با اسرائیل.
در حال حاضر، روابط بین عربستان و ایران به شدت تیره شده است و مشخص نیست که دور ششم مذاکرات چه زمانی برگزار می‌شود. با این حال هر دو کشور آگاه هستند که نمی‌توانند مشکلات منطقه‌ای را بدون همکاری حل کنند.
مسیر پیش رو
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران هفته گذشته در حاشیه اجلاس بغداد2 در اردن با همتای سعودی خود دیدار و پس از آن در توئیتی به زبان عربی نوشت: «من در کنفرانس بغداد2 در اردن شرکت کردم تا بر حمایت خود از عراق تاکید کنم. در حاشیه این دیدار همچنین فرصتی برای دیدار با برخی از همتایان خود از جمله وزرای خارجه عمان، قطر، عراق، کویت و عربستان فراهم شد و وزیر سعودی به من از آمادگی کشورش برای ادامه گفتگو با ایران اطمینان داد». وزیر امور خارجه ایران جزییات بیش‌تری ارائه نکرد و سعودی‌ها هم واکنش فوری به این توئیت که چهارشنبه گذشته منتشر شد، نشان ندادند.
فیصل بن فرحان آل سعود، وزیر امور خارجه عربستان، سه ماه پیش، در اوج اعتراضات در ایران، به فرانس 24 گفت: «ما قطعاً قصد ایجاد رابطه مثبت با همسایگان خود در ایران را داریم».
امیرعبداللهیان در اوایل این ماه گفت تهران آماده برگزاری نشست مشترک وزرای خارجه و دفاع کشورهای خلیج فارس و سایر کشورهای همسایه است. با این حال، در شرایطی که وزیر امور خارجه عراق در ماه نوامبر گفت که به نظر می‌رسد ایران و عربستان سعودی «مسیری دیپلماتیک» را در پیش گرفته‌اند، راه پیش رو همچنان نامشخص است.
همچنین بخوانید