اثر جنگ اوکراین بر مذاکرات هسته ای ایران / برجام به کما رفت
چکیده‌ی گزارش جامع بنیاد FRIEDRICH-EBERT-STIFTUNG که یک موسسه سیاسی آلمانی نزدیک به حزب سوسیال‌دموکرات آلمان است، درباره تاثیر حمله روسیه به اوکراین بر رویکرد مسکو نسبت به احیای برجام را تهیه کرده است.
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از هم میهن، روسیه در تاریخ 5 اسفند 1400 تهاجم به اوکراین یا آنچه مقامات مسکو «عملیات ویژه نظامی» می‌نامیدند را آغاز کرد. بهت ناشی از حمله نظامی به یک کشور و بمباران مناطق شهروندان عادی و کشورگشایی بر مبنای اصول قرن پیشین اما 15 روز بعد تهران، واشنگتن و پایتخت تروئیکای اروپایی را در شوک دیگری فرو برد که در پی اظهارات و درخواستی بود که وزیر امور خارجه روسیه مطرح کرد. درحالی‌که سفر رافائل گروسی به ایران در روزهای پیش از سخنان سرگئی لاوروف به منظور گفت‌وگو پیرامون پرونده پادمانی این نوید را می‌داد که سنگی از مسیر پرفراز و نشیب دستیابی به توافق در وین برای احیای برجام برداشته خواهد شد، وزیر امور خارجه روسیه در اظهاراتی عنوان کرد که مسکو خواهان تضمین کتبی از سوی ایالات متحده است که تحریم‌های وضع‌شده علیه کرملین پس از تهاجم به اوکراین تاثیری بر مبادلات این کشور با ایران نخواهد داشت. وزیر امور خارجه روسیه در حالی از کارشکنی این کشور در مذاکرات وین پرده برداشت که اخبار رسیده از وین در چند روز پیش از این اظهارات، حاکی از فضای پر ابهام حاکم بر مذاکرات در خصوص تاثیر جنگ اوکراین بر توافق احتمالی بود.
اسلامی: قصد داریم محصولات هسته‌ای را صادر کنیم
در پی این اقدام روسیه و همچنین تداوم برخی اختلافات میان ایران و آمریکا، عصر روز 20 اسفند جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از وقفه در مذاکرات وین به دلیل آنچه وی «عوامل خارجی» نامید، خبر داد. پس از اعلام این خبر، انریکه مورا، معاون بورل با حضور در میان خبرنگاران گفت: هیئت‌های ایران و آمریکا سازنده و پیگیر بودند که توافق به نتیجه برسد، اما باید برای حفظ فضای مثبت، تنفسی داشته باشیم. با همه طرف‌ها کار می‌کنیم تا از این مانع عبور کنیم. موضع وزیر امور خارجه روسیه در همان هفته‌های نخست آغاز بحران اوکراین نشان داد که مسکو تمایل ندارد موضوع پرونده هسته‌ای ایران را در چارچوبی جدا از تنش پیش‌آمده میان خود و غرب پیگیری کند. همچنین تحولات ماه‌های بعد شاهدی بر این فرضیه بود که روسیه حتی دیگر متمایل به حل و فصل مذاکرات برای احیای برجام نیست چراکه حفظ وضع موجود در مناسبات تهران با آمریکا و اروپا و تمایل ایران برای همکاری با روسیه تامین‌کننده منافع این کشور خواهد بود. این در حالی بود که ایالات‌متحده به رغم تنش پیش‌آمده با روسیه، مذاکرات وین را موضوعی جدای از این تنش قلمداد کرده و تعامل خود با مسکو را در این حوزه قطع نکرد.
روسیه در نقش حامی و میانجی برجام
در ماه‌های پس از روی کار آمدن جو بایدن با شعار احیای توافق هسته‌ای 2015 که مذاکرات در وین آغاز شد؛ چه در زمان سیدعباس عراقچی و چه علی باقری، روسیه تلاش کرد تا با مذاکره‌کننده ارشد خود این چنین وانمود کند که یکی از حامیان احیای برجام است و در همین راستا نیز میخائیل اولیانوف پس از هر دور مذاکره با حضور در جمع خبرنگاران و انتشار توئیت‌هایی خود را به یکی از منابع خبری آنچه در «گراند هتل» و بعدتر در «کوبورگ» می‌گذشت، تبدیل کرد. مسکو در این دوران با دقت همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را رصد و در مواردی نیز تهران را به همکاری بیشتر با این نهاد به‌منظور حل‌وفصل پرونده هسته‌ای در جهت تاثیرگذاری مثبت بر روند مذاکرات احیای برجام فرامی‌خواند. مذاکره‌کننده ارشد روسیه همچنین در طول مذاکرات تلاش می‌کرد تا در ارتباط مستمر با مذاکره‌کننده ارشد ایران و نماینده آمریکا در امور ایران خود را پیگیر و نقش‌آفرین در این روند معرفی کند. اولیانوف همچنین تلاش می‌کرد تا با حمایت ضمنی از درخواست‌های ایران، مواضع مسکو را در نزدیکی و تعامل با مواضع غرب نشان دهد.
تلاش اتحادیه اروپا برای نجات توافق هسته‌ای
در اردیبهشت 1401، انریکه مورا معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به‌منظور آنچه جوزپ بورل «تیرآخر» نامیده بود، راهی تهران شد. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در هفته پیش از این سفر در مصاحبه‌ای با فایننشال‌تایمز گفت که هدفش از درخواست برای سفر انریکه مورا به تهران در این مقطع زمانی یافتن «راهی میانه» برای شکستن بن‌بست بر سر مهمترین مانع باقی مانده است. این سفر از سوی ایالات‌متحده با استقبال مواجه شد و ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در یک کنفرانس خبری در پاسخ به این سوال که با توجه به سفر انریکه مورا به تهران، آیا او حامل پیام یا پیشنهاد جدیدی از سوی آمریکا به ایران خواهد بود و انتظار آمریکا از ایران در زمینه این دیدار چیست، گفت: ما با انریکه مورا از نزدیک در تماسیم. او پیام‌ها را منتقل می‌کرده است. ما از تلاش‌های او برای رساندن این مذاکرات به نتیجه‌ای موفقیت‌آمیز حمایت می‌کنیم. نمی‌خواهم درباره آنچه او از همکاران ایرانی خواهد شنید، پیش‌داوری کنم یا چیزی را از حالا تشخیص بدهم. مسلما پس از سفر او چیزهای بیشتری خواهیم دانست. پس از این سفر، جوزپ بورل در محل اجلاس گروه 7 در آلمان اعلام کرد «مذاکرات هسته‌ای با ایران تعلیق شده بود اما از سرگرفته می‌شود». وی همچنین خاطرنشان کرد که «چشم‌انداز دستیابی به توافق نهایی وجود دارد.»
ورود میانجی جدید
در فضای خروج روسیه از جمع پیام‌رسانان و میانجی‌های برجام و درحالی‌که از سوی غرب نیز مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا همچنان به تلاش برای زنده نگاه داشتن توافق هسته‌ای ادامه می‌داد، قطر به‌عنوان همسایه ایران و یکی از کشورهایی که در تلاش برای ایفای نقش منطقه‌ای و بین‌المللی است، وارد میدان شد. در همین چارچوب نیز شیخ تمیم‌بن حمد‌آل‌ثانی همزمان با حضور معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا راهی ایران شد تا آغاز این نقش‌آفرینی جدید کلید بخورد. در سفر تیرماه جوزپ بورل به تهران، هماهنگ‌کننده برجام پس از مذاکراتی 4ساعته با وزیر امور خارجه اعلام کرد که دور جدید مذاکرات در یکی از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس برگزار خواهد شد و ساعتی بعد دوحه به‌عنوان مقصد جدید علی باقری، رابرت مالی و انریکه مورا به مطبوعات اعلام شد. در غیاب خبرنگاران در دوحه، «نورنیوز» رسانه نزدیک به شورای عالی امنیت ملی در خصوص روز نخست این مذاکرات نوشت: شروع این مرحله از مذاکرات با گفت‌وگوی علی باقری، مذاکره‌کننده ارشد کشورمان و انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا کلید خورد. در اولین روز، گفت‌وگوها بر سر موضوعات باقی‌مانده با «رویکردی فنی و با جدیت» دنبال شده است. امیدواری برای نزیک شدن به توافق در قطر اما تنها تا بعدازظهر روز بعد ادامه داشت که یکی دیگر از خبرگزاری‌ها از شکست و پایان مذاکرات خبر داد و نوشت: «پایان گفت‌وگوهای دوروزه؛ سنگ‌اندازی آمریکا صدای مورا را هم درآورد.»
متن بورل و امید به امضای توافق در وین
مردادماه 1401، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا متن جمع‌بندی خود از دورهای پیشین مذاکرات در وین را در قالب متنی به پایتخت ایران و 1+5 ارسال کرد تا با جمع‌آوری نظرات طرفین، متن نهایی را برای امضا در وین آماده کند. بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا پس از ماه‌ها تلاش برای نزدیک شدن مواضع طرفین توافق هسته‌ای به منظور احیای آن، این بار در یادداشتی با ایران و آمریکا اتمام حجت کرده و اعلام کرد که «فضا برای مصالحه بیشتر تمام شده است». هماهنگ‌کننده برجام در یادداشتی در روزنامه «فایننشال‌تایمز» نوشت: «بعد از 15 ماه مذاکرات فشرده و سازنده در وین و تعاملات بی‌شمار با طرف‌های برجام و آمریکا من به این جمع‌بندی رسیده‌ام که فضا برای مصالحه‌های مهم اضافی به پایان رسیده است. من اکنون روی میز متنی گذاشته‌ام که در آن، رفع تحریم‌ها و گام‌های هسته‌ای برای احیای برجام به تفصیل شرح داده شده‌اند.» بورل همچنین نوشت: «این متن، بهترین توافقی است که من به‌عنوان تسهیل‌کننده مذاکرات آن را ممکن می‌بینم. توافق بی‌نقصی نیست، اما در آن به همه عناصر ضروری پرداخته شده و در بردارنده مصالحه‌های سخت حاصل‌شده توسط همه طرف‌ها است. لازم است برای مغتنم شمردن این فرصت برای موفقیت، تصمیم‌های لازم گرفته شوند. من هیچ جایگزین جامع یا موثر دیگری را در دسترس نمی‌بینم.» انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در ادامه تلاش‌های خود، با اشاره به منافع اقتصادی متن توافق پیشنهادی این اتحادیه از همه طرف‌های برجام خواست قدم آخر را بردارند. وی در توئیتی نوشت: «بهترین توافق ممکن برای همه طرف‌ها روی میز است. این امر منافع اقتصادی روشن و قابل اندازه‌گیری برای مردم ایران و منافع قابل تایید عدم اشاعه را برای جامعه بین‌المللی تضمین می‌کند. از همه طرف‌ها دعوت می‌کنم آخرین گام را بردارند.» در چارچوب تلاش اتحادیه اروپا به نظر می‌رسید فضا برای بازگشت طرفین به وین پس از برگزاری انتخابات میان‌دوره‌ای در آمریکا مهیا باشد و در آن مقطع حتی گمانه‌هایی مبنی بر انعقاد توافقی میان ایران، آمریکا و هماهنگ‌کننده برجام مطرح شد چراکه این نگرانی وجود داشت که با توجه به تنش روزافزون روسیه و غرب در پی تداوم و شدت گرفتن بحران اوکراین، نشاندن وزرای خارجه 1+5 دور یک میز امر محالی باشد یا حتی روسیه به‌منظور باج‌خواهی برای حضور در کمیسیون مشترک شروطی را روی میز بگذارد. پس از آنکه جوزپ بورل آخرین ابتکار خود برای احیای برجام را در قالب پیش‌نویس پیشنهادی متن توافق در اختیار تهران و واشنگتن قرار داد، دور جدید مذاکرات وین در چارچوب مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و ایالات متحده آغاز شد. انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز چهارشنبه و پیش از عزیمت به وین در توئیتی نوشت: «در راه وین هستم تا بازگشت به اجرای کامل برجام براساس متنی که هماهنگ‌کننده در بیستم جولای روی میز گذاشت را به بحث بگذارم.» رابرت مالی و علی باقری هم در توئیت‌هایی از عزیمت خود به وین خبر داده و آخرین موضع دولت متبوع خود را بیان کردند. مذاکره‌کننده ارشد ایران نوشت: «مسئولیت بر عهده آنهایی است که توافق را نقض کرده و در فاصله گرفتن از میراث منحوس گذشته ناکام مانده‌اند. آمریکا باید قدردان فرصتی باشد که با سخاوتمندی اعضای برجام فراهم شده است؛ توپ در زمین آنهاست تا از خود پختگی نشان داده و مسئولانه عمل نمایند.» فرستاده وزارت امور خارجه آمریکا در امور ایران نیز نوشت: «انتظارات ما محدود است. با این حال آمریکا از تلاش‌های اتحادیه اروپا استقبال کرده و با حسن‌نیت، آماده تلاش برای دستیابی به توافق است و به‌زودی مشخص خواهد شد که ایران نیز آمادگی چنین کاری را دارد یا نه.» معاون سیاسی وزیر امور خارجه بلافاصله پس از ورود به پایتخت اتریش با میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین دیدار کرد تا بار دیگر اینگونه وانمود شود که روسیه با احیای برجام همراه است. در همین راستا سرگئی لاوروف همزمان با آغاز دور جدید مذاکرات احیای برجام در وین، در حاشیه نشست وزرای خارجه «آسه‌آن» در پنوم‌پن به خبرنگاران گفت: «اکنون آمریکایی‌ها دنبال این هستند که طرحی متفاوت را در یک توافق جدید بگنجانند؛ درحالی‌که طرف ایرانی بر مفاد توافق سال 2015 تاکید دارد. به اعتقاد من موضع ایران کاملا مشروع است.» وزیر امور خارجه روسیه افزود: «آمریکایی‌ها از طرحی خارج شدند که هم خودشان و هم تمامی طرف‌های دیگر، آن را تأیید کرده بودند. باتوجه به اینکه واشنگتن برای نابودی توافق تلاش کرد، اکنون وظیفه دارد با تجدیدنظر در موضعش به آن برگردد. امروز مشکل این است.» روز دوم مذاکرات در حدود ساعت 21:40 به وقت وین و با دیدار تیم مذاکره‌کننده ایران و اتحادیه اروپا و البته بی‌نتیجه به پایان رسید. انریکه مورا پیش از ترک وین در پاسخ به سوال یکی از خبرنگاران گفت: «خوشبین هستم و مذاکرات در جریان است. تاریخ مشخصی برای پایان وجود ندارد.»
باز هم پای روسیه در میان است!
7 ماه پس از آغاز تهاجم روسیه به اوکراین و درحالی‌که گزارش‌های متعدد از جنایات جنگی بالقوه ارتش روسیه با بمباران مناطق مسکونی، بیمارستان‌ها، مدارس و مهدهای کودک در اوکراین حکایت داشت؛ ارتش اوکراین برای اولین بار با پهپادهای ساخت ایران مواجه شد و از آن پس روسیه به دفعات از پهپادهای انتحاری ساخت ایران استفاده کرد. انتشار این خبر از سوی کی‌یف به ناگاه بار دیگر سنگی را به مقصد محل مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای پرتاب کرد و بار دیگر امیدها برای زنده نگاه داشتن برجام به ناامیدی گروید. آبان‌ماه و پس از دو ماه اصرار اوکراین و غرب و انکار تهران، حسین امیرعبداللهیان در جمع خبرنگاران حضور پهپادهای ساخت ایران در صحنه نبرد را تائید کرد. وزیر امور خارجه گفت:«مناسبات ما با روسیه بر مبنای همسایگی و منافع متقابل است. این هیاهویی که برخی از کشورهای غربی به راه انداخته‌اند که ایران برای کمک به جنگ اوکراین موشک و پهپاد در اختیار روسیه قرار داده است. بخش موشک آن کاملا غلط است و بخش پهپاد آن درست است. مقدار معدودی پهپاد ماه‌ها قبل از جنگ اوکراین در اختیار روسیه قرار دادیم، با وزیر خارجه اوکراین توافق کردیم چنانچه هرگونه مستندی در اختیار دارند که روسیه از پهپاد ایرانی در جنگ اوکراین استفاده کرده در اختیار ما قرار دهد.» امیرعبداللهیان افزود: «البته اگر برای ما ثابت شود روسیه از پهپاد ایرانی در جنگ علیه اوکراین استفاده کرده، ما نسبت به این مسئله بی‌تفاوت نخواهیم بود. موضع ما در خصوص جنگ اوکراین توقف جنگ، بازگشت طرفین به مذاکره و بازگشت آوارگان به منازل‌شان است و در این مسیر جمهوری اسلامی تلاش‌های زیادی را از ابتدای جنگ اوکراین داشته و این تلاش‌ها هم در سطح رئیس‌جمهور و هم وزیر خارجه بوده و همچنان به این تلاش‌ها تا توقف جنگ در اوکراین ادامه خواهیم داد.» موضوع پهپادها در کنار آغاز نارضایتی‌ها در ایران و آنچه غرب آن را سرکوب گسترده معترضان نامید، موجب شد تا موضوع احیای برجام دیگر براساس اعلام کاخ سفید و مقامات سیاسی تروئیکای اروپایی در دستور کار این کشورها نباشد. رابرت مالی نیز در همان روزهای نخست مطرح شدن این خبر به‌عنوان مسئول احیای برجام در ایالات متحده و حامی این توافق اعلام کرد که «سرکوب اعتراضات در ایران و فروش پهپادهای جمهوری اسلامی به روسیه باعث شده که تمرکز واشنگتن دیگر معطوف به احیای برجام نباشد.» نماینده آمریکا در امور ایران در همان اظهارات دستور کار جدید واشنگتن در ارتباط با ایران را اعلام کرد؛ مالی گفت: «تمرکز ما توافقی نیست که پیشروی نمی‌کند بلکه روی چیزی است که در ایران رخ می‌دهد. همچنین بخش دیگری از تمرکز ما روی فروش پهپاد توسط ایران به روسیه و آزادکردن گروگان‌هایمان است.» اتحادیه اروپا نیز که خود را طرف جنگ روسیه علیه اوکراین علیه امنیت این اتحادیه می‌داند، با اعلام خبر حضور پهپادهای ایرانی در جنگ علیه خود، تحریم‌هایی را علیه ایران تصویب و موضوع برجام را از دستور کار خارج کرد، هرچند جوزپ بورل به‌عنوان هماهنگ‌کننده توافق هسته‌ای همچنان در تلاش است تا روزنه‌ای را برای احیای برجام باز نگاه دارد.
کرملین دیگر خواهان احیای برجام نیست
اعمال تحریم‌های بی‌سابقه آمریکا و اروپا علیه روسیه و انزوای مسکو در تمامی عرصه‌های بین‌المللی حتی ورزشی موحب شده است تا کرملین تلاش کند تمامی دوستان و متحدین خود را با تمام توان در کنار خود نگاه دارد؛ موضوعی که منجر شده گمانه‌ای به وجود بیاید که تسلیحات ایرانی در جنگ علیه اوکراین نه از سر نیاز که برای حضور نام تهران در کنار مسکو در جنگ علیه غرب، مورد استفاده قرار گرفته است. هرچند از اسفندماه 1400 و همزمان با اظهارات سرگئی لاوروف مبنی بر اینکه «مسکو خواهان تضمین کتبی از سوی ایالات متحده است که تحریم‌های وضع‌شده علیه کرملین پس از تهاجم به اوکراین تاثیری بر مبادلات این کشور با ایران نخواهد داشت» این تحلیل به وجود آمد که روسیه تمایل ندارد تا با احیای برجام، رابطه ایران و غرب عادی شده و تهران بتواند نفت و گاز خود را وارد بازار جهانی کند، اما مسکو هر بار در گفت‌وگو با تهران تاکید می‌کرد که همچنان به‌عنوان یکی از طرفین توافق هسته‌ای از احیای آن حمایت می‌کند. موضوع پهپادها اما تیر خلاص کرملین به روند احیای برجام بود چراکه غرب نشان داد حتی در صورت بروز نارضایتی در ایران حاضر به تعامل با تهران است، اما بحران اوکراین که امنیت نظامی، انرژی و حتی تغذیه را در اروپا هدف قرار داده، به چند خط قرمزی در قاره سبز تبدیل شده که ایران جز با اتمام حمایت تسلیحاتی از روسیه و اعلام بی‌طرفی عملی در تهاجم این کشور به اوکراین قادر نخواهد بود بار دیگر روی تعامل با کشورهای قاره اروپا به‌ویژه سه کشور انگلیس، آلمان و فرانسه حساب باز کند.
نتیجه‌گیری
حمله روسیه به اوکراین تأثیر چشمگیری بر رویکرد این کشور نسبت به برجام داشته است. پس از تهاجم، روسیه از تلاش برای پیشرفت معنی‌دار و به‌موقع در مذاکرات هسته‌ای یا مصون نگه داشتن آن از تنش‌های ژئوپلیتیک گسترده‌تر دست برداشت. اتکای فزاینده روسیه به ایران برای حمایت اقتصادی و میدانی، توانایی و تمایل کرملین برای انتقاد از ایران را کاهش داد، چه رسد به اینکه ایران را به سمت پذیرش توافق سوق دهد. این به‌هیچ‌وجه به این معنی نیست که تغییر رویکرد روسیه در بهار و تابستان سال 2022 تنها عامل تعیین‌کننده در ممانعت از احیای توافق هسته‌ای بود، بلکه به این معناست که روسیه یکی از چندین عامل مهم است. از اکتبر 2022، برخورد با اعتراضات داخلی ایران و اتکای فزاینده روسیه به پهپادهای ایرانی، موانع بزرگی را برای احیای برجام ایجاد کرده است. به نظر می‌رسد روسیه محاسبه کرده است که قرارگرفتن برجام در برزخ، ممکن است درحالی‌که به جنگ علیه اوکراین ادامه می‌دهد، به بهترین نحو منافع‌اش را تامین می‌کند چراکه از نظر اقتصادی، تحریم‌ها علیه تهران پابرجا خواهند ماند و در مقابل از تقویت بیشتر موقعیت تهران در برابر مسکو کاسته خواهد شد و در عین حال تجارت روسیه و ایران همچنان به رشد خود ادامه خواهد داد. از نظر سیاسی، مسکو می‌تواند در رویارویی ژئوپلیتیکی گسترده‌تر با غرب، حتی در بحبوحه نامشخص بودن سرنوشت برجام، جمهوری اسلامی را محکم در کنار خود نگه دارد. روسیه با تحکیم روابط خود با تهران و با توجه به برتری جریانات تندرو در ایران در سال‌های اخیر، احتمالاً محاسبه کرده است که آینده برجام به به دلیل چشم‌اندازهای ناچیز نزدیک شدن تهران و واشنگتن، بی‌اهمیت خواهد بود. با توجه به همکاری بی‌سابقه روسیه و ایران، برخی ناظران اخیراً هشدار داده‌اند که مسکو نه‌تنها ممکن است مانع از بازگرداندن برجام شود، بلکه حتی فعالانه از برنامه هسته‌ای ایران - حالا یا در آینده - حمایت کند. با این حال، به چند دلیل، به نظر می‌رسد که روسیه بعید است تا آنجا پیش برود که مستقیما از ایران در ساخت سلاح هسته‌ای حمایت کند، نخست به این دلیل که، روسیه احتمالاً با تضعیف قابل‌توجهی به واسطه جنگ در اوکراین خارج می‌شود، که این امر این کشور را مجبور خواهد کرد اتکای خود به زرادخانه‌های هسته‌ای استراتژیک و غیراستراتژیک خود را افزایش دهد. با فرض اینکه تسلیحات هسته‌ای در آینده برای روسیه اهمیت بیشتری پیدا کند، بعید است که از سایر بازیگران - حتی شرکای صاحب چنین سلاح‌هایی استقبال کند. دوم اینکه داشتن سلاح هسته‌ای از سوی ایران، موقعیت چانه‌زنی تهران را در برابر روسیه بیشتر می‌کند و این هم به نفع مسکو نیست. ثالثاً، با توجه به تصورات گسترده از همسویی بیشتر روسیه و ایران، مسکو احتمالاً مایل به نشان دادن تداوم یکدستی بین ایران و سایر بازیگران منطقه - اسرائیل، کشورهای عربی خلیج‌فارس و ترکیه - خواهد بود. چهارم اینکه درحالی‌که تهران دوست مسکو است، روسیه باید حداقل احتمال اعتراضات بی‌سابقه و بی‌ثباتی داخلی در ایران را نه در کوتاه‌مدت، بلکه در میان‌مدت در نظر بگیرد. در صورت وقوع تغییرات جدی در ایران، روابط ایران با روسیه می‌تواند اساساً تغییر کند، در این صورت داشتن سلاح هسته‌ای توسط ایران می‌تواند یک کابوس استراتژیک برای مسکو باشد. در نهایت، پیگیری ایران برای رسیدن به آستانه هسته‌ای برای خدمت به اهداف مسکو در بحبوحه رویارویی با غرب، کاملاً کافی است، زیرا باعث ایجاد عدم اطمینان در خاورمیانه و در نتیجه بسته شدن دست ایالات متحده برای تمرکز بر چین و روسیه می‌شود. درحالی‌که این ملاحظات باید مانع از حمایت فعال روسیه از برنامه هسته‌ای ایران شود، نمی‌توان تصور کرد که کرملین - که توانش به واسطه جنگ در اوکراین مصرف می‌شود - هنوز تصمیم راهبردی در مورد اینکه تا چه حد می‌خواهد در حمایت از برنامه هسته‌ای ایران پیش برود، نگرفته باشد. در زمان نگارش این مقاله، موانع بر سر راه احیای برجام بسیار زیاد هستند؛ از اوایل سال 2023، وضعیت در ایران بی‌ثبات است، اتکای روسیه به ایران در جنگ در اوکراین ادامه دارد، و دولت جدید اسرائیل قصد خود را برای مقابله با برجام اعلام کرده است. در اواخر ژانویه، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برآورد کرد که ایران اکنون اورانیوم بسیار غنی‌شده کافی برای ساخت «چند سلاح هسته‌ای» دارد. در ماه‌های آینده با منقضی شدن محدودیت صادرات موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد ایران ذیل برجام، تنش‌ها بیشتر خواهد شد. روسیه در حال حاضر زمان میل به تقویت همکاری نظامی - دفاعی با ایران دارد و این میل با منقضی شدن بند محدودیت صادرات موشک‌های بالستیک ایران، بیشتر خواهد شد. اگر سه کشور اروپایی و واشنگتن با یکدیگر متحد شوند و تا قبل از اکتبر مکانیزم ماشه را فعال کنند، بسیار بعید است که مسکو تهران را برای پاسخی معتدل به غرب تحت فشار قرار دهد. هرگونه گام تنش‌زای ایران - در مورد غنی‌سازی، تعامل با بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یا در سایر زمینه‌ها - ممکن است ناقوس مرگ برای توافق هسته‌ای را به صدا درآورد.
همچنین بخوانید