ارزیابی «سیا» از توسعه روابط راهبردی تهران و مسکو

به گزارش خبرگزاری اقتصادایران، سید ابراهیم رئیسی به دعوت پوتین عازم مسکو شد. یکی از اصلی‌ترین اهداف این سفر گسترش روابط مالی و تجاری سالانه تهران - مسکو است. روابطی که فی‌الحال حدوداً 2 میلیارد دلار در سال است و چندان مطلوب نیست.

اقتصاد روسیه

طبق برآورد بانک جهانی، تولید ناخالص داخلی (GDP) روسیه 1/438 تریلیون دلار است. با استناد به فکت‌بوک اعلامی از سوی CIA آمریکا، صادرات روسیه قریب به 380 میلیارد دلار و واردات آن 305 میلیارد دلار بود.

پنج حوزه «نفت»، «گاز طبیعی»، «زغال سنگ»، «گندم» و «آهن» عمده صادرات روسیه را تشکیل می‌دهند. عمده واردات این کشور نیز «قطعات خودرو»، «دارو»، «تجهیزات پخش»، «هواپیما»، «کامپوتر» و «مواد غذایی» است. این آمار مربوط به سال 2020 است.

مهمترین بازارهای صادرات روسیه را چین (14%)، هلند (10%)، بلاروس (5%) و آلمان (5%) تشکیل می‌دهند. بیشترین واردات مسکو نیز از چین (20%)، آلمان (13%) و بلاروس (6%) بود. این آمار مربوط به سال 2019 است.

اطلاعات فوق مربوط به آخرین بروز رسانی فکت‌بوک سازمان CIA آمریکا درباره روسیه است.

اقتصاد روسیه در یک نگاه  منبع: سازمان CIA آمریکا

روس‌ها طبق فکت‌بوک سازمان جاسوسی آمریکا در 4 صنعت فعال هستند:

• معدن / استخراج: زغال سنگ، نفت، گاز، مواد شیمیایی، فلزات
• ماشین سازی: منظور ساخت هواپیما و تجهیزات فضایی است
• نظامی: نظیر رادار، موشک، قطعات الکترونیک پیشرفته
• کشتی‌سازی

تولیدات روسیه در حوزه کشاورزی نیز شامل موارد ذیل است:

• گندم / چغندر قند / شیر / سیب زمینی / جو / تخمه آفتابگردان / ذرت / طیور / سویا.

 زمینه همکاری ایران - روسیه

مواد خوراکی:‌ روس‌ها به دلیل نوع اقلیم کشورشان، مجبور به واردات بخشی از نیازهای خوراکی / غذایی خود هستند. یکی از این اقلام میوه‌جات است.

روسیه در سال 2020 رقمی بالغ بر 5.2 میلیارد دلار برای واردات میوه هزینه کردند. ترکیه (21%)، اکوادور (21%)، آفریقای جنوبی (6%)، ایران (5%) و مصر (5%) بزرگترین صادرکنندگان میوه به روسیه هستند.

پنج میوه اصلی وارداتی به روسیه نیز عبارتند از: موز، سیب، نارنگی، انگور و پرتقال.

این آمار برآورد پایگاه «East-fruit» است که پلتفرمی در حوزه اطلاعات باغبانی با تمرکز بر مناطق آسیای مرکزی، قفقاز و اروپای شرقی می‌باشد.

با توجه به اینکه ایران از تولیدکنندگان انبوه این قسم از میوه‌جات (غیر از موز) است، سهم پنج درصدی را می‌توان طی یک سازوکاری - نظیر ارتقاء سطح بسته بندی محصولات - به راحتی افزایش داد و در این مسیر جانشین کشوری مانند اکوادور شد. چرا که هزینه حمل و نقل از مبداء ایران به مراتب کمتر از کشورهای قاره آمریکای جنوبی به روسیه است.

کشورهای صادرکننده میوه به روسیه

طبق برآورد «کاوه زرگران» رییس سابق کمیسیون کشاورزی اتاق تهران، بازار روسیه در بخش غذا و محصولات کشاورزی بین 30 تا 40 میلیارد دلار می‌باشد که این مهم فرصت خوبی برای ایران است.

از طرفی روسیه یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گندم و غلات در جهان است.

«رضا محتشمی‌پور» معاون سابق عملیات و نظارت بورس کالای ایران عنوان کرد: «ظرفیت تولید آرد کشور حدود 24 میلیون تن است که فی‌الحال نیمی از آن فعال است.» ایران می‌تواند از روسیه گندم وارد و آن را تبدیل به آرد کند؛ سپس نیاز بازار آرد کشورهای همسایه و غرب آسیا نظیر عراق را تامین کند.

«داوود میرزاخانی» دستیار وزیر نیرو در امور کمیسیون دائمی همکاری‌های تجاری و اقتصادی ایران و روسیه نیز گفت: «روسیه در سال حدود 20 میلیارد دلار واردات دارو، 5 میلیارد دلار واردات لبنیات، 6 میلیارد دلار واردات کیف و کفش و 80 هزار تن واردات محصولات شوینده دارد که ایران در همه این بخش‌ها دارای صنایع متعدد و تولید محصولات باکیفیت بالا است.»

احیاء کریدورهای اقتصادی

توافقنامه ایجاد کریدور حمل ونقل بین‌المللی شمال - جنوب (INSTC) به ابتکار سه کشور هند، ایران و روسیه در سال 2001 منعقد شد.

هند و روسیه مراودات گسترده‌ای با یکدیگر از دوران اتحاد جماهیر شوروی دارند و چشم انداز تجارت 30 میلیارد دلاری تا سال 2025 را برای خود متصور شده‌اند.

هدف از کریدور «شمال - جنوب» تسهیل حمل و نقل کالا بین هندوستان با روسیه و در ادامه بازارهای آسیای مرکزی، قفقاز، کشورهای حوزه بالتیک و اروپاست.

مهمترین نکته این کریدور چند مسیره «عبور آن از خاک ایران» است. 

در این کریدور 10 کشور دیگر شامل آذربایجان، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، بلاروس، تاجیکستان، ترکیه، اوکراین، عمان و سوریه نیز حضور دارند. کشورهای بالتیک نظیر لتونی و استونی نیز برای پیوستن به این کریدور ابراز علاقه کرده‌اند.

مقرر شده بود افغانستان و ازبکستان نیز به این لیست اضافه شوند که با سقوط کابل به دست طالبان این قسمت از پروژه فعلاً در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

«چوریف ارگاشویچ» معاون وزیر صنعت و تجارت روسیه درباره کریدور INSTC گفت: «این کریدور برای توسعه حمل و نقل منطقه‌ای بسیار مهم است.» وی پیشنهاد داد: «کشورهای عضو در طراحی و ساخت مشترک کشتی‌های کانتینری و خطوط راه‌آهن همکاری کنند.»

کریدور حمل ونقل بین‌المللی شمال - جنوب (INSTC) دارای سه مسیر است:

• بال غربی: بمبئی (هند) - ایران - آستارا (آذربایجان) - روسیه - شمال اروپا
• مسیر میانی: بمبئی (هند) - ایران - دریای خزر - بندر آکتائو (قزاقستان) یا بنادر روسیه 
• بال شرقی: بمبئی (هند) - ایران - کشورهای آسیای مرکزی (ترکمنستان، ازبکستان قرقیزستان، تاجیکستان و قزاقستان) - روسیه

بندر های اصلی پنج کشور حوزه دریای خزر

اقلام عمده وارداتی هند از روسیه شامل تجهیزات دفاعی، منابع معدنی، تجهیزات انرژی هسته‌ای، سنگ و فلزات قیمتی، محصولات فولادی و مواد شیمیایی است.

همچنین یکی از برنامه راهبردی مشترک دهلی‌نو - مسکو، صادرات نفت خام از خاور دور روسیه به هندوستان است. در این زمینه، بال شرقی کریدور می‌تواند نقشی بسیار مهم ایفا کند.

حمل و نقل کالا از طریق بال غربی کریدور شمال - جنوب، 30 درصد ارزان‌تر و 40 درصد سریع‌تر از کانال سوئز خواهد بود و زمان انتقال کالا را از 50-60 روز به 23 روز می‌رساند. حجم تبادل کالا از این کریدور 20 تا 30 میلیون تن برآورد شده است.

این پروژه فراز و نشیب فراوانی طی سالیان اخیر داشته ولی اکنون عزم جدی در کشورهای عضو برای فعالسازی نهایی آن به وجود آمده است. تیر 1400 گزارش شد که اولین محموله کانتینری فنلاند از طریق بال غربی کریدور با عبور از ایران به هند صادر شد.

فعال شدن کامل کریدور حمل ونقل بین‌المللی شمال - جنوب (INSTC) سودآوری بالایی برای ایران خواهد داشت.

مقایسه مسیر سوئز (نارنجی) و بال غربی کریدور INSTC (خط چین و قرمز)

اتحادیه اقتصادی اوراسیا

این اتحادیه از ابتدای سال 2015 آغاز به کار کرد و شامل کشورهای ارمنستان، روسیه، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان است. جمعیت این اتحادیه بیش از 180 میلیون نفر می‌باشد.

پایگاه آماری «Russia Briefing» تولید ناخالص داخلی (GDP) این اتحادیه را مجموعاً 5 تریلیون دلار برآورد کرد. مجموع تولید نفت و گاز کشورهای عضو نیز در مرتبه نخست جهان است.

در صورتی که ایران عضو این اتحادیه شود، مضاف بر گسترش روابط اقتصادی، تهران می‌تواند حلقه اتصال کشورهای اوراسیا به آب‌های گرم نیمکره جنوبی از طریق خلیج فارس و دریای عمان باشد. زیرساخت حمل و نقلی آن نیز با کریدور شمال - جنوب مشترک است.

رایزنی با کرملین سریع‌ترین مسیر برای عضویت دائم در این اتحادیه است.

موارد ذکر شده تنها بخشی از نقاط مشترک تهران و مسکو برای افزایش مراودات می‌باشد. «امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه کشورمان روز سه شنبه 28 دی در یادداشتی در خبرگزاری روسی اسپوتنیک نوشت: در حوزه اقتصادی، تجاری، صنعتی و کشاورزی پروژه های مختلفی بین دو کشور تعریف شده و در حال اجرا است.

«امیرعبداللهیان» در ادامه گفت: «آغاز فرایند عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای و همکاری‌های رو به جلو جمهوری اسلامی با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا، به عامل تقویت کننده روابط اقتصادی دو کشور تبدیل شده است.»

ایران و روسیه همچنین درباره رفع موانع بانکی، گمرکی و زیر ساختی، تقویت همکاری تهران و مسکو در حوزه نفت و انرژی و سرمایه گذاری مشترک در طرح‌های زیربنایی انرژی نیز مذاکره خواهند کرد.

سفر روسیه پس از تاجیکستان و ترکمنستان، سومین سفر خارجی رئیسی در کسوت ریاست جمهوری ایران است. وزرای امور خارجه، نفت و امور اقتصادی و دارایی نیز رئیس جمهور را در این سفر همراهی می‌کنند.

این سفر در راستای نقشه راه جدید دولت سیزدهم مبنی بر سیاست خارجی متوازن با تاکید بر همکاری با همسایگان و کشورهای منطقه و قاره آسیاست.