اسب زین شده یا چموش؟!
محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه در آخرین روزهای سکان‌داری در دولت دوازدهم سخنانی ایراد کرد که نیاز به تأمل و بحث بیشتر دارد.
ظریف روز دوشنبه یازدهم مردادماه در گفت‌وگو با خبرگزاری برنا درباره روند مذاکرات در دولت سیزدهم گفت: «دولت آینده یک اسب زین کرده در مذاکرات {هسته‌ای} در اختیار دارد و خوب است از این فرصت استفاده کند».
این سخنانی در حالی عنوان می‌شود که اخیرا برخی از رسانه‌های غربی به‌صراحت از احتمال اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران خبر داده‌اند.
پایگاه خبری هیل، وابسته به کنگره آمریکا روز یکشنبه دهم مردادماه در گزارشی تصریح کرد جو بایدن به دنبال افزایش فشار بر ایران برای بازگرداندن این کشور به تعهدات برجامی است اما اذعان کرد هر اقدامی در این راستا می‌تواند تنش‌ها میان دو تهران و واشنگتن را تشدید کند. این پایگاه خبری در ادامه می‌افزاید: گزینه‌هایی که روی میز ایالات‌متحده قرار دارد شامل تشدید محدودیت‌های صادرات نفت و وضع تحریم‌های جدید علیه برنامه موشکی و پهپادی ایران است.
خبرگزاری رویترز نیز روز جمعه اول مردادماه به نقل از یک مقام آمریکایی گزارش داده بود که واشنگتن اعمال سختگیری‌های بیشتر علیه صادرات نفت ایران به چین را موردبررسی قرار داده است. مطابق روایت برخی رسانه‌های غربی در سفر هفته گذشته وندی شرمن، معاون وزیر خارجه آمریکا به چین نیز در زمینه حل موضوع هسته‌ای و کاهش واردات نفت از ایران مذاکرات و رایزنی‌هایی صورت گرفته است.
بدون شک برنامه‌ریزی واشنگتن برای اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران می‌تواند اندک امیدها برای احیای توافق هسته‌ای را از بین ببرد. از سوی دیگر ورود دولت بایدن به مرحله اعمال تحریم‌ها و فشارهای جدید به ایران در حالی صورت می‌گیرد که در مذاکرات برجامی نیز خواسته‌های فرابرجامی روی میز مذاکرات قرار داده‌شده است.
بیانات رهبر انقلاب در آخرین دیدار رئیس‌جمهور و هیئت دولت دوازدهم در تاریخ 6/5/1400 بیانگر آن است که ایالات‌متحده به‌شدت خواهان مذاکره درباره مسائل منطقه و موشکی است. به عبارتی دولت آمریکا در دوران جو بایدن پیگیر آن است که در مراحل مختلف و به‌هم‌پیوسته درباره مسئله هسته‌ای، منطقه و برنامه دفاعی توافق‌های جدیدی را با ایران به سرانجام برساند.
مصاحبه کاظم غریب‌آبادی، سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی در سازمان‌های بین‌المللی در وین که در راستای توضیح بیشتر بیانات رهبر انقلاب بود نشان داد که آمریکا علاوه بر تضمین این‌که مذاکرات منطقه‌ای و موشکی می‌باید در آینده ادامه یابد خواستار تغییر و اعمال محدودیت‌های شدیدتر در برجام شده است.
زیاده‌خواهی‌های آمریکا در قبال توافق هسته‌ای و تلاش برای تحمیل برجام‌های دوم و سوم در حالی است که ایالات‌متحده تا زمانی که باراک اوباما در کاخ سفید ساکن بود در پی آن بود تا گشایش خاصی در مبادلات مالی و تجاری صورت نگیرد تا زمینه غیرعادی نشان دادن ایران پابرجا بماند. در زمان دونالد ترامپ نیز و در اردیبهشت 1397 با خروج از توافق هسته‌ای شدیدترین تحریم‌ها را علیه ایران اعمال کرده بود. نکته جالب آن است که دولت جو بایدن نیز نپذیرفت که درباره خسارات فراوانی که ایران بعد از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای به ایران تحمیل شد بحث و مذاکره نماید. دولت بایدن نشان داده با توجه به تحریم‌های گسترده دونالد ترامپ علیه اشخاص حقیقی و حقوقی تلاش دارد تا از آن‌ها جهت امتیازگیری بیشتر از ایران استفاده نماید.
با این اوضاع نابسامان مشخص نیست که منظور وزیر امور خارجه از آماده بودن اسب زین کرده برای دولت بعد به چه معنا است. وقتی همگان اذعان دارند که بازگشت به تعهدات توسط طرفین به‌سادگی ممکن نیست طبیعتا پایداری توافق نیز تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد. به‌عبارتی‌دیگر وقتی‌که برجام در دوران جوانی بود به دلیل کارشکنی واشنگتن و تعلل اروپا نتوانست مشکل تحریم‌های حتی هسته‌ای ایران را حل نماید. چگونه در حال حاضر که عملا با چالش‌های جدی مواجه شده می‌تواند تسهیل‌کننده و کمک‌کننده باشد.
البته سیاست ایران پایبندی و تعهد به برجام بوده و به همین دلیل بود که تا مدت‌ها بعد از خروج آمریکا مبادرت به کاهش تعهدات ننمود. برخی از کشورهای خارجی نیز خبر داده‌اند که احتمالا ایران در آینده نزدیک وارد مرحله گفت‌وگو و مذاکره درباره برجام خواهد شد.
میخاییل اولیانوف، نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین روز دوشنبه دهم مردادماه در مصاحبه با روزنامه روسی ایزوستیا گفت: تاریخ دقیق مذاکرات درباره توافق هسته‌ای هنوز مشخص نیست. این مذاکرات پس از تحلیف رئیس‌جمهوری جدید ایران ازسر گرفته می شود. اولیانوف در ادامه احتمال این‌که در موضع ایران در قبال برخی مسائل موردبحث در مذاکرات وین تغییر یابد بعید ندانست.
اتخاذ رویکرد جدید با توجه به موضع‌گیری‌های ابراهیم رئیسی در مناظره‌های انتخاباتی نیز قطعی است. رئیسی در سومین مناظره دراین‌باره عنوان داشته بود «صریح بگویم، ما به برجام به‌عنوان یک قراردادی که مقام معظم رهبری آن را با 9 بند تائید کردند حتما به‌عنوان یک قرارداد و تعهدی که همه دولت‌ها باید به آن پایبند باشند، پایبند هستیم اما برجام را شما نمی‌توانید اجرا کنید. برجام یک دولت مقتدر می‌خواهد که آن را اجرا کند».
با توجه به این سخنان می‌باید دید تیم مذاکره‌کننده چگونه می‌خواهد در قبال بدعهدی و زیاده‌خواهی‌های اروپا و آمریکا مقابله کند و چه طرح و برنامه‌ای برای تأمین منافع ملی خواهد داشت. اما نکته‌ای که مشخص است آن‌که دولت نباید تمرکزش را به مسائل خارجی و بهبود شرایط اقتصادی از گذر برجام وابسته سازد و بلکه ضرورت دارد اصلاحات بنیادین در ساختارهای اقتصادی جهت بهتر شدن شرایط پدید آورد.