اِشکال اصلی ناکامی در عملیات «نصر» چه بود؟

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، عملیات سوم ارتش (در ابتدای جنگ) به اسم «نصر» یا «کرخه کور» توسط تیمسار فلاحی طرح‌ریزی شد و با به‌کارگیری دو تیپ از لشکر زرهی قزوین به همراه استعدادی در حدود3 گردان سبک رزمی از نیرو‌های سپاه خوزستان انجام شد. این عملیات در روز 15 دی‌ماه 1359، مصادف با 28 صفر، سالروز رحلت پیامبر گرامی اسلام (ص) و شهادت امام حسن مجتبی (ع) اجرا شد. در آن زمان، ارتش با این سؤال مواجه بود که چرا خیال تکان خوردن ندارد و پس از گذشت بیش از 3 ماه از جنگ به مواضع دشمن حمله نمی‌کند. در اوایل دی‌ماه بنی‌صدر به جبهه جنوب آمد و به رئیس ستاد مشترک و فرمانده نیروی زمینی ارتش گفت: فوراً یک جایی حمله کنید، همین روزهاست که در شهر راهپیمایی شود که ارتش چرا خوابیده است؟ یک هفته به شما فرصت می‌دهم تا در یک جایی به مواضع ارتش عراق حمله کنید. بر این اساس، عملیات نصر در منطقه هویزه در جنوب غربی شهر سوسنگرد شکل گرفت. در طرح این عملیات، تصرف پادگان حمید، ایستگاه حسینیه و در نهایت آزادی خرمشهر در نظر گرفته‌شده بود و در صورت موفقیت قرار بود پیشروی‌ها تا روستای تنومه در خاک عراق ادامه یابد. طبق دستور فرمانده نیروی زمینی سرتیپ قاسمعلی ظهیر نژاد، نیرو‌های تک ور پس از تصرف پادگان حمید باید تک را به سمت مرز ادامه داده و نبرد را به داخل خاک دشمن می‌کشاندند و در ادامه بنا به دستور تا کرانه شرقی رودخانه اروند ادامه می‌دادند. با آغاز عملیات در ساعت 10 صبح، لشکر 16 به فرماندهی سرهنگ سیروس لطفی با دو تیپ و با استفاده از فاصله خالی 10 کیلومتری بین دولشکر 5 و 9 در شرق هویزه به مواضع ارتش عراق در روشنایی روز حمله کرد. تیپ سوم این لشکر، احتیاط نیروی زمینی در منطقه دوکوهه یعنی در گلوگاه حیاطی خوزستان بود و وارد عمل نشد. در طرح عملیات پیش‌بینی‌شده بود که با توجه به سابقه و تمرین عبور از کارون توسط ارتش، تیپ 2 لشکر 92 هم از رودخانه کارون در فارسیات مقابل پادگان حمید عبور کرده و با لشکر 16 در جاده جفیر الحاق نماید. تعداد 150 نفر از نیرو‌های سپاه هم به فرماندهی آقای جعفر اسدی در محور فارسیات در اختیار لشکر 92 قرارگرفته بود. برای انجام عملیات، گردان پل پادگان دغاغله، ظرف چهار ساعت و نیم پلی را بر روی رودخانه کارون نصب کرد. پس از نصب پل در ساعت یک بعدازظهر روز 15 دی، گردان 283 سوار زرهی و 2 گردان و یک گروهان از رزمندگان سپاه که جمعاً در حدود 550 رزمنده بودند، از پل عبور کرده و حدود 4 کیلومتر به سمت پادگان حمید پیشروی کردند. قرار بود پس‌ازاین اقدام در روز 16 دی‌ماه، تیپ 2 لشکر 92 نیز از رودخانه عبور کرده و صبح روز 17 دی‌ماه، پادگان حمید را تصرف کند. در روز 16 دی‌ماه، ارتش عراق به این نیرو‌ها حمله کرد که یکی از رزمندگان لشکر 92 با موشک تاو خود توانست تعداد 7 دستگاه تانک و نفربر و خودروی ارتش عراق را منهدم نماید و تهاجم آن‌ها را متوقف کند. لشکر 16 با یک مانور احاطه‌ای زرهی تا حدود 30 کیلومتر به سمت منطقه جفیر پیشروی کرد و یک تیپ ارتش عراق از لشکر 5 مکانیزه را به تله انداخت. تا ساعت 4 بعدازظهر حدود 800 نظامی دشمن اسیر شدند و به کارخانه چوب اهواز انتقال یافتند. مرحله اول عملیات با موفقیت انجام شد و همه فرماندهان و مسئولین کشور خوشحال شدند و فکر آینده عملیات را نکردند. بنی‌صدر طی پیامی به امام خمینی اظهار امیدواری کرد که مراحل بعدی نیز با پیروزی کامل به انجام برسد. امام خمینی در پاسخ به نامه رئیس‌جمهور در 1359/10/15 فرمودند: «امیدوارم خبر پیروزی نهایی را به خواست خداوند تعالی به‌زودی دریافت دارم.» روز اول عملیات نصر، روز شادی و نشاط و خوشحالی برای همه رزمندگان بود، اما از روز دوم، ضد حمله‌های سنگین ارتش عراق آغاز شد. اِشکال اصلی در عملیات نصر این بود که رزمندگان لشکر 16 زرهی نمی‌دانستند کجا باید متوقف شوند و خاکریز بزنند و خط دفاعی تشکیل بدهند. به‌هرحال ارتش عراق که یک تیپ احتیاط زرهی را به همراه تانک بر‌ها در جُفیر مستقر کرده بود، با استفاده از تیپ 10 زرهی گارد جمهوری و با همکاری تیپ 43 زرهی از لشکر 6، حملات خود را از ساعت سه و نیم بعدازظهر آغاز کرد. تیپ 10 زرهی مجهز به تانک‌های T 72 ساخت شوروی بود که از نظر سرعت گلوله گذاری و نواخت تیر نسبت به تانک‌های ایرانی برتری داشتند. با پشتیبانی نیروی هوایی ارتش عراق و نیز به‌کارگیری موشک‌های ضدتانک مالیوتکا، موفقیت‌های قوای خودی ادامه نیافت و لشکر 16 با برجای گذاشتن حدود 130 تانک و نفربر از جمله 87 تانک چیفتن به مواضع اولیه خود در شمال رودخانه کرخه بازگشت. تعدادی از نیرو‌های سپاه و بسیج که در قالب سه گردان سازماندهی‌شده بودند نیز در این عملیات که در جنوب هویزه انجام شد، به همراه لشکر 16 زرهی قزوین شرکت کردند. هر گردان بین 120 تا 150 رزمنده در اختیار داشت. فرمانده یکی از این گردان هابر عهده حسین علم الهدی بود. فرماندهی گردانی از سپاه که در محور طراح و کرخه کور و در کنار تیپ 3 لشکر 16 دست به انجام عملیات زد، بر عهده علی هاشمی بود. عدم برنامه‌ریزی درست برای رزمندگان سپاه و نیز ناهماهنگی در عقب‌نشینی نیرو‌ها درحالی‌که بیش از 1500 متر جلوتر از نیرو‌های ارتش مشغول نبرد با قوای ارتش عراق بودند و نیز بی‌تجربگی و همچنین تهاجم قوای دشمن، موجب وارد آمدن تلفات سنگین به نیرو‌های خودی شد. در این عملیات تعداد 160 نفر از رزمندگان ازجمله تعدادی از دانشجویان پیرو خط امام و نیز حسین علم الهدی، محمدحسین قدوسی و حسین خوشنویسان؛ فرمانده رزمندگان مهندسی رزمی جهاد، مستقر در سوسنگرد به شهادت رسیدند و بیش از 400 نفر هم زخمی شدند. بدین ترتیب روز دوم عملیات نصر، روز غم و اندوه و افسوس برای رزمندگان گردید. در روز 16 دی‌ماه، گردان 283 سوار زرهی هم طبق دستور و بدون اطلاع دادن به رزمندگان سپاه پاسداران، عقب‌نشینی کرد و پل نصب‌شده بر روی رودخانه کارون را نیز جمع‌آوری کرد. این اقدام موجب شد تا رزمندگان سپاه در وضعیت نامناسبی قرار گیرند. درمجموع می‌توان گفت که عملیات نصر در ابتدا یک عملیات آفندی زرهی موفق بود که به علت طرح‌ریزی مبتنی بر داده‌های غیرواقعی و نیز عدم تعادل در توازن رزمی با قوای دشمن، در مواجهه با پاتک زرهی ارتش عراق، ناکام شد. این عملیات تجربیات و درس‌های خوبی هم برای رزمندگان در پی داشت. از جمله اینکه مشخص شد به‌کارگیری واحد‌های زرهی - مکانیزه بدون همراهی تعداد کافی نیرو‌های پیاده در منطقه مسطح دشت، قرین موفقیت نخواهد بود. درس دیگر این بود که در این عملیات برای اولین بار رزمندگان ایرانی موفق شدند تا در عمق مواضع نیرو‌های عراقی پیش رفته و استحکامات و انواع سنگر‌ها و عقبه آن‌ها را ببینند. از همین هنگام بود که نیرو‌های مهندسی جنگ جهاد سازندگی توانستند شیوه احداث سنگر‌های انفرادی، سنگر‌های اجتماعی و خاکریز‌های نعل اسبی و احداث مواضع تانک را از دشمن بیاموزند. منبع: علایی، حسین، تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق (جلد اول)، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: نشر مرزوبوم، تهران، چاپ دوم 1401، صفحات 328، 329، 330، 331