اقتصادهای بزرگ جهان در تور تورم

قیمت های نفت خام در بازارهای جهانی به 100 دلار هر بشکه نزدیک می شود. قیمت نفت برنت در وضعیتی بیسابقه به 97.76 دلار هر بشکه در روز جمعه رسید. نفت وست تگزاس اینترمدییت نیز از 90 دلار هر بشکه گذشته و به 91.50 دلار رسید. قیمت گاز در ایالات متحده نیز که قبلا در کریدور 5 دلار هر میلیون واحد حرارتی انگلستان بود بود به 6.15 دلار هر میلیون بی تی یو رسید. به نظر می رسد که حزب جمهوری خواه آمریکا در آستانه انتخابات میان دوره ای کنگره آمریکا در حال انتقام گیری از جو بایدن است. در اروپا همین مقدار گاز در روتردام به قیمت 36.58 دلار معامله شد که نشان دهنده امید کمتر به اتمام جنگ اوکراین است. در شرق دور در ساحل ژاپن یک میلیون بی تی یو گاز طبیعی به قیمت 29.10 دلار فروخته شد. کمتر شدن قیمت گاز از 30 دلار نشان می دهد وضعیت در آسیای شرقی در حال بازگشت به شرایط عادی است.

مهم‌ترین تحولات این هفته را باید به افزایش افسارگسیخته تورم در اقتصادهای بزرگ جهانی و استفاده از سیاست انقباضی افزایش نرخ بهره توسط فدرال رزرو آمریکا، سفر الکساندر نواک، معاون نخست وزیر روسیه به ایران و امضای تفاهم نامه همکاری در حوزه انرژی بین دو کشور، درخواست بایدن از شرکتهای انرژی برای سرمایه گذاری در اقتصاد با سودهای ناشی از افزایش قیمتها در یکسال اخیر، کاهش 573 هزار بشکه ای تولید نفت عربستان در راستای تعهد گروه اوپک، و تداوم اثرات سیاسی جنگ روسیه - اوکراین بر بازارها نسبت داد.

تفسیر هفته

1. برگزاری نشست سران فدرال‌رزرو آمریکا [1] برای مقابله با تورم در هفته اخیر مهمترین خبر اثرگذار بر تحولات بازارهای جهانی از جمله بازار انرژی بود. اکثر نقاط جهان در سال 2022 تورم افسارگسیخته‌ای را در تمامی بخشها و در صدر آنها در حوزه انرژی تجربه کرده است. اقتصادهای بزرگ در طول این مدت از ابزارهای متعددی برای کنترل چنین بحرانی استفاده کرده‌اند. شاید هیچ کدام تاثیرگذاری تغییرات نرخ بهره توسط بانکهای مرکزی این کشورها را نداشته است. بررسی آمار تورمی حاکی از بهبود شرایط نسبی در برخی محصولات مثل بنزین در ایالات متحده بود، اما تورم در سطح کلان کماکان نسبت به گذشته بیشتر می‌باشد. این معضل در کشورهای اروپایی نیز خود را نشان داده است. براساس آخرین گزارش بانک مرکزی ناحیه یورو، شاخص بهای مصرف کننده [2] ناحیه یورو در ماه اکتبر به 10.7 درصد سالانه و خالص سالانه 4.8 درصد افزایش یافته است (نمودار 1).

نمودار 1. نرخ تورم سالانه ناحیه یورو در ماه اکتبر (ec.europa.eu)

انرژی بالاترین نرخ سالانه را در ماه اکتبر (41.9 درصد در مقایسه با 40.7 درصد درماه سپتامبر) داشته است، علاوه بر آن مواد غذایی، الکل و تنباکو (13.1 درصد در مقایسه با 11.8 درصد در ماه سپتامبر)، کالاهای صنعتی (6.0 درصد در مقایسه با 5.5 درصد در ماه سپتامبر) و خدمات (4.4 درصد در مقایسه با 4.3 درصد در ماه سپتامبر) افزایش داشتند. برای ترسیم وضعیت بحرانی تورم جهانی به آمار پنج اقتصاد بزرگ جهانی گروه 20 نگاه می کنیم:

1. ایالات متحده آمریکا: بزرگترین اقتصاد جهانی تورم کل را در پایان ماه سپتامبر برابر 8.1 درصد و تورم خالص سالانه را برابر 6.6 درصد گزارش کرده است. این نرخ تورم بالاترین رقم از سال 1982 بوده و بیش از سه برابر هدف 2 درصدی رهبران فدرال رزرو است. موضوعی که منجر به افزایش چندباره نرخ بهره آمریکا در سال 2022 شده و فدرال رزرو در هفته اخیر نیز با یک افزایش 0.75 درصدی دیگر نرخ بهره موافقت کرد.

2. ژاپن: کشوری که در دنیای اقتصاد همواره خاص بوده و از تورم پایین رنج می‌برد. در حالی که کل جهان در حال افزایش نرخ بهره خود هستند، ژاپن همچنان با نرخ های بهره منفی سروکار دارد. به همین دلیل است که ین ضعیف بوده و مداخلات برای تقویت این ارز شکست خورده است. تورم کل خالص در این کشور 2 درصد و نرخ بهره 0.1- درصد است.

3. بریتانیا: شاخص بهای مصرف‌کننده انگلستان %9.9 و نرخ بهره %2.25 می‌باشد. بریتانیا از قیمت های بالای انرژی مانند اروپا رنج برده. به دلیل ظرفیت ذخیره‌سازی پایین گاز این رنج دوچندان شده است. بحران در بریتانیا محدود به تورم نبوده و فوت ملکه الیزابت و استعفای بوریس جانسون و لیز تراس در کمتر از دو ماه این کشور را با بحران سیاسی جدی در ساختار داخلی خود روبه‌رو کرده است.

4. آلمان: بر اساس گزارش اولیه اداره آمار فدرال در روز جمعه قیمت های مصرف کننده در آلمان در ماه اکتبر نسبت به ماه مشابه سال قبل 10.4 درصد افزایش یافته است. نرخ تورم سالانه در ماه سپتامبر به 10 درصد رسید. در اکتبر 2022، قیمت انرژی و مواد غذایی به ترتیب 43 درصد و 20.3 درصد نسبت به ماه مشابه در سال 2021 افزایش یافته و نهایتا قیمت کل کالاها 17.8 درصد افزایش یافت. قیمت خدمات نسبتبه سال گذشته 4 درصد بیشتر بود، در حالی که اجاره بها 1.8 درصد افزایش یافته است.

5. استرالیا: شاخص بهای مصرف کننده %6.1 و نرخ بهره %2.60 می‌باشد. البته استرالیا در مقایسه با سایر کشورهای گروه 20 موفقتر عمل کرده و به نظر می رسد در خروج از چرخه انقباضی پیشرو باشد. این کشور با افزایش %0.25 نرخ بهره در ماه گذشته سرمایه‌گذاران را غافلگیر کرد. اما این موضوع نباید تعجب آور می بود، چراکه بانک مرکزی استرالیا قبلاً اعلام کرده بود که به دلایلی سرعت رشد چرخش پولی را کاهش خواهد داد.

همانطور که مشاهده می‌شود اکثر اقتصادهای بزرگ دنیا با مشکل تورم در اقتصاد خود روبه‌رو هستند. موضوعی که سرانجام منجر به یک تغییر نرخ دیگر از سوی فدرال رزرو آمریکا در چهارشنبه 12 آبان شد. جرومه پاول در اواخر این هفته از تصمیم فدرال رزرو مبنی بر افزایش 0.75 نرخ بهره در ایالات متحده خبر داد تا نرخ بهره به بالاترین حد از سال 2008 یعنی برابر با 4 درصد برسد. وی همچنین اعلام کرد که افزایش مداوم نرخ بهره برای دستیابی به یک سیاست محدودکننده کافی که در نهایت تورم را به 2% برگرداند ضروری است. به عقیده وی جنگ در اوکراین فشار مازاد اضافی بر تورم وارد می‌کند و بر فعالیت‌های اقتصادی جهانی تاثیر منفی دارد. به گفته کاخ سفید بایدن نیز از سیاستهای فدرال رزرو حمایت کرده و علی رغم ایجاد رکود اقتصادی، کنترل تورم برای رییس جمهور آمریکا اهمیت بیشتری دارد. افزایش اخیر نرخ بهره چهارمین افزایش در طول سال 2022 بوده که خطر رکود اقتصادی را در این کشور افزایش داده است.

همزمان انتشار گزارشهای مرتبط با چین حاکی از کند شدن رشد اقتصادی و نشانه‌های رکود اقتصادی در این کشور دارد. به گزارش موسسه S&P شاخص مدیران خرید کسب و کار های خرد [3] چین در ماه اکتبر به 48.4 رسید که زیر سطح خنثی 50 باقی مانده که نشان دهنده کاهش مداوم در فعالیت خدمات این کشور بود (نمودار 2).

نمودار 2. شاخص مدیران خرید کسب و کارهای خرد چین (S&P)

به گفته وانگ ژی، اقتصاددان ارشد در گروه Caixin Insight این سومین ماه متوالی انقباض در فعالیت‌های تولیدی چین است که همچنان به دلیل شیوع کووید -19 و در نتیجه تشدید اقدامات پیشگیری و مهار آن رخ داده است. همزمان کریستین لاگارد رئیس بانک مرکزی اروپا روز سه شنبه گفت که احتمال رکود اقتصادی افزایش یافته است. لاگارد تاکید کرد که تورم در سراسر منطقه یورو بیش از حد بالا بوده و این بانک هنوز از نظر نرخ ها به مقصد نرسیده است. او گفت که هدف بازگرداندن توره به زیر 2 درصد است. انتشار شاخص رشد تولید ناخالص داخلی ناحیه یورو (نمودار 3) وضعیت رکود در این منطقه را بخوبی نشان می‌دهد. تولید ناخالص داخلی ناحیه یورو در سه ماهه سوم 0.2 درصد رشد کرد که کمی بالاتر از انتظار 0.1 درصدی بود، اما بسیار کمتر از رقم سه ماهه دوم یعنی 0.8 درصد بود. شاخص تولید ناخالص داخلی اتحادیه اروپا نیز 0.2 درصد رشد کرد که از 0.7 درصد در سه ماهه دوم کمتر بود. در میان کشورهای عضو اتحادیه اروپا که داده‌های مربوط به سه ماهه سوم سال 2022 آنها در دسترس است، سوئد (%+0.7) بالاترین افزایش را نسبت به سه ماهه قبل ثبت کرد و پس از آن ایتالیا (%+0.5)، پرتغال و لیتوانی (هر دو %+0.4) منتشر شدند. همچنین در لتونی این شاخص (%1.7-) و در اتریش و بلژیک (هر دو %0.1-) کاهش یافتند.

نمودار 3. رشد تولید ناخالص داخلی ناحیه یورو (ec.europa.eu)

بنابراین تورم و کنترل نرخ آن با استفاده از سیاست افزایش نرخ بهره مهمترین سیاست ایالات متحده و کشورهای اروپایی در سال 2022 بوده اگرچه این اقدام تاثیر منفی بر رشد اقتصادی این کشورها گذاشته است.

2. سه عامل دیگر را بعنوان عوامل اثرگذار بر روند قیمتها در بازار انرژی می دانیم:

الف - امضای تفاهم نامه همکاری در حوزه انرژی بین روسیه و ایران. همکاری های انرژتیک مابین روسیه و ایران با امضای توافق سرمایه گذاری 40 میلیارد دلاری وارد فاز جدیدی شده است. گفته می شود که در صورت پیش رفتن مطلوب پروژه این عدد می تواند به 100 میلیارد دلار نیز برسد. تاثیر این عامل بر قیمت های جهانی نفت و گاز از آن جا ناشی می گردد که احتمال بسته ماندن خطوط لوله نفت و گاز روسیه به اروپا را در درازمدت بیشتر می کند. هم اکنون اکثر خطوط لوله گاز روسیه به اروپا از جمله 4 شاه لوله گاز ترانزیتی از مسیر اوکراین و دو خط نورد استریم 1 و 2 تعطیل است.

ب - درخواست بایدن از شرکتهای انرژی برای سرمایه گذاری در اقتصاد با سودهای ناشی از افزایش قیمتها در یکسال اخیر. تلاش دولت بایدن برای پایین آوردن قیمت های نفت خام و گاز طبیعی در بازارهای جهانی به سرانجامی نرسید. او در داخل آمریکا نیز با ارائه سیاست های جدید مایل بود که قیمت فرآورده های نفتی و گاز طبیعی تا حدی تعدیل گردد که مصرف کنندگان جزء بدون نگرانی در انتخابات میان دوره ای کنگره آمریکا در 4 روز دیگر شرکت نمایند. اما قیمت نفت تگزاس و گاز طبیعی در هنری هاب در هفته های اخیر مجددا بالا رفت. حزب دمکرات صاحبان شرکت های بزرگی نفتی را به حمایت از سیاست های حزب جمهوری خواه متهم می کند.

ج - کاهش 573 هزار بشکه در روز از تولید نفت عربستان در راستای تعهد گروه اوپک. اینک عربستان سعودی در حال تنظیم راهبردهای عملیاتی خود در ارتباط با توافقات اوپک پلاس است. عربستان تعهد داده است که یک چهارم کاهش اعلامی اوپک پلاس را این کشور انجام دهد.

[1] FOMC: Federal Open Market Committee [2] CPI: Consumer Price Index [3] PMI: Purchasing Managers' Index