ایران رتبه چهارم تولید مقالات مرتبط با فناوری نانو در جهان / ثبت 312 اختراع نانویی توسط فناوران ایرانی

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری تسنیم، ستاد ویژه توسعه فناوری نانو و میکرو، «گزارش عملکرد سند گسترش کاربرد فناوری نانو ایران در سال 1401» را در قالب 4 فصل منتشر کرد.

این گزارش به تشریح اقدامات صورت‌گرفته در راستای برنامه‌های سند گسترش کاربرد فناوری نانو (مصوب هیئت وزیران) و همچنین عملکرد این ستاد در این خصوص پرداخته است.

فصل نخست این گزارش با عنوان «وضعیت دستیابی به اهداف کلان پیشرفت فناوری نانو در ایران»، به دو موضوع «جایگاه جهانی ایران در علم و فناوری نانو» و «حجم بازار محصولات نانو ساخت ایران» پرداخته است. بر اساس این فصل از گزارش، جایگاه جهانی ایران در علم و فناوری نانو به وسیله سه شاخص کلان «کمیت مقالات فناوری نانو»، «کیفیت مقالات فناوری نانو» و «تعداد اختراعات فناوری نانو» ارزیابی می‌شود.

تعداد مقالات مرتبط با فناوری نانو که توسط محققان ایرانی در WoS نمایه شده است از 8 مقاله در سال 2000 میلادی (قبل از تأسیس ستاد نانو) به 11473 مقاله در سال 2022 (معادل 4/9 درصد از کل مقالات نانو منتشرشده در سال 2022 و 8/25 درصد از کل مقالات علمی منتشرشده ایران در WoS) رسیده است. ایران با این سهم از انتشارات نانو، همانند سال گذشته، در رتبه چهارم جهان قرار گرفت. سهم مقالات نانو مشترک ایران با کشورهای دیگر در سال 2022 بیش از 32 درصد بود و 5 کشور چین، آمریکا، ترکیه، عراق و کانادا به ترتیب بیشترین سهم را در انتشار مقالات مشترک با ایران داشتند.

گفتنی است که در سال 2022 در بین دانشگاه‌های ایران، دانشگاه تهران با انتشار 827 مقاله نانو (7 درصد) کل مقالات نانو ایران در این سال در رده اول قرار دارد. پس از آن به ترتیب دانشگاه صنعتی امیرکبیر با انتشار 539 مقاله نانو (4/7 درصد)، دانشگاه تبریز با انتشار 519 مقاله نانو (4/5 درصد)، دانشگاه علوم پزشکی تهران با انتشار 508 مقاله نانو (4/4 درصد) و دانشگاه تربیت مدرس با انتشار 480 مقاله نانو (4/1 درصد) در رده‌های بعدی قرار دارند. مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی نیز با انتشار 2432 مقاله نانو نزدیک به یک‌پنجم از کل مقالات نانو ایران در سال گذشته را منتشر کرده است.

در زمینه کیفیت مقالات فناوری نانو، 93 مقاله نانو ایرانی در سال 2022 در نشریات با ضریب اثربخشی الف تا د (که فدراسیون سرآمدان علمی ایران آن‌ها را دسته‌بندی کرده است) منتشر شدند. همچنین در سال 2022 ایران 3802 مقاله در مجلات Q1 (چارک اول مجلات JCR از نظر ضریب اثربخشی) داشته است. این تعداد مقاله سهمی 33 درصدی از کل مقالات نانو ایران همین سال را دارد. در شاخص h، رتبه جهانی ایران برای مقالات منتشر شده در 5 سال منتهی به 2022 (h-index پنج‌ساله) یازدهم است.

در خصوص تعداد اختراعات فناوری نانو، ایران تا پایان سال 2022 در مجموع 312 اختراع مرتبط با فناوری نانو در دفاتر ثبت پتنت آمریکا و اروپا منتشر کرده است. تعداد پتنت‌های نانو ایران در سال 2022 در دفتر ثبت پتنت آمریکا (USPTO) 23 پتنت بوده است. علاوه بر این، در همین سال، 10 اختراع نانو دیگر در حال ثبت نهایی در این دفتر هستند. بر این اساس رتبه ایران در پتنت‌های ثبت شده در USPTO در سال 2022 بیست و چهارم است.

نسبت تعداد پتنت‌ها به تعداد مقالات نانو نشان می‌دهد که 0/3 پتنت نانو در ازای هر 100 مقاله نانو ثبت شده است. با این حال باید توجه داشت که همین تعداد اختراعات مرتبط با فناوری نانو، سهمی در حدود 31 درصد از کل پتنت‌های ثبت شده ایران در ادارات ثبت پتنت آمریکا و اروپا را شامل می‌شوند.

در زمینه حجم بازار محصولات نانو ساخت ایران که آخرین بخش از فصل نخست را به خود اختصاص داده است؛ حجم بازار فناوری نانو در سال 1400 با رشدی 75 درصدی نسبت به سال قبل، 203462 میلیارد ریال بوده است. 189226 میلیارد ریال از این مقدار مربوط به فروش در بازار داخلی بوده و صادرات این محصولات به کشورهای دیگر با حجمی 14195 میلیارد ریالی، سهمی حدود 7 درصد از کل بازار داشته است. برای اطلاع از جزئیات بیشتر در این حوزه میتوانید به «گزارش بازار محصولات نانو ساخت ایران» مراجعه کنید.

فصل دوم گزارش با عنوان «گزارش عملکرد برنامه‌های کلان، عملیاتی و اقدامات اجرایی فناوری نانو» در قالب 8 برنامه کلان، به تشریح اقدامات و دستاوردهای ستاد نانو پرداخته است. برنامه اول در این فصل، به موضوع ترویج و آموزش عمومی فناوری نانو در سال 1401 پرداخته است:

ترویج فناوری نانو در رسانه‌ها با تولید و انتشار بیش از 3000 مطلب در رسانه‌های ستاد نانو، حمایت از تولید 14711 دقیقه محتوای صوتی - تصویری و 8648 مطلب در رسانه‌های عمومی.

ترویج دانش‌آموزی فناوری نانو با برگزاری المپیاد دانش‌آموزی فناوری نانو با 5500 شرکت‌کننده، برگزاری مسابقه توانمند، بهره‌برداری آموزشی از آزمایشگاه‌ها با آموزش 151178 نفر، حمایت از 327 رویداد آموزشی ترویجی و آموزش 104233 نفر و همچنین ساماندهی و توسعه محصولات آموزشی.

ترویج دانشجویی فناوری نانو با توسعه شبکه نهادهای ترویجی، توسعه شبکه مدرسان، حمایت از رقابت‌های دانشجویی از جمله یازدهمین مسابقه ملی فناوری نانو با شرکت 5076 داوطلب و پنجمین دوره نانواستارت‌آپ با شرکت 27 تیم و همچنین توسعه فعالیت‌های سایت آموزش فناوری نانو از طریق برگزاری 34 رویداد آموزشی غیرحضوری با شرکت 5688 نفر، 11955 آزمون مجازی با شرکت 3542 نفر و 7 دوره آموزشی حضوری با شرکت 217 نفر.

ترویج صنعتی فناوری نانو با انتشار محتوای ترویجی صنعتی و تخصصی از جمله ویرایش هفتم از مجموعه کتب مرجع محصولات فناوری نانو ساخت ایران و گزارش‌های صنعتی و اقتصادی، برگزاری رویدادهای ترویجی صنعتی از جمله 6 رویداد ترویجی در شهرک‌های صنعتی، 7 تورصنعتی مجازی، حمایت از برگزاری نشست‌ها و سمینارهای صنعتی حضوری و مجازی از جمله گفتگوهای زنده با مدیران و فناوران نانو کشور و سومین تریبون ملی نانو و صنعت.

برنامه دوم این فصل به ارتقای کیفیت علمی و پرورش سرمایه‌های انسانی کارآمد فناوری نانو پرداخته است.

در راستای حمایت عمومی از تحقیقات و محققان فناوری نانو و در سال 1401 ستاد نانو از پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی مرتبط با فناوری نانو و همچنین انتشار مقالات فناوری نانو در نشریات منتخب، به میزان 52361/75 میلیون ریال (برای 2234 محقق) حمایت نقدی کرده و 13814 میلیون ریال (برای 368 محقق) اعتبار شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی اعطا کرده است. این محققان از 131 دانشگاه و مؤسسه پژوهشی مختلف کشور بوده‌اند.

در راستای توانمندسازی سرمایه‌های انسانی فناوری نانو در سال 1401، ستاد نانو با هدف آشنایی دانشجویان دارای پایان‌نامه‌های فناوری نانو با زیست‌بوم فناوری و نوآوری ایران، 4 کارگاه عمومی با حضور 187 نفر برگزار کرده است. حمایت از پژوهش‌های مأموریت‌گرا (با موضوعاتی مبتنی بر نیاز صنعت یا فرصت‌های فناورانه) و اساتید محصول - فناوری محور در حوزه فناوری نانو از دیگر اقدامات این حوزه بوده است.

برنامه سوم به مدیریت توسعه فناوری با هدایت فناوران مستعد برای شکل‌گیری صنعت نانو پرداخته است. در همین راستا ستاد نانو اقدام به حمایت از توسعه و تجاری‌سازی طرح‌های نوآورانه در قالب برنامه طرح‌های نوآورانه فناوری نانو (NanoMatch) نموده است. در سال 1401، دهمین دوره از این برنامه برگزار شد و پس از دریافت 150 طرح در حوزه‌های مختلف صنعتی طی 3 فراخوان، در نهایت 23 طرح موفق به ورود به برنامه شده و 10 تیم به دوره پیش‌شتاب‌دهی رسیدند. ستاد نانو در قالب این برنامه در سال 1401 از 5 طرح نیمه‌صنعتی و صنعتی نیز حمایت کرده است.

توسعه نوآوری‌های منتخب در حوزه فناوری نانو از طریق رصد فناوری‌های تحول‌آفرین و توانمندسازی کسب‌وکارهای نوپای فناوری نانو از دیگر اقدامات این حوزه بوده است. همچنین حمایت‌های مختلفی در راستای توسعه فضای تولید نیمه‌صنعتی از طریق مرکز صنعتی‌سازی نانوفناوری کاربردی (ICAN) صورت گرفته و خدمات مختلفی ارائه شده است. توسعه تحقیقات مرتبط با باتری‌های پیشرفته نانو و حمایت از تولید، حفاظت و به‌کارگیری دارایی‌های فکری فناوری نانو نیز از دیگر اقدامات مهم این حوزه بوده است.

برنامه چهارم، «توسعه خدمات و زیرساخت‌های تجاری‌سازی فناوری نانو» نام دارد. ارزیابی، پایش و نظارت بر محصولات فناوری نانو یکی از اقدامات ستاد نانو در این راستا است. در سال 1401 تعداد 785 درخواست بررسی محصول به گروه ارزیابی محصولات فناوری نانو ارجاع شد که با اعطای گواهینامه نانومقیاس به 365 محصول از میان این درخواست‌ها موافقت شده و به 35 محصول گواهینامه آزمایشی داده شده است.

تا پایان سال 1401، 1187 محصول و 241 تجهیز (از 277 شرکت) دارای گواهینامه نانومقیاس بوده‌اند. بیشترین تعداد محصولات و تجهیزات دارای گواهینامه نانومقیاس مربوط به حوزه حمل‌ونقل، مواد اولیه و تجهیزات بوده است. در این سال، تعداد 1609 خدمت / حمایت به ارزش حدوداً 58 میلیارد ریال به 247 شرکت فناوری نانو که دارای گواهینامه نانومقیاس هستند، ارائه شده است.

در بخش شبکه آزمایشگاهی فناوری نانو نیز در پایان سال 1401، تعداد 3122 دستگاه آزمایشگاهی توسط مراکز عضو در پایگاه اینترنتی شبکه ثبت و به اشتراک گذاشته شده که نسبت به سال گذشته، 7 درصد رشد داشته است. مجموع درآمد آزمایشگاه‌های عضو شبکه در سال 1401 مبلغ 1810 میلیارد ریال بوده است که در مقایسه با سال قبل، 329 درصد رشد داشته است. این درآمد از ارائه تعداد 927,608 خدمت آزمایشگاهی توسط این مراکز حاصل شده است.

برنامه پنجم به تشریح اقدامات ستاد در راستای ارتقای صنایع موجود و ایجاد صنایع جدید بر پایه فناوری نانو پرداخته است. این اقدامات در حوزه‌های مختلف صنعتی از جمله: آب، پساب و محیط زیست، انرژی (نفت، گاز و پتروشیمی، انرژی‌های تجدیدپذیر)، سلامت، حمل‌ونقل (هوایی، دریایی، خودرو)، ساختمان، کشاورزی، صنایع غذایی و بسته‌بندی، نساجی و نانوالیاف، کامپوزیت و پلیمر، رنگ و رزین، نانومواد و نانوپوشش پیگیری شده‌اند.

تسهیل فرایند اثبات فناوری و توسعه محصول جدید فناوری نانو، توسعه مراکز شتاب‌دهنده فناوری نانو، حمایت از طرح‌های تبادل فناوری نانو میان فناوران و متقاضیان و برگزاری چالش‌های فناوری نانو (در قالب برنامه اینوتن) از اقدامات ستاد نانو در این راستا بوده است. شبکه تبادل فناوری نانو از آغاز تأسیس تا پایان سال 1401، 4052 نیاز صنعتی را از 1619 واحد صنعتی شناسایی کرده و بیش از 451 طرح موفق منجر به حل مسئله را اجرا کرده است.

از مجموع تقاضاهای ثبت‌شده در سامانه تبادل فناوری نانو در سال 1401، تعداد 682 مورد تقاضا از 132 متقاضی حقوقی شناسایی شده که در این راستا 214 طرح در جریان بوده و منجر به 46 طرح موفق تبادل فناوری نانو شده است.

از ابتدای شکل‌گیری برنامه چالش فناوری نانو (اینوتن) در سال 1394 تا پایان سال 1401 تعداد 66 مسئله در قالب 64 فراخوان مطرح شده‌اند و بر این اساس 1694 طرح به اینوتن ارائه شده و از میان 176 طرح برای ساخت نمونه برگزیده شده‌اند و بدین ترتیب 16 چالش به صورت موفق پایان یافته است.

همچنین در برنامه حمایت از توسعه درون‌زا در صنعت نانو از 3 طرح توسعه درون‌زا به میزان 27 میلیارد و 760 میلیون ریال حمایت شده است. در راستای رشد و توسعه شرکت‌های سازنده تجهیزات و ماشین‌آلات دارای گواهی ارتباط با نانو، 44 خدمت مرتبط با تجاری‌سازی به 21 شرکت تجهیزات‌ساز در سال 1401 ارائه شده است.

برنامه ششم به «پیاده‌سازی نظام استاندارد، کنترل کیفی و ایمنی فناوری نانو» اختصاص دارد. در سال 1401، در مجموع 22 استاندارد ملی فناوری نانو با حمایت ستاد نانو تدوین شده و توسط سازمان ملی استاندارد به تصویب رسیده است. با تدوین این استانداردها تعداد کل استانداردهای ملی کشور در حوزه فناوری نانو تا پایان این سال به 156 استاندارد رسید.

در زمینه استانداردهای بین‌المللی نیز جمهوری اسلامی ایران با استفاده از توان ملی و متخصصان و اساتید داخلی توانسته است به عنوان یکی از 10 کشوری مطرح باشد که در کمیته فنی استانداردهای فناوری نانو سازمان جهانی استانداردسازی (ISO/TC229) به عنوان کشور مسئول پروژه تدوین استاندارد بین‌المللی اقدام کرده است. توسعه و پیاده‌سازی نظام اندازه‌شناسی نانو و پیاده‌سازی نظام جامع مجوزدهی، نظارت و ارزیابی در حوزه فناوری نانو نیز از دیگر اقدامات صورت گرفته است.

برنامه هفتم به توسعه و مدیریت بازار محصولات نانو پرداخته است. ارتقای امور بازار شرکت‌های نانو، به کارگیری زیرساخت‌های تأمین مالی کشور برای توسعه صنعت و بازار نانو، توسعه سبد کالاهای مصرفی نانو و شناسایی مواد اولیه نانو پرتقاضای وارداتی به منظور داخلی‌سازی آنها، حمایت از صادرات در حوزه فناوری نانو از طریق تعامل با پایگاه‌های صادراتی از اقدامات صورت‌گرفته در این حوزه است. مرکز نانو ایران چین، خانه نوآوری و فناوری ایران در سوریه، مرکز تجاری ایران هند، پایگاه صادراتی کریدور فناوری تا بازار در عراق و پایگاه‌های صادراتی مکزیک و برزیل، از جمله این پایگاه‌های صادراتی هستند.

برنامه هشتم به ارتقای همکاری‌های بین‌المللی در حوزه فناوری نانو پرداخته است. عضویت و حضور فعال در مجامع بین‌المللی فناوری نانو از جمله شبکه بین‌المللی ایمنی نانو (INISS)، برنامه «حکمرانی ریسک‌های فناوری نانو» اتحادیه اروپا (Risk-GONE)، دیالوگ آسیا - اروپا در حوزه نانوایمنی (EU-Asia Dialogue on Nanosafety)، مجمع آسیایی نانو (ANF) و سازمان همکاری‌های اقتصادی هشت کشور مسلمان در حال توسعه (D-8)، از جمله اقدامات ستاد نانو در این راستا بوده است.

در فصل سوم گزارش، وضعیت سیاست‌گذاری پیشرفت فناوری نانو و ارزیابی برنامه‌ها و نهادها و اقدامات ستاد نانو در این راستا تشریح شده است.

در فصل چهارم یعنی آخرین فصل گزارش، پس از معرفی شاخص‌های برنامه‌های مختلف فناوری نانو به تشریح وضعیت تأمین مالی برنامه‌ها در سال 1401 پرداخته شده است.

«گزارش عملکرد سند گسترش کاربرد فناوری نانو ایران در سال 1401» را که در 252 صفحه منتشر شده است، می‌توانید از اینجا دریافت کنید.