بحران اوکراین بهای نفت و گاز را چقدر افزایش می‌دهد؟

سال 1400 خورشیدی یکی از سال‌های پر نوسان در بازار انرژی جهان بود. این موضوع از بحران‌های بزرگی همچون کمبود سوخت و بحران انرژی در اروپا و بسیاری از مناطق جهان، مخالفت دولت آمریکا با افزایش شدید تولید نفت در داخل، بحران‌های سیاسی در خاورمیانه و دیگر مناطق جهان به ویژه جنگ در اوکراین تاثیر گرفته است. وضعیت بازار انرژی به گونه‌ای بود که قیمت نفت خام در این سال در بازه‌ای تا دوبرابر قیمت در ابتدای سال افزایش یافت. در حالی که بهای نفت خام در ابتدای سال 1400 در بازار 60 تا 65 دلاری در نوسان بود اما در روزهای پایانی سال به دلیل کمبود عرضه نفت و تداوم جنگ اوکراین به فراتر از 130 دلار در هر بشکه رسید.

نفت «برنت و وست تگزاسWTI» در میانه اسفند گذشته به بالاترین میزان قیمت خود از جولای 2008 رسیدند. در آن زمان هر دو نوع نفت برای مدتی کوتاه به فراتر از 147 دلار در هر بشکه رسیدند اما سپس عقب‌نشینی کردند.

 نفت چندصدلاری؟

در هفته‌های پایانی سال 1400 نفت رکورد 14 ساله خود را شکست و به بالاترین سطح از سال 2008 رسید. بسیاری بر این باورند که تحولات مربوط به تنش روسیه و غرب از مهمترین دلایل این امر بوده است ضمن آنکه طبق تحلیل «رویترز» تاخیر در اجرای توافق هسته‌ای با ایران نیز موجب ناامیدی در مورد به یافتن راه حلی برای بحران انرژی جهان شد. علاوه براین مقامات غربی هشدار دادند در صورت تداوم بحران در شرق اروپا و احتمال قطع صادرات گاز و نفت روسیه ممکن است قیمت هر بشکه نفت در بازارهای جهانی به 300 دلار نیز برسد.

مقامات غربی هشدار دادند در صورت تداوم بحران در شرق اروپا و احتمال قطع صادرات گاز و نفت روسیه ممکن است قیمت هر بشکه نفت در بازارهای جهانی به 300 دلار نیز برسدطبق این تحلیل در حالی‌که «جو بایدن» اعمال تحریم بر ورود نفت روسیه به خاک آمریکا را مطرح کرد، همزمان «الکساندر نواک» از مقام‌های ارشد کاخ کرملین هم تهدید کرد که تحریم نفت روسیه عواقب فاجعه‌باری را برای بازار جهانی به دنبال خواهد داشت.

این اتفاقات در حالی رخ داد که در اوایل سال 2021 میلادی با افزایش سرعت واکسیناسیون علیه کووید19، امید کشورها برای نابودی همه‌گیری کرونا و بازگشت چرخه‌های اقتصادی و صنعتی جهان به وضعیت دوره قبل از بیماری بیشتر شده بود. شیوع امیکرون موجب توقف روند بهبود رشد اقتصادی شد؛ تحلیلگران در میانه‌های سال تاکید کردند به تدریج بر میزان تقاضای جهانی برای نفت افزوده می‌شود و نیاز بازار احتمالا از سطح 94 میلیون بشکه در روز ابتدای سال 1400 در سه ماهه نخست سال 1401 به فراتر از 100 میلیون بشکه در روز نزدیک می‌شود.

این در حالی است که روسیه و عربستان به عنوان دو عنصر کلیدی بازار نفت که در چارچوب اوپک پلاس رویکردهای خود را هماهنگ می‌کنند، در اسفندماه گذشته مخالفت خود با افزایش خارج از برنامه تولید نفت را اعلام کردند.

همه این مسائل موجب شد تا جهان نسبت به احتمال کمبود بیشتر انرژی به ویژه در اروپا نگران باشد. از پاییز سال گذشته بدون آنکه نشانه‌ای جدی از وقوع جنگ میان روسیه و اوکراین مطرح باشد بیشتر کارشناسان بر مبنای رابطه عرضه و تقاضای بازار، دستیابی به قیمت فراتر از 100 دلار برای هر بشکه نفت را امری قطعی می‌دیدند. بانک آمریکایی «جی‌پی‌مورگان» پیش بینی کرد که به دلیل ظرفیت محدود اوپک برای افزایش تولید، نفت ممکن است در سال 2022 به 125 دلار در هر بشکه و در سال 2023 تا 150 دلار افزایش یابد.

شبکه خبری «سی‌ان‌بی‌سی» نیز به نقل از کارشناسان بانک «گلدمن ساکس» آورده بود تقاضا برای نفت خام ممکن است به اوج جدیدی در سال 2022 و 2023 برسد و به همین دلیل بهای نفت به فراتر از 100 دلار در هر بشکه خواهد رسید.

همه این تحلیل‌ها در شرایطی مطرح شد که کسی فکر نمی‌کرد بحران اوکراین به تهاجم نظامی گسترده روسیه تبدیل شود. تنش میان روسیه و غرب تا به این اندازه جدی و خطرناک نبود و هیچ کارشناسی فکر نمی‌کرد که احتمال توقف صادرات نفت و گاز روسیه به اروپا مطرح شود. پس ازحدود 2 هفته از آغاز تهاجم روسیه به اوکراین قیمت نفت تا زمان تنظیم این گزارش به فراتر از 130 دلار در هر بشکه رسید و اکنون برآورد می‌شود در صورت ادامه بحران و عملی شدن تحریم انرژی علیه کرملین یا اقدام تلافی جویانه مسکو در قطع صادرات گاز به قاره سبز، ممکن است قیمت‌ها تا 200 دلار و فراتر از آن هم برسد.

بازار پر مشتری گاز جهان

چند سالی است که روندهای زیست محیطی دگردیسی از سمت نفت به سوی گاز طبیعی را به عنوان ابزار گذار به انرژی سبز، در دستور کار دولت‌ها قرار داده است. با اینحال از پائیز گذشته بحران گاز در کشورهای جهان خودنمایی کرد. کمبود در کشورهای اروپایی بیشتر از دیگر مناطق جهان بود و در همان میانه‌های سال 1400 موجب تورم شدیدی در قیمت انرژی (گاز و برق) در قاره سبز شد. سرمای هوا بیشتر از دوره‌های مشابه سال‌های قبل بود، تاسیسات تولید انرژی سبز نیز به دلیل کاهش نور آفتاب و وزش کمتر باد، کارایی مورد انتظار را نداشتند؛ علاوه بر این اروپایی‌ها اعتقاد داشتند گازپروم روسیه در عمل به تعهداتش در انتقال گاز اختلال ایجاد می‌کند و در نهایت تکمیل خط لوله نورداستریم 2 هم با تاخیری فراتر از انتظار روبرو شد.

همه این موارد موجب شد تا مردم اروپا در ماه‌های زمستان گذشته سرما را بیشتر از دوره‌های قبل احساس کنند. در کل افزایش بهای گاز در اروپا باعث شد روند قیمت در بازار جهانی گاز در نیمه دوم سال 1400 صعودی باشد.

با تداوم درگیری‌ها در اوکراین قیمت انرژی نه تنها روند رو به رشد خود را حفظ کرد بلکه شدت هم گرفت. طبق گزارش نشریه «QUARTZ» قیمت گاز طبیعی در اروپا در 7 مارس 2022 به بالاترین حد خود رسید و برای دقایقی به 345 یورو در هر مگاوات ساعت افزایش یافت. این سطح قیمتی از نظر واحدهای حرارتی انرژی در انگلستان معادل قیمت نفت 600 دلار در هر بشکه است. اگرچه تا آخر همان روز قیمت به حدود 190 یورو بازگشت اما این سطح نیز یک رکورد محسوب می‌شد.

پایگاه اطلاع رسانی «سی. جی. تی. ان» هم نوشت قیمت گاز در اروپا رکوردی خیره کننده را ثبت کرد و به 3900 دلار برای هزار متر مکعب رسید. که معادل 374 دلار در قبال هرمگاوات ساعت است. بهای گاز تا پیش از سال 1400 در اروپا تقریبا ثابت بود زیرا با مجموعه‌ای از روندها و حوادث ناگوار بازار متزلزل نشده بود. برای حدود یک دهه قیمت هر مگاوات گاز در اروپا بین 15 تا 25 یورو بود اما اکنون با حمله روسیه به اوکراین، قیمت‌ها سر به فلک کشید.

از پائیز گذشته بحران گاز در کشورهای جهان خودنمایی کرد. کمبود در کشورهای اروپایی بیشتر از دیگر مناطق جهان بود و در همان میانه‌های سال 1400 موجب تورم شدیدی در قیمت انرژی (گاز و برق) در قاره سبز شدطبق این گزارش، «کاوشال رامش» تحلیلگر ارشد در شرکت «ریستاد انرژی» در یادداشتی عنوان داشت که بررسی مخاطرات نشان می‌دهد که ممکن است جریان گاز به طور بالقوه به دلیل تحریم صادرات انرژی روسیه یا آسیب به زیرساخت‌های خط لوله مختل شود. در این شرایط قیمت‌ها به فراتر از مرزهای مقرون به صرفه انرژی در اروپای غربی نزدیک می‌شود.

این قیمت‌ها موجب می‌شود تا اروپا یا به دنبال تامین کنندگان متنوع‌تری باشد یا آنکه مصرف گاز خود را در سریع‌ترین زمان ممکن کاهش دهد. همچنین اروپا ممکن است مالیات‌های جدیدی را از شرکت‌های گاز و انرژی دریافت کند تا به تامین مالی انتقال شرایط به انرژی‌های تجدیدپذیر کمک کند.

ایران و بازار انرژی

از ابتدای سال 1400 بحث بر سر احیای توافق هسته‌ای 2015 داغ بود و دولت بایدن هم برای ترغیب ایران به مذاکره تا حدودی نسبت به فروش نفت ایران سخت‌گیری کمتری انجام داد. در انتهای سال 1399 گفته شد که ایران در روز کمتر از 600 هزار بشکه نفت صادر می‌کند که خریدار اصلی آن هم کشور چین بود.

در هفته‌های پایانی سال 1400 خبرگزاری رویترز با استناد به برآورد شرکت‌های فعال در حوزه انرژی نوشت، صادرات نفت ایران برای اولین بار در سه سال گذشته به بیش از یک میلیون بشکه در روز رسید که نشان دهنده افزایش محموله‌های ایران به چین است.

صادرات نفت ایران از زمانی که «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری سابق آمریکا در سال 2018 از توافق هسته ای سال 2015 خارج شد و تحریم‌هایی را با هدف محدود کردن صادرات نفت و درآمدهای دولت ایران بازگرداند، محدود شد. ایران اما با وجود تشدید تحریم‌ها، صادرات نفت را به جریان انداخت. شرکت‌های ردیابی نفتکش‌ها بیان می‌کنند مقصد بیشتر این محموله‌ها چین بوده است.

در همین راستا دولت بایدن چند ماه قبل، در مورد واردات نفت با چین گفت‌وگو کرد. پکن در مقابل از ایالات متحده خواست تحریم‌های ایران را که چین با آن مخالف است، لغو کند. دفتر سخنگوی وزارت امور خارجه چین نیز اعلام کرد: «جامعه بین‌المللی از جمله چین، تحت چارچوب‌های قانونی که هم منطقی و هم مشروع است، همکاری‌های عادی با ایران را انجام می‌دهند.»

بر اساس برآوردهای مشاوران و تحلیلگران بازار نفت، ایران در سال 2021 با وجود تحریم‌ها توانست صادرات خود را افزایش دهد و به دوبرابر ابتدای سال برساند. با این وجود، صادرات تا پایان سال 1400 بیشتر از یک میلیون بشکه کمتر از 2.5 میلیون بشکه در روز قبل از اعمال مجدد تحریم‌ها بوده است. لغو تحریم‌های ایالات متحده به ایران اجازه می‌دهد صادرات نفت خام را به 2.5 میلیون بشکه در روز بازگرداند. البته کارشناسان یک دوره چند ماهه را برای دستیابی به این حجم از صادرات لازم می دانند.

بر اساس برآوردهای مشاوران و تحلیلگران بازار نفت، ایران در سال 2021 با وجود تحریم‌ها توانست صادرات خود را افزایش دهد و به دوبرابر ابتدای سال برساندشرکت مشاوره «پترو لجستیک» که جریان‌های نفتی را دنبال می‌کند، گزارش داد صادرات نفت خام ایران در دسامبر 2020 به بیش از یک میلیون بشکه در روز افزایش یافت که بالاترین سطح در سه سال اخیر است.

افزایش صادرات ایران در حالی رخ داده است که در آخر سال 2021 (دی ماه 1400) که عرضه جهانی محدود شده بود و قیمت نفت به بالاترین سطح هفت ساله خود یعنی 94 دلار در هر بشکه رسید.

SVB International یکی دیگر از شرکت‌های مشاوره که صادرات نفت ایران را دنبال می‌کند، نیز به افزایش صادرات نفت خام ایران به بیش از یک میلیون بشکه در روز اشاره کرد. این موسسه حتی مدعی شد که صادرات نفت ایران در ماه ژانویه 2021 نیز بالاتر از 1 میلیون بشکه بوده است. بر اساس برآوردهایSVB در ژانویه 2022 صادرات نفت خام ایران به 1.085 میلیون بشکه در روز رسید که از 826000 بشکه در روز در دسامبر بیشتر است. SVB همین روند صادرات را برای ماه فوریه هم عنوان کرد.

این ارقام درحالی مطرح می‌شوند که هیچ رسانه‌ای رقم قطعی را برای صادرات نفت ایران بیان نمی‌کند و ارقام اعلام شده، برآوردهای غیرقطعی هستند. برخی موسسات حتی از رسیدن صادرات نفت ایران به روزانه 1.4 میلیون بشکه هم خبر داده‌اند. ایران اگرچه آمار صادرات نفت را منتشر نمی‌کند با اینحال سطح صادرات نفت خود به چین را به دوره پیش از برقراری دوباره تحریم‌ها رسانده است.

تحلیلگران موسسه Vortexa Analytics نیز عنوان داشتند که چین در سال گذشته به طور متوسط 600 هزار بشکه در روز نفت از ایران خرید کرد. اوج صادرات ایران تا دوره پیش از ترامپ که توسط گمرک چین در سال 2017 اعلام شد، حدود 623 هزار بشکه در روز ثبت شده است.

برخی گزارش‌های خبرگزاری رویترز، حاکی از آن است که حجم صادرات ایران در ماه دسامبر 2021 حتی بالاتر از 1.2 میلیون بشکه در روز بوده است.

آینده بازار انرژی در جهان به کدام سو می‌رود؟

در پایان باید گفت، وضعیت آینده بازار انرژی مبهم بوده و به عوامل گوناگونی وابسته است. روسیه حدود 7 میلیون بشکه نفت در روز و فرآورده‌های پالایش شده صادر می‌کند که حدود 7 درصد از عرضه جهانی است. تحلیلگران بازار انرژی جهان اعتقاد دارند اگر صادرات نفت روسیه به علت تحریم یا تصمیم تلافی جویانه مسکو قطع شود، ممکن است بازار با کسری 5 تا 10 میلیون بشکه نفت در روز مواجه شود. اگرچه در هر صورت این اقدام به ضرر روسیه تمام می‌شود اما می‌تواند قیمت نفت را دو برابر کند و از بازه 100 دلاری به بازه 200 دلاری افزایش دهد.

درمورد آینده بازار انرژی کارشناسان می‌گویند باید منتظر بود، زیرا هر زمان ممکن است تحولی شگرف در وضعیت جنگ اوکراین یا توافق هسته ای ایران و حتی تصمیم تولیدکنندگان بزرگ نفت جهان رخ بدهدبا این وجود به اعتقاد کارشناسان؛ باید منتظر بود، زیرا هر زمان ممکن است تحولی شگرف در وضعیت جنگ اوکراین یا توافق هسته ای ایران و حتی تصمیم تولیدکنندگان بزرگ نفت جهان رخ بدهد. از طرف دیگر مدتی تا دوره آغاز افزایش سفرهای تابستانی فرصت باقی مانده است که تقاضا برای سوخت خودرو و هواپیما افزایش یابد. این شرایط هم می‌تواند بین 5 تا 10 درصد در افزایش قیمت نفت تاثیرگذار باشد.

به نظر می‌رسد اگرچه موج همه‌گیری کرونا به پایان راه خود رسیده است، احتمال وقوع یک موج جدید پرقدرت بیماری اندک است اما مهمترین عامل، تحولات ژئوپلیتیکی است که می‌تواند بر بازار تاثیرگذار باشد. رفع این نگرانی‌ها می‌تواند باعث کاهش تنش و نوسان در بازار نفت شود اما حتی با عادی شدن شرایط سیاسی تحلیلگران وضعیت عرضه و تقاضا در بازار را به گونه‌ای ارزیابی می‌کنند که قیمت هر بشکه نفت خام حدود 100 دلار یا فراتر از آن متوقف خواهد ماند.

برچسب‌ها

• انرژی تجدیدپذیر
• قیمت نفت
• اوکراین
• نوروز
• پرسش از خبر
• نفت