ترامپ در میانه دو انتخاب؛ جنگ بی پایان یا دیپلماسی؟/ یک راه برای خروج از بحران باقیست
اقتصادنیوز: واشنگتن باید فوراً دیپلماسی را در اولویت قرار دهد تا این پیمان را نجات داده و از درگیر شدن در یک جنگ بی‌پایان دیگر جلوگیری کند.
به گزارش اقتصادنیوز، در پی جنگ 12 روزه‌ای که اسرائیل و با مشارکت آمریکا علیه ایران آغاز کردند، رژیم منع اشاعه هسته‌ای تضعیف و زمینه برای درگیری‌ای بی‌پایان در منطقه فراهم شد.
تیتی آراستو در مقاله‌ای که در ریسپانسیبل استیت کرفت نوشته، استدلال می‌کند که ایالات متحده باید از مسیر فشار حداکثری فاصله بگیرد و با اتخاذ رویکردی مبتنی بر مصالحه، از طریق دیپلماسی و ترتیبات منطقه‌ای، پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای را نجات دهد و از ورود به جنگی فرسایشی در خاورمیانه جلوگیری کند.
جنگی علیه NPT
تیتی آراستو در اندیشکده ریسپانسیبل استیت کرفت نوشته است: جنگ 12 روزه‌ای که با ابتکار اسرائیل علیه ایران آغاز شد، به جای کمک به جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای، به پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) آسیب رساند.
ایران در پاسخ به حملات علیه تأسیسات هسته‌ای‌اش، در تاریخ دوم ژوئیه همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تعلیق کرد؛ نهادی که وظیفه‌اش نظارت بر پایبندی کشورهای عضو پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای به تعهدات عدم اشاعه هسته‌ای است. هم‌زمان، این حملات غیرقانونی که ایالات متحده نیز در آن‌ها مشارکت داشت، شرایطی را پدید آورده‌اند که می‌توانند به نوعی جنگ بی‌پایان منجر شوند؛ همان چیزی که گفته می‌شود ترامپ می‌خواهد از آن اجتناب کند.
با اینکه چشم‌انداز دیپلماسی ایران و آمریکا در این فضا تیره به‌نظر می‌رسد، همچنان ممکن است راهی از مسیر همکاری منطقه‌ای در زمینه عدم اشاعه وجود داشته باشد.
پایان شفافیت هسته‌ای در ایران
تعلیق همکاری ایران با آژانس به‌معنای پایان شفافیتی است که بازرسی‌های این نهاد از سال 1974 در ایران فراهم می‌کرد. به لطف این شفافیت، پیش از تاریخ 13 ژوئن، اطلاعات دقیقی از فعالیت‌های ایران در دست بود. اما حالا، به‌دلیل حملات اسرائیل و آمریکا، این اطلاعات از بین رفته است.
اسرائیل ممکن است برای اقدامات نظامی بیشتر علیه ایران فشارهایی بر آمریکا وارد کند. این واقعیت که توانایی‌های هسته‌ای ایران، چنان‌که انتظار می‌رفت، در حملات نظامی نابود نشدند، مهار اسرائیل را برای واشنگتن دشوار می‌سازد. این وضعیت می‌تواند به نوعی تجاوزگریِ بی‌پایان بینجامد. همان چیزی که کارشناسان مدت‌هاست هشدار داده‌اند که در صورت حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران، رخ خواهد داد.
فراتر از اینکه ایران آژانس را نهادی با سوگیری سیاسی به نفع اسرائیل و کشورهای غربی می‌داند؛ تصمیم این کشور برای تعلیق همکاری با آژانس، احتمالاً بازتابی از این نگرانی است که شفافیت هسته‌ای احتمالا به ضررش تمام می‌شود. چون گزارش‌های آژانس، با مشخص‌کردن محل مواد و تأسیسات باقی‌مانده از جنگ، می‌توانند به تسهیل هدف‌گیری‌های نظامی آتی اسرائیل و آمریکا کمک کنند.
این جنگ، که نمونه‌ای گویا از منطق معیوب «مقابله تهاجمی با اشاعه سلاح‌های هسته‌ای» است، می‌تواند برای تهران استدلالی موجه در راستای خروج از پیمان NPT و توسعه بازدارندگی هسته‌ای فراهم کند.
چشم‌انداز دیپلماسی هسته‌ای دوجانبه میان ایران و آمریکا
با اینکه ایران هنوز از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج نشده و درِ دیپلماسی را نیز نبسته است، در حال بررسی یک پیشنهاد آمریکا برای ازسرگیری گفت‌وگوهای دوجانبه است. به گفته وزیر امور خارجه ایران، عباس عراقچی ایران نیاز به تضمین‌هایی دارد مبنی بر اینکه اگر مذاکرات به نتیجه نرسد، دوباره مورد حمله قرار نخواهد گرفت.
اعتمادی که برای شکل‌گیری دیپلماسی دوجانبه، چه برسد به تضمین‌های امنیتی معتبر ضروری است، به‌شدت در اثر جنگی که در جریان آخرین دور گفت‌وگوهای ایران و آمریکا با میانجی‌گری عمان رخ داد، خدشه‌دار شده است. به گفته عراقچی، این اقدام خیانت به دیپلماسی بود.
رسیدن به توافق هسته‌ای مستلزم مصالحه بر سر موضوع کلیدیِ غنی‌سازی اورانیوم است. چنین مصالحه‌ای پیش‌تر در برنامه جامع اقدام مشترک یا همان برجام در سال 2015 حاصل شده بود، زمانی که ایران پذیرفت فعالیت‌های غنی‌سازی خود را به‌طور قابل راستی‌آزمایی در ازای رفع تحریم‌ها محدود کند. با این حال، مانع اصلی در این مسیر، موضع‌گیری خودخواسته رئیس‌جمهور ترامپ علیه هرگونه توافقی مشابه برجام است؛ توافقی که او در سال 2018 از آن خارج شد و بحران هسته‌ای با ایران را دوباره شعله‌ور کرد.
ترامپ بر این باور بوده که ایران نباید اجازه غنی‌سازی اورانیوم را داشته باشد و تصور می‌کرد که می‌توان ایران را با اعمال فشار حداکثری به پذیرش شرایطش وادار کرد. اما ایران همواره این خواسته را رد کرده است. اگر سیاست کنونی ترامپ بر این فرض استوار باشد که ایران پس از این جنگ سرانجام تسلیم خواهد شد، تلاش برای دیپلماسی دوجانبه احتمالاً محکوم به شکست خواهد بود.
با این حال، دولت ترامپ در موضوع غنی‌سازی موضعی دوپهلو اتخاذ کرده است. همین‌که رئیس‌جمهور علاقه‌ای به جنگ‌های بی‌پایان ندارد، ممکن است همچنان راه را برای یک راه‌حل مصالحه‌آمیز باز بگذارد.
انتخاب میان دیپلماسی و جنگ بی‌پایان
جنگ 12 روزه، نقطه اوج سیاست فاجعه‌بار فشار حداکثری آمریکا بود؛ سیاستی که از سال 2018 تاکنون، به‌منظور کسب امتیاز سیاسی داخلی و تقویت روابط ویژه واشنگتن با اسرائیل، موجب تضعیف رژیم منع گسترش تسلیحات هسته‌ای شده است. ادامه این مسیر اکنون خطر گرفتار شدن در یک جنگ بی‌پایان در خاورمیانه را به همراه دارد.
با این حال، همچنان یک راه دیپلماتیک برای خروج از بحران وجود دارد، اما این مسیر مستلزم تغییر سیاست آمریکا از اجبار به مصالحه است.
هزینه سیاسی چنین تغییری برای رئیس‌جمهور ترامپ می‌تواند از طریق پیوند دادن آن به یک ترتیبات هسته‌ای منطقه‌ای کاهش پیدا کند.
پی نوشت؛
***تیتی اراستو پژوهشگر ارشد در برنامه تسلیحات کشتار جمعی مؤسسه SIPRI است و تمرکز او بر موضوعات خلع سلاح هسته‌ای و منع گسترش تسلیحات هسته‌ای است. او دارای دکترای روابط بین‌الملل از دانشگاه تامپره فنلاند است.
همچنین بخوانید ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
