ترکیه و شطرنج سوریه؛ آنکارا با کارت کردها چگونه بازی می‌کند؟/ هراس جهان از سرنوشت سلاح‌های شیمیایی در شام
اقتصادنیوز: با خروج اسد از سوریه، گمانه‌زنی‌ها درباره آینده سیاسی این کشور و فعل و انفعال‌های احتمالی بازیگران دولتی و فرادولتی افزایش یافته است. گروهی در باب آینده این بازیگر خوش بین هستند و گروهی با استناد به چند صدایی داخلی، بدبین.
به گزارش اقتصادنیوز، فارین پالسی با انتشار یادداشتی مدعی شد، بشار اسد، رئیس جمهور سوریه بامداد یکشنبه به وقت محلی از کشور خارج شد و پیشروی برق آسای ائتلاف گروه‌های شورشی به 50 سال حکومت خانواده اسد پایان داد.
با رسانه‌ای شدن این خبر گمانه‌زنی‌های زیادی در مورد آینده این کشور به شدت آشفته مطرح شد. در جریان حمله‌ای که توسط گروه رادیکال حیات تحریرالشام (HTS) رهبری می‌شد، شورشیان مسلح کنترل شهرهای عمده حلب، حماه و حمص را در کمتر از دو هفته به دست گرفتند، زیرا نیروهای دولتی سوریه روحیه خود را از دست داده و به سرعت عقب نشینی می‌کردند.
در همین حال، به نظر می‌رسد که قدرتمندترین متحدان بشار اسد نیز از پیشروی سریع غافلگیر شده‌اند، بالاخص آن که روسیه در اوکراین گرفتار و مقاومت حامی ایران بر درگیری با اسرائیل متمرکز است.
ترکیه و معمای کردهای سوری
فروپاشی غیرمنتظره دولت بشار اسد دیپلمات‌ها را به تکاپو واداشت تا با رویدادها همگام شده و پیامدهای بالقوه خلاء ناگهانی قدرت در کشوری را که گروه‌های مسلح، افراط‌گرایان و قدرت‌های خارجی مدت‌ها برای نفوذ در آن تلاش می‌کردند، را هضم نمایند.
گیر پدرسن، فرستاده ویژه سازمان ملل در امور سوریه، روز یکشنبه گفت که «پیام‌های متناقضی» از دمشق منتشر می‌شود، اما او بر ضرورت «پرهیز از خونریزی» تأکید کرد و خواستار گفتگو و آمادگی برای ساختار حکومتی انتقالی شد.
به باور او، اولویت فوری برای جامعه بین‌المللی، تامین امنیت ذخایر تسلیحات شیمیایی در سوریه برای جلوگیری از قرار گرفتن این سلاح‌ها در دستان گروه‌های مسلح خواهد بود.
هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه نیز در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت: «هر گونه ذخایر احتمالی تسلیحات شیمیایی یا مواد مرتبط باید امن باشد».
روزنامه جروزالم پست روز یکشنبه با انتشار گزارشی مدعی شد که نیروی هوایی اسرائیل برای جلوگیری از قرار گرفتن این تجهیزات به دست شورشیان، یک کارخانه تسلیحات شیمیایی سوریه را هدف قرار داده است. در شرایط کنونی اعتقاد بر این است که ترکیه از حملات شورشیان تحت رهبری تحریرالشام به شکلی ضمنی حمایت کرده هرچند آنکارا به شکل رسمی هرگونه مشارکت در این فرایند را رد کرده است.
به ادعای ناظران عدم تمایل اسد برای تعامل با آنکارا این بازیگر را ناامید کرده بود. نماینده اصلی دولت ترکیه در میان نیروهای پیروز مخالف، ارتش ملی سوریه است؛ ائتلافی از شبه نظامیان که روابط پیچیده‌ای با تحریرالشام دارد.
در همین راستا، گروهی مدعی‌اند که ترکیه برای افزایش نفوذ و قدرتش در سوریه خیزی جدی برداشته است. در همین راستا وزیر امور خارجه ترکیه مدعی است که دولت جدید سوریه باید به شیوه‌ای منظم تعریف شود. اصل فراگیر بودن هرگز نباید به خطر بیفتد و نباید تمایلی برای انتقام وجود داشته باشد.
فیدان با پیش‌بینی پویایی‌های پیچیده‌ای که احتمالاً هفته‌ها یا ماه‌های آینده رخ خواهد داد، گفت که جایی برای نیروهای سوریه دموکراتیک به رهبری کردها (SDF) در آینده این کشور نمی‌بیند. ترکیه نیروهای دموکراتیک سوری را که تحت حمایت ایالات متحده قرار دارند و تقریباً کنترل یک سوم خاک این کشور در شمال شرقی سوریه به دست گرفتند برنمی‌تابد و آنها را تهدید قلمداد می‌کند. از همین رو به باور برخی از تحلیلگران کردها در سوریه، آینده‌ای مبهم و غیرقابل پیش بینی دارند.
در نشست دوحه چه گذشت؟
سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در سخنرانی در مجمع دوحه در قطر، با اشاره به فعل و انفعال‌های تحریرالشام که توسط سازمان ملل متحد به عنوان یک گروه تروریستی معرفی شده است، گفت که مسکو هر کاری انجام می‌دهد تا اطمینان حاصل شود که "تروریست‌ها" نتوانند در سوریه مسلط شوند.
لاوروف روز شنبه در حاشیه این اجلاس با همتایان ایرانی و ترکیه‌ای خود دیدار و درباره اوضاع سوریه گفت‌وگو کرد. مقامات سه کشور که همگی به دنبال شکل دادن به تحولات سوریه در سال‌های اخیر بوده‌اند با وزرای خارجه پنج کشور عربی دیدار کردند و تا پاسی از شب در اتاق ملاقات در هتل شرایتون مستقر بودند.
در بیانیه مشترکی که پس از این نشست منتشر شد، وزیران این چند بازیگر خواستار توقف عملیات نظامی و یافتن راه‌حل سیاسی برای بحران سوریه بر اساس قطعنامه 2254 شورای امنیت سازمان ملل متحد، مصوب 2015 و خواستار آتش‌بس و حل و فصل تنش‌ها با توسل به اهرم سیاسی شدند. اما صبح یکشنبه، اسد از کشور خارج شد؛ خروج او بعداً در بیانیه وزارت خارجه روسیه تایید شد.
چارلز لیستر، مدیر برنامه سوریه در مؤسسه خاورمیانه مستقر در واشنگتن، گفت: «از یک منظر پایان اسد قابل تامل است. از طرفی دیگر سرنوشتی مبهم در انتظارش قرار دارد؛ سرنوشتی که کسی قادر به پیش بینی‌اش نیست.»
لیستر در ادامه ادعا کرد یکی از نگرانی‌های کنونی آن است که گروه تروریستی داعش که زمانی سرزمین‌هایی را از عراق تا سوریه در اختیار داشت بازگردد و از موقعیت کنونی سوء استفاده کند. همچنین این سوال وجود دارد که آیا تحریرالشام را باید در مذاکرات پیش رو لحاظ کنیم یا خیر.
پدرسن، فرستاده سازمان ملل متحد روز شنبه خواستار گفت‌وگوهای فوری در ژنو شد، اما هنوز مشخص نیست که چه کسی نماینده سوریه و جناح‌های مختلف در مذاکرات خواهد بود.
پدرسن گفت: «این واقعیت که تحریرالشام در لیست سیاه قرار دارد، چالش ساز خواهد بود. ما همچنان به کار خود ادامه خواهیم داد تا همانطور که گفتم، مطمئن شویم که تا حد امکان یک فرآیند فراگیر ایجاد خواهد شد. اما اجازه دهید صادقانه بگویم، این فرایند در حال پیشرفت است، هرچند واقعیت‌های روی زمین همیشه در حال تغییر هستند».
جنگ برای بقا
در جنگ داخلی سوریه شاهد حضور بازیگران دولتی و غیردولتی بودیم که هرکدام در تلاش برای افزایش نفوذشان بودند. از همین رو لیستر با استناد به شرایط پیشین مدعی است که امروز نیز در سوریه شاهد شرایطی هستیم که در قابش بسیاری از بازیگران خارجی، احزاب و نیابتی‌ها به دنبال فرصت سازی هستند؛ گزاره‌ای که خطرناک است.
مداخله روسیه در درگیری در سال 2015 در قالب حملات هوایی به مناطق تحت کنترل شورشیان زمینه ساز تقویت قدرت بشار اسد شد، در حالی که حزب‌الله، حامی قدرتمند ایران، در کنار نیروهای دولتی سوریه می‌جنگید. در همین راستا صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در چتم هاوس مدعی است: «ایران در اتاق فکر خود شرایط را بررسی کرد و به خوبی می‌دانست گزینه‌های زیادی در اختیار ندارد بالاخص آن که ارتش سوریه برای جنگیدن آماده نبود».
ایالات متحده در سال 2014 با حملات هوایی علیه گروه تروریستی داعش در درگیری‌ها مداخله کرد و گروه کوچکی متشکل از 900 سرباز را در شمال شرق سوریه برای حمایت از نیروهای دموکراتیک خلق تعریف کرد.
پایان دولت اسد در حالی رخ می‌دهد که دونالد ترامپ قرار است ژانویه به کاخ سفید بازگردد. او در اولین دوره ریاست جمهوری‌اش به دنبال خروج نیروهای آمریکایی از سوریه بود، اما مشاورانش هشدار دادند ایران و روسیه به دنبال پر کردن خلائی هستند که با خروج نیروهای آمریکایی ایجاد می‌شود.
ترامپ همچنین بیش از یک بار دستور حمله به دولت سوریه را صادر کرد. ترامپ سوریه را «به هم ریخته» توصیف کرد و گفت این کشور دوست ایالات متحده نیست.
او با انتشار پیامی در شبکه ایکس نوشت: «ایالات متحده نباید کاری با این بازیگر داشته باشد. این مبارزه ما نیست.»
سقوط دولت سوریه تقریباً 14 ماه پس از حمله حماس به اسرائیل در 7 اکتبر 2023 رخ داد که زنجیره‌ای از وقایع را رقم زد و خاورمیانه را به هم ریخت. وکیل در این باره مدعی است که تهران اکنون خود را در لحظه‌ای حساس می‌بیند، زیرا ترامپ دوباره روی کار آمده و متحدانش وعده بازگشت کمپین فشار حداکثری علیه تهران را می‌دهند.
عاموس هوخشتاین، نماینده دولت بایدن در مذاکرات صلح بین اسرائیل و حزب‌الله، روز شنبه در نشستی در مجمع دوحه گفت، در حالی که آینده سوریه عمیقاً نامشخص است، این وضعیت می‌تواند «پیامدهای عظیمی» برای لبنان داشته باشد.
در این میان شالوم لیپنر، مشاور سابق تعدادی از نخست وزیران اسرائیل، مدعی شد که اسرائیل احتمالاً محتاطانه تحولات پسا اسد را رصد می‌کند و رقابت‌ها برای پر کردن خلاء قدرت پس از او را به دقت زیر نظر خواهد داشت.
همچنین بخوانید- نقشه راه پیچیده سوریه؛ چرا روسیه منفعل ماند؟/ 2 سناریوی مهم درباره شورش در شام
- سقوط دمشق؛ پایان مانور روسیه در سوریه؛ پوتین میدان را به رقبا واگذار کرد / چرا کرملین در برابر...
- رد پای اوکراین در شورش شام؛ انتقام زلنسکی از پوتین در سوریه / دور تازه رقابت‌های ژئوپلیتیکی رقم خورد؟
- رمزگشایی از همزمانی برقراری صلح سرد در شمال و شورش در شام / فرصت سازی تحریرالشام برای جولان در...
