تصمیم کلان آمار کشور؛ تغییر روش سرشماری از سنتی به ثبتی / برخی از مظاهر دولت الکترونیک، رکن اصلی سرشماری مبنا خواهد شد

مریم پوررضاانور، رئیس گروه سرشماری، دفتر جمعیت، نیروی کار و سرشماری مرکز آمار ایران در گفت‌و‌گوی تفصیلی با خبرنگار اجتماعی شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ در رابطه با سوالاتی که طی چندسال گذشته حول مقوله آمار و ابهاماتی که در شیوه های سرشماری وجود دارد اظهار داشت: سابقه اجرای سرشماری جمعیت در جهان به حدود 6 هزار سال قبل بازمی‌گردد. امروزه در اغلب کشورها سرشماری نفوس به فاصله پنج یا 10سال یکبار به مرحله اجرا در می‌آید. در ایران هم سرشماری در سال‌های 1335، 1345، 1355، 1365، 1375، 1385 شمسی، طبق قانون و با روش‌های علمی و متناسب با زمان، هر10سال یکبار انجام شده است.

خبر و تصاویر سرشماری مربوط به سال 1345 خورشیدی در روزنامه اطلاعات

تصویب سرشماری در بازه 5 ساله

وی اضافه کرد: در این راستا، هیئت وزیران وقت در تاریخ 24 اردیبهشت 1386 بر اساس مصوبه شماره 26581/ ت /537147 اجرای سرشماری در فاصله زمانی پنج سال یک بار را به تصویب رساند. به دنبال این مصوبه مرکز آمار ایران سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390و 1395 را اجرا کرد. با توجه به وجود قوانین و اسناد بالادستی، بانک های اطلاعاتی متعدد در کشور، ضرورت کاهش هزینه‌های سرشماری و همچنین وجود مزایای روش ثبتی‌مبنا مانند سرعت انتشار نتایج و دقت بالاتر، روش اجرای سرشماری تغییر و رویکرد ثبتی‌مبنا اتخاذ شد.

جایگزینی آمارهای ثبتی مبنا پس از کاهش آمارگیری‌های سنتی

رئیس گروه سرشماری مرکز آمار ایران در تکمیل این بحث عنوان کرد: در همین راستا، شورای عالی آمار با تصویب سومین برنامه ملی توسعه آمار کشور (1400-1396)، «تولید و انتشار آمارهای رسمی مورد نیاز ذینفعان داخلی و بین المللی با رعایت اصول بنیادین آمارهای رسمی و بکارگیری فناوری‌ها و روش‌های مدرن به ویژه ثبتی‌مبنا» را به عنوان مأموریت نظام آماری کشور و «کاهش تدریجی آمارگیری‌های سنتی و جایگزینی آن با آمارهای ثبتی مبنا» به عنوان یکی از راهبردهای کلان نظام آماری تعیین نمود. این موضوع در جلسه با سایر مسئولین و دولت نیز مطرح شد و در نتیجه تصمیم کلان کشور به تغییر در روش سرشماری از سنتی به ثبتی منتهی شد از آن جا که این موضوع نیازمند فراهم کردن زیرساختهای بنیادی و توسعه بانک های اطلاعاتی است، مقرر شد تمام تلاش و اهتمام بدنه مدیریتی به انجام تعاملات لازم با دستگاهها و حل و فصل چالش های موجود در ظرفیت باکهای اداری و فراهم کردن زیرساختهای لازم برای تحقق این امر صرف شود.

نوسازی نظام آماری کشور

بنابر این هیئت وزیران در جلسه 24/2/1399 به پیشنهاد شماره 715965 مورخ 10/12/1398 سازمان برنامه و بودجه کشور و به استناد اصل 138 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تصویب کرد:

1- در اجرای ماده (10) قانون احکام دایمی برنامه‌های توسعه کشور - مصوب 1395- مرکز آمار ایران مکلف است در راستای نوسازی نظام آماری کشور و با هدف افزایش سرعت و کاهش هزینه اجرا و نیز کاهش بار پاسخگویی، با تشکیل ستاد ملی سرشماری عمومی نفوس و مسکن ثبتی مبنا با عضویت سازمان برنامه و بودجه کشور (رئیس ستاد) و وزارتخانه‌های کشور، ارتباطات و فناوری اطلاعات، راه و شهرسازی، آموزش و پرورش، علوم تحقیقات و فناوری، تعاون، کار و رفاه اجتماعی، فرهنگ و ارشاد اسلامی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، نیرو، دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و سازمان‌های اداری و استخدامی کشور، ثبت اسناد و املاک کشور و صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و مرکز آمار ایران (دبیر)، سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1405 و پس از آن در دوره‌های زمانی معین را با رویکرد ثبتی مبنا اجرایی نماید، دبیرخانه ستاد مذکور در مرکز آمار ایران مستقر خواهد بود.

2. کلیه وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، مؤسسات و شرکت‌های دولتی، نهادهای انقلاب اسلامی و نهادهای عمومی غیر دولتی موکلفند ضمن همکاری کامل با مرکز آمار ایران، هر نوع ریز داده و اطلاعات آماری مورد نیاز را در چهارچوب ماده (9) قانون مرکز آمار ایران بدون اخذ وجه در اختیار مرکز یاد شده قرار دهند.

3- تصویب نامه شماره 26581/ ت 537147 ه مورخ 24/2/1386 لغو می‌شود.

تغییر روش سرشماری از سنتی به ثبتی مبنا

وررضاانور با تاکید موکد حول این نکته که طرح موضوع تغییر روش سرشماری از سنتی به ثبتی مبنا بعد از سال های 1390 و 1395 شکل گرفت، ادامه داد: به خصوص مشکلات اجرایی که در اجرای این سرشماری‌ها در سالهای گذشته وجود داشت بر این ضرورت صحه گذاشت. به این منظور مطالعات گسترده ای در مرکز آمار ایران آغاز شد، منابع بین المللی و سوابق سرشماری سایرکشورها نیز بررسی شد. این مطالعات نشان داد روند دورشدن از سرشماری سنتی وجود دارد؛ به گونه‌ای که از 48 کشور عضو کمیسیون اقتصادی ملل متحد اروپا که اطلاعات آنها در دسترس است 14 کشور (معادل 29 درصد) در حال برنامه ریزی برای انجام سرشماری ثبتی‌مبنا هستند. در کشورهای آسیایی نیز مانند ترکیه و کره جنوبی اقداماتی در زمینه تغییر روش سرشماری به شیوه ثبتی‌مبنا صورت گرفته است. که سایر کشورها نیز از روشهای ثبتی برای تهیه آمارهای سرشماری استفاده می کنند.

شاخص های سرشماری ثبتی

وی در تشریح بیشتر سرشماری ثبتی گفت: سرشماری ثبتی، نوعی سرشماری است که در آن اطلاعات مربوط به واحدهای آماری (جمعیت یا واحدهای مسکونی) به جای مراجعه حضوری به آنها و انجام عملیات میدانی، بر اساس ثبت های آماری پایه حاصل می شوند. این ثبت های آماری نیز خود بر اساس داده ها و اطلاعات ثبت های اداری موجود در سازمان ها و ادارات ساخته می شوند. از این رو تعامل سازمان ها با یکدیگر برای گردآوری و تلفیق، پردازش، مکان محور نمودن داده ها و پیوند ثبت های اداری و ایجاد ثبت های آماری شامل پایگاهی از اطلاعات فردی متصل به مکان به عنوان ثبت پایه جمعیت، از فرایندهای ضروری در این نوع سرشماری است.

تولید آمار با تکیه بر روشهای نوین

رئیس گروه سرشماری مرکز آمار ایران در بخش دیگری از اظهاراتش خاطرنشان کرد: وجود ظرفیت های داخلی، پیشرفت تکنولوژی و زیرساخت‌های فناوری اطلاعات در دستگاه‌های دولتی و توسعه دولت الکترونیک که از سالها پیش در کشور شکل گرفته بود امکان تحقق چنین امری را نیز تائید کرد و مرکز آمار به این نتیجه رسید که با وجود هزینه‌های هنگفت در اجرای عملیات میدانی و تجهیز نیروها به ابزارهای جمع‌آوری اطلاعات پر هزینه شامل تبلت و سایر مشکلات مربوط به پیمایش و مصاحبه های حضوری و... روش‌های سنتی سرشماری‌های سراسری به این شکل که ماموران به درب منازل و اماکن مراجعه و اقدام به اخذ اطلاعات میکردند دیگر اجرایی نیست و نیاز است مانند کشورهای دیگر از روش‌های نوین و با استفاده از تکنیک‌های مربوط به داده های ثبتی به تولید آمار بپردازیم.

همسویی با سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی

وی اضافه کرد: با این رویکرد، هزینه‌های گردآوری و تولید داده‌های آماری سرشماری‌ها کاهش یافته و با نیروی انسانی نسبتاً محدودی، یک سیستم جامع ثبت‌های آماری با کیفیت و پایدار برای همیشه ایجاد می‌شود، که آمارهایی دقیق تر و با فاصله زمانی کوتاه‌تری ارائه می‌دهد که اطلاعاتی دقیق برای برنامه‌ریزی در اختیار مسئولان اجرایی کشور قرار خواهد گرفت. این روش مزایای متعددی دارد از جمله همسو با ارتقای بهره‌وری و سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی است، افزایش بهره‌وری از موضوعات مهمی است که در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی مورد اشاره و تأکید قرار گرفته است. لذا انجام سرشماری‌های ثبتی‌مبنا که حاصل بهره‌گیری از دانش و فناوری روز دنیا است، در عین حال در راستای افزایش بهره‌وری نیز می‌باشد. در این روش، از هزینه‌هایی که برای امور جاری سازمان‌ها و ادارات صرف شده، به طور همزمان برای تولید آمار نیز استفاده می‌شود.

برخی دیگر از مزایای سرشماری مبنا

این کارشناس آمار و سرشماری نفوس و مسکن در تکیمل اظهاراتش یادآور شد: از دیگر مزایای این روش، کاهش هزینه‌ها و ارتقای کارایی و بهره‌وری در نظام آماری، کاهش زمان تولید و انتشار اطلاعات آماری، بروزرسانی آمارهای جمعیتی در دوره‌های زمانی کوتاه‌تر، امکان تأمین نیازهای آماری جدید، ارتقای دقت و کیفیت اطلاعات آماری، کمک به ارتقای کیفی پایگاه‌های اطلاعاتی دستگاه‌های اجرایی، توسعه دولت الکترونیک و... است. لذا سرشماری ثبتی مبنا مزایای بسیار زیادی دارد که اگر به درستی انجام شود و تمام دستگاه‌ها و سازمان‌های متولی در امر سرشماری و آمارگیری همکاری خوبی با سازمان آمار داشته باشند، ضمن آن که به اعداد و ارقام دقیق می توان دست یافت، بی‌تردید این اعداد و ارقام کشور را به سمت تعالی و توسعه پیش خواهد برد که باید از این ظرفیت‌ها استفاده شود.

تهیه اطلاعات تکمیلی برمبنای داده‌های موثق

این مقام ارشد مرکز آمار اضافه با اشاره به استفاده از نتایج طرح هایی که از دهه های گذشته در کشور اجرا و هم اکنون به نتیجه رسیده اند، عنوان کرد: حال با توجه به آنچه گفته شد و با عنایت به اینکه ظرفیت‌های مناسبی در کشور وجود دارد و برای تکمیل این داده‌ها در کشور هر ساله هزینه می‌شود. انرژی و وقت زیادی صرف تهیه اطلاعات تکمیلی درکشور می‌شود. شماره ملی و کدپستی از سال 1376 در کشور وجود داشته‌است، حال که کشور به این پتانسیل رسیده است که بتوانند از این منابع برای سرشماری و اطلاعات استفاده کنند باید شیوه سرشماری هم دقیق و برمبنای داده های موثق باشد.

دولت الکترونیک رکن اصلی سرشماری مبنا

وی با ورود به بحثی دیگر تصریح کرد: یکی دیگر از مواردی که می‌توان در سرشماری ها ثبتی به آن توجه ویژه کرد، بحث دولت الکترونیک است که در سال های اخیر بسیار گسترده شده است. دولت الکترونیک تنها مربوط به یک دولت و یک دوره خاص نیست؛ بلکه از زمانی که طرح دولت الکترونیک مطرح شد تمام دولت‌های گذشته در موفقیت آن سهیم بوده اند. ضمن آنکه مرکز آمار سازمانی مستقل است و همواره در تلاش است تا آمارهای درست و دقیق را در اسرع وقت در اختیار مسئولین قرار دهد. که کماکان بی طرفی و استقلال خود را حفظ کرده است. سازمان آمار به این فکر میکند که رسالتش دستیابی به یک سری اعداد و ارقام درست و صحیح است که برای تمام برنامه‌ریزان مورد استفاده باشد و ملاک تصمیم گیری قرار بگیرند؛ بنابراین ما باید از ظرفیت دولت الکترونیک استفاده کنیم، ارتقا کارایی و بهره‌وری را در نظر بگیریم و هزینه های آمارگیری و سرشماری را به حداقل کاهش دهیم.

توفیق سرشماری نوین مبنا در ایجاد وفاق بین دستگاه‌های دولتی

رئیس گروه سرشماری مرکز آمار یکی از نیازهای کاربران آمارهای بروز است لذا از الزامات سرشماری و آمارگیری این است که فاصله تولید و انتشار آمارها به حداقل برسد. آمارهای ثبتی مرتب به روز رسانی شده و آمارهای جمعیتی را در دوره های زمانی کوتاه در اختیار کاربران قرار می‌دهد.. ضمن آنکه در مواقعی نیازهای جدیدی مطرح شود که سازمان آمار باید آنها را مورد بررسی قرار دهد و به سوال ها پاسخگو باشد. برای دستیابی به این هدف باید در بین دستگاه‌های دولتی وفاق و همکاری ایجاد شود. در بسیاری از کشورها این کار انجام شده و از ظرفیتهای مشترک استفاده کرده اند.

معایب سرشماری 5ساله در دهه 90

پوررضاانور در تشریح معایب سرشماری خوداظهاری که در دو دوره در دهه 90 انجام شد، گفت: از معایب سرشماری 5 ساله می توان به هزینه‌های بسیار سنگین آن اشاره کرد که دولت هزینه‌های بسیار سنگینی را می‌بایست در هر 5 سال تخصیص دهد. این هزینهها برای نتایجی که شاید استفاده از آن خیلی طولانی نباشد، مقرون به صرفه نیست. موضوعات جمعیت مانند تولد و فوت و... امری پویاست لذا نتایج سرشماری بسرعت تغییر می‌کند در واقع آمارهای مبتنی بر سرشماری سنتی مانند عکس برداری است و تصویری از جمعیت در یک زمان مشخصی را می‌دهد اما در سرشماری های ثبتی مبنا می توان در فواصل زمانی بسیار کوتاه اطلاعات بروز شده را تولید کرد.

هر سرشماری سنتی چه میران هزینه در برخواهد داشت؟

رئیس گروه سرشماری مرکز آمار ایران در خاتمه این گفت و گو در پاسخ به سوالی در رابطه با هزینه های سرشماری ثبتی گفت: مثلاً اگر قرار باشد در سال 1401 سرشماری به شیوه سنتی گذشته انجام بگیرد با توجه به هزینه ها و تورم از همان ابتدای طراحی تا تولید نقشه‌های آماری در استان‌ها و در انتها که نتایج در نشریه ها چاپ شوند، این سرشماری بیش از 1500 میلیارد تومان هزینه در بر خواهد داشت. اما در سرشماری ثبتی مبنا بر اساس اتصال اطلاعاتی که در دستگاه‌های اجرایی ثبت شده است، این نتایج حاصل می‌شوند و هزینه ها بجای تخصیص به تولید آمار ابتدایی و غیرموثق صرف توسعه و بهبود زیرساخت‌های دستگاه های اجرایی کشور می‌شود.

انتهای پیام /

گفت‌و‌گو: علی خدایی بیجاری