تمرکزگرایی جانشین فدرالیسم | ولیعهد بعدی امارات کیست؟

محمدحسین باقی: «شیخ محمد بن‌زاید آل‌نهیان» روز شنبه 24اردیبهشت ماه به ریاست امارات متحده عربی رسید. حضور او در قدرت ظهور شاهزاده 61 ساله‌ای را رسمیت بخشید که ماهرانه از ثروت نفت کشورش استفاده و امارات را به یکی از ثروتمندترین کشورها و خود را به یکی از تاثیرگذارترین رهبران جهان عرب تبدیل کرد. «جیورجیو کافایرو» در گزارش 14می در الجزیره درباره عملکرد شیخ خلیفه و چشم‌انداز سیاست در امارات ذیل رهبری شیخ‌محمد نوشت: شیخ خلیفه بن‌زاید آل‌نهیان متولد 1948 است و در سال 1969، دو سال قبل از استقلال امارات، نخست‌وزیر ابوظبی شد. او در سال 2004 به‌عنوان دومین رئیس این کشور خدمت کرد؛ یعنی زمانی که جانشین پدرش و بنیان‌گذار امارات، شیخ زاید بن‌سلطان آل‌نهیان شد. درست پس از درگذشت او، در این کشور 40روز عزای عمومی اعلام شد و سران کشورهای مختلف بلافاصله سیل تسلیت‌های خود را روانه این کشور کردند. بایدن با ستایش از شیخ خلیفه به‌عنوان «شریک و دوست واقعی ایالات متحده»، متعهد شد که «یاد او را با ادامه تقویت روابط دیرینه بین دولت و ملت دو کشور گرامی بدارد.» ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، وی را به‌خاطر انجام کارهای زیاد برای تقویت روابط دوستانه و همکاری سازنده بین [روسیه و امارات متحده عربی] مورد تمجید قرار داد.

شیخ خلیفه بر بیشتر تحولات مربوط به توسعه اقتصادی، فناوری و اجتماعی امارات متحده عربی تسلط داشت و باعث ارتقای شهرت منطقه‌ای و بین‌المللی این کشور شد. اندکی قبل از اینکه رئیس و حاکم ابوظبی شود، دستور ایجاد خطوط هوایی «اتحاد» را صادر کرد و در سال 2009-2008 شیخ خلیفه نقش مهمی در نجات دبی با میلیاردها دلار سرمایه ایفا کرد. «کورتنی فریر» یکی از همکاران دانشگاه اموری به الجزیره گفت: «از نظر سیاست‌های مالی و تبدیل ابوظبی به یک امارت پایدار و همچنین حصول اطمینان از اینکه سیستم فدرال در امارات به خوبی کار می‌کند، کارهای زیادی انجام داد. من فکر می‌کنم شیخ خلیفه واقعا نقش مهمی در تحولات داشت.» او افزود: «شما این امارت‌ها را دارید که از نظر ثروت، تعداد شهروندان و اندازه، همه این چیزها واقعا نابرابر هستند. این واقعیت که او دبی را نجات داد، نشان‌دهنده تعهد به سیستم [و] به وحدت کشور است.»

اگرچه محمد بن‌زاید (MBZ) روز شنبه قدرت را به‌طور رسمی به‌دست گرفت، اما او در عمل از سال2014 یعنی زمانی که شیخ فقید سکته مغزی کرد و از انظار کناره گرفت، رهبری امارات را در دست داشت و حاکم واقعی کشور بوده است. به نوشته گزارشگر الجزیره، نباید انتظار داشت که تغییر عمده‌ای در حکومت یا در سیاست داخلی و خارجی به‌وجود آید. با این وجود، درگذشت شیخ خلیفه نشان‌دهنده یک تغییر نسلی رسمی است که با به‌دست گرفتن قدرت از سوی محمد بن‌زاید کلید خورد. فریر می‌گوید: «برخی گمانه زنی ها وجود دارد مبنی بر اینکه قدرت سیاسی در ابوظبی به‌طور فزاینده ای متمرکز خواهد شد و البته این روندی است که حداقل از سال2014 تاکنون ادامه دارد.» او افزود: «تمرکز بیشتر قدرت در دست بنی‌فاطمه [شش پسر فاطمه بنت مبارک الکتبی، همسر سوم شیخ زاید، معروف به مادر امت] است... ما بیش از آنکه شاهد توزیع قدرت از طریق سیستم فدرال باشیم، شاهد تمرکز بیشتر قدرت خواهیم بود.»

«آندریاس کریگ» دانشیار دانشکده مطالعات امنیتی در کینگز کالج لندن گفت که او معتقد است که چنین خواهد شد. او افزود: «با بن زایدی که اکنون رسما رئیس امارات شده است، واضح است که آل‌نهیان در حال تبدیل شدن به خانواده سلطنتی امارات هستند. این تحولی است که قطعا منجر به یکپارچگی بیشتر و تمرکز بیشتر قدرت در ابوظبی خواهد شد و فدرالیسم کمتر و کمتر [با] تمرکز بیشتر را به دنبال خواهد آورد که به نوعی دلیل وجودی پیدایش امارات در بیش از 50 سال گذشته را تضعیف می‌کند.»

اکنون سوال مهم که برای آینده امارات بسیار مهم است این است که چه کسی جایگزین محمد بن‌زاید به‌عنوان ولیعهد بعدی این کشور در ابوظبی خواهد شد. با توجه به اینکه چقدر قدرت در ابوظبی متمرکز شده است، این امر تعیین می‌کند که ولیعهد بعدی امارات کیست. کارشناسان موافقند که دو رقیب محتمل وجود دارد. اولین نفر «شیخ خالد بن‌محمد بن‌زاید آل‌نهیان» است که یکی از اعضای شورای اجرایی ابوظبی و رئیس دفتر اجرایی ابوظبی است. دوایر تحت نظر او شامل برخی دوایر در حوزه امنیت اطلاعات و اطلاعات داخلی است. نفر دوم، مشاور امنیت ملی امارات «طحنون بن‌زاید آل‌نهیان» است که او نیز حوزه‌های کلیدی در دولت را بر عهده دارد. هر دو مردان قدرتمند ابوظبی با دسترسی به شبکه‌های مهم در امارات هستند.

«آندریاس کریگ» می‌افزاید: «در داخل ابوظبی کشمکش زیادی بین [این دو مدعی] وجود داشته که بیش از یک سال است ادامه دارد. می بینیم که طحنون تلاش می کند تا اهرم های بیشتری بر فرآیند به‌دست‌گیری ولایتعهدی اعمال کند. به‌نظر می رسد او با توجه به قدرت و شبکه‌های خود در ابوظبی، گزینه محتمل‌تر برای تبدیل شدن به ولیعهد بعدی ابوظبی باشد.» به گفته او، «سوال این است که محمد بن‌زاید تا کی قرار است حکومت کند. اگر قرار باشد دو دهه حکومت کند، طحنون بسیار پیر خواهد شد. بنابراین یک انتخاب آشکار وجود دارد که خالد که 10سال جوان‌تر از طحنون است به ولیعهدی یا حاکم بعدی ابوظبی برگزیده شود تا بعد از 20 سال رئیس بعدی امارات او باشد.»

سومین شیخ در امارات

همچنین «بن هوبارد» در گزارش 14می در نیویورک‌تایمز نوشت: در رأس دولت امارات، «شیخ محمد» جانشین برادر بزرگ‌تر و ناتنی خود، شیخ خلیفه بن‌زاید می‌شود که پس از 18 سال رهبری این کشور در روز جمعه 23 اردیبهشت ماه در 73 سالگی درگذشت. آژانس خبری و دولتی امارات اعلام کرد: شیخ محمد که پیش از این به‌عنوان ولیعهد ابوظبی (یکی از هفت دولت - شهری که امارات متحده عربی را تشکیل می دهند)، به اتفاق آرا توسط شورایی متشکل از حاکمان هفت امیرنشین به عنوان رئیس امارات برگزیده شد.

این خبرگزاری اماراتی افزود که شیخ‌محمد از اعتماد سایر امیران تشکر و دعا کرد که خداوند به او کمک کند «به کشورش و مردم وفادار امارات خدمت کند.» شیخ محمد که در سرتاسر منطقه و در پایتخت های غربی به خاطر ذهن تیز و کنجکاو و رفتاری که جاه طلبی های فراتر از مرزهای کشورش را پنهان می کند، شناخته شده است، از سال 2014، زمانی که شیخ خلیفه سکته مغزی کرد و از حضور در افکار عمومی کناره گیری کرد، در عمل بر امارات حکومت می کند. شیخ‌محمد که اغلب با حروف اختصاری M.B.Z (محمد بن‌زاید) از او یاد می‌شود، خدمات و نیروهای مسلح خود را برای کمک به تلاش‌های نظامی غرب در منطقه در اختیار غربی‌ها قرار داد و به همین دلیل روابط نزدیکی با واشنگتن ایجاد کرده است. کشور او همچنین هزینه‌های زیادی را برای تسلیحات ساخت آمریکا و لابیگران صرف کرده است تا اطمینان حاصل شود که دیدگاه‌های او در ایالات متحده ترویج می‌شود.

نیروهای ویژه اماراتی با آمریکایی‌ها در افغانستان، کوزوو، سومالی و لیبی استقرار یافته و امارات متحده عربی یکی از اعضای ائتلاف بین‌المللی بود که ایالات متحده برای مبارزه با داعش در عراق و سوریه تشکیل داد. او به‌عنوان رئیس دولت، همچنین بر تصمیمات یکی از بزرگ‌ترین صندوق‌های مستقل (و دولتی) ثروت جهان و همچنین یک تولیدکننده بزرگ نفت و گاز و عضو اوپک در زمان آشفتگی در بازارهای جهانی انرژی که به‌دلیل جنگ در اوکراین تشدید شده است، نظارت خواهد کرد. در خاورمیانه، شیخ‌محمد یکی از بزرگ‌ترین تهدیدها برای ثبات را رادیکال‌ها به رهبری اخوان‌المسلمین می‌داند که یک سازمان اجتماعی و سیاسی است که با احزاب سیاسی در تعدادی از کشورهای عربی ارتباط دارد.

او به محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی (که حاکم واقعی این پادشاهی است) نزدیک است و نقش بزرگی را برای باز کردن جایی برای این شاهزاده جوان سعودی در واشنگتن ایفا کرد؛ چرا‌که او را آینده عربستان می‌دانست که پس از به قدرت رسیدن پدرش، ملک سلمان، در سال 2015 عهده‌دار امور در عربستان شد. این دو کشور اگرچه وارد مداخله نظامی در یمن شدند، اما هیچ‌یک از اهداف اصلی‌شان محقق نشده و در بن‌بست شدید قرار گرفتند. این دو کشور با حمله خود به یکی از بدترین بحران‌های انسانی جهان دامن زدند. پس از قیام‌های بهار عربی که در سال2011 در سراسر منطقه گسترش یافت، شیخ محمد در پشت صحنه برای حمایت از مردان مستبد قدرتمند و تضعیف اخوان‌المسلمین در مصر و تونس فعالیت کرد.

اخیرا دولت او در برابر درخواست های غرب برای کمک به منزوی کردن رئیس جمهور پوتین به‌دلیل حمله او به اوکراین مقاومت کرده و امارات را به پناهگاهی برای فرار الیگارشی های روسی و پول آنها تبدیل کرده است. امارات متحده عربی کشوری بیابانی به وسعت کارولینای جنوبی در سواحل خلیج فارس و دریای عمان است. امارات در حقیقت زادگاه دبی است؛ یک کلان‌شهر پر زرق و برق و آینده‌نگر و آینده‌دار. از 10میلیون نفر جمعیت تخمین زده‌شده در امارات، حدود 2/ 1میلیون نفر شهروند این کشورند و بقیه کارگران خارجی هستند. از نظر داخلی، این کشور دارای حکومتی مستبد بدون احزاب سیاسی و در آن فعالان سیاسی و منتقدان سیاست‌های دولت به‌شدت تحت نظر هستند. آنها با نرم‌افزارهای هک پیچیده هدف قرار می‌گیرند و گاه زندانی می‌شوند. اما اقتصاد قوی امارات، آن را به یکی از محبوب‌ترین مقاصد برای متخصصان تحصیلکرده از سراسر منطقه تبدیل کرده است. برخلاف عربستان سعودی به‌عنوان نزدیک‌ترین متحد خود اما امارات اجازه آزادی مذهب را می‌دهد و میزبان مساجد، کلیساها، معابد و سایر عبادتگاه‌ها است. این کشور همچنین دارای یک «وزارت تسامح» است که هدف آن کمک به پذیرش سهل‌تر دیگران است. همچنین یک زن هم به‌عنوان وزیر امور خوشبختی و رفاه خدمت می‌کند. روابط شیخ محمد با کاخ سفید در سال‌های اخیر فراز و فرود زیادی داشته است. او به‌طور خصوصی نسبت به باراک اوباما به‌دلیل تلاش او برای امضای توافق هسته‌ای با ایران ابراز ناامیدی کرد. او بر فعالیت‌های دیگر از جمله تسلیح غیرنظامیان و جنگ‌های نیابتی در منطقه هم متمرکز بود. پس از انتخاب دونالد ترامپ، شیخ‌محمد فعالانه از او و اطرافیانش پشتیبانی کرد و حتی برای دیدار با جرد کوشنر، داماد و مشاور ارشد ترامپ، دیدار با اوباما را لغو کرد. روابط او با ترامپ بسیار گرم‌تر بود. ترامپ در سال2018 ایالات متحده را از توافق هسته‌ای با ایران خارج کرد و افزون بر این، ترامپ در سال2017 مشوق محاصره قطر از سوی امارات، عربستان سعودی و سایر کشورها بود. یعنی متحدان آمریکا، یک متحد دیگر آمریکا را محاصره زمینی و دریایی و هوایی کردند. (بعدها در سال2021 دولت ترامپ این مساله را حل‌وفصل کرد). در آگوست 2020، امارات با برقراری روابط دیپلماتیک کامل با اسرائیل، پیروزی دیگری را به ترامپ داد و باعث شد امارات به سومین کشور عربی تبدیل شود که روابط رسمی با تل‌آویو برقرار می‌کند. امارات همچنین اولین کشور جدیدی بود که در 28 سال گذشته چنین روابطی را برقرار می‌کرد. پس از آن بحرین، مراکش و سودان به رابطه با اسرائیل روی آوردند. رابطه شیخ‌محمد با بایدن چندان مطلوب نبوده است. امارات از خروج ناگهانی ایالات متحده از افغانستان و تسلط سریع طالبان بر این کشور نگران شد. مقامات اماراتی به همتایان آمریکایی خود گفته‌اند که احساس می‌کنند ایالات متحده برای محافظت از امارات متحده و عربستان سعودی در برابر حملات نیابتی بسیار کم‌کاری کرده و این پرسش‌ها را درباره تعهد دیرینه آمریکا به تضمین امنیت کشورهای خلیج‌فارس و نفت آنها ایجاد کرده است. شیخ محمد سومین رئیس امارات از زمان استقلال این کشور از بریتانیا در سال 1971 است. او یک خلبان جنگنده آموزش دیده است که مانند دیگر اعضای خانواده سلطنتی در کشورهای خلیج‌فارس در آکادمی نظامی سلطنتی بریتانیا در سندهرست تحصیل کرده است.