خودی‌ها به جان سینما افتادند / از جان سینما چه می‌خواهید؟

مهسا بهادری: در کوچه پس کوچه‌های لاله‌زار که قدم بر می‌داریم، دیگر چیزی به جز لامپ و برق به چشم نمی‌خورد، منطقه‌ی که روزگاری پاتوق هر روزه هنرمندان بود و اگر امکان دیدنشان روی صحنه تئاتر نبود، دست‌کم بازی آنها را روی پرده سینما می‌دیدند. روزگاری که بین سال‌های 1304 تا 1336 می‌گذشت. همان سال‌هایی که هنوز سینما فری و سینما تمدن مخروبه نشده بودند و در آن کار موکت انجام نمی‌دادند یا تلویزیون سینما پلازا را نخریده بود. سینماهایی که قدمت چندین ساله دارند و حالا یا سال‌هاست که تعطیل شده‌اند یا تنها یک مخروبه از آن‌ها باقی مانده است. به طور مثال در کنار سینمای پارس، مرکزی، حافظ، اروپا و سعدی، سینمای عصر جدید هم قرار است تغییر کاربری دهد و سینما نادر هم تخریب شده است.

اولین سینما در سال 1279خورشیدی و زمان مظفرالدین شاه قاجار ساخته شد. بعد از آن هم سینماهایی همچون «لیتوگراف» یا «سالن ناصریه» و چند سینمای دیگر ساخته شدند که در حال حاضر هیچ نام و نشانی از آن‌ها باقی نمانده است. بعد از آن سال‌ها به سال 1304 خورشیدی می‌رسیم. سالی که به نوعی نقطه شروع سینماسازی و توجه به این هنر در ایران به حساب می‌آید. اولین سینما هم در همان سال 1304 و در خیابان لاله‌زار ساخته شد که نامش «البرز» بود. سینمایی که در حال حاضر تنها یک تابلو و یک سالن مخروبه از آن باقی مانده است.

چرا اولین سینماها در لاله‌زار ساخته شد؟

ساخت اولین سینما در لاله‌زار یک دلیل بسیار قانع‌کننده داشت و آن‌هم حضور بخش زیادی از مردم در آن محله معروف بود که به مرور زمان باعث شد بقیه سالن‌های سینمایی هم در این محدوده ساخته شوند. آن محدوده محل تردد عموم مردمی بود که در آن سال‌ها ساکن تهران بودند پس تلاش شد تا شرایط تفریحیشان هم فراهم شود.

شاید برایتان جالب باشد که از سال 1304 تا 1335، در مجموع 39 سالن سینمایی در تهران ساخته شده که از این تعداد سینما تنها 5 سالن توانستند به فعالیت خودشان ادامه دهند. سینما «دیانا» یا همان «سپیده» فعلی، سینما «رویال» که نام فعلی آن «فردوسی» است، «مولن روژ» که در حال حاضر آن را با نام «سروش» می‌شناسیم، سینما «لاله» که اکنون نامش «میلاد» است و «سیلوانا» که حالا آن را با نام «شکوفه» می‌شناسیم.

چرا سراغ سینماهای قدیمی رفتیم؟

شاید برایتان جالب باشد که چرا اکنون سراغ سینماهای قدیمی رفتیم آن هم در آستانه روز ملی سینما؟ سینما یکی از شاخص‌های مهم فرهنگی در شهرسازی است. به عبارتی اگر بخواهیم میزان توسعه یافتگی شهرها را بسنجیم یکی از مهمترین بخش شاخص‌های فرهنگی سالن‌های سینما می‌باشد، اما در ایران وضعیت تعداد سینماهای متروک آمار بسیار بغرنجی دارد به طوری که در 40 سال اخیر رشد جمعیت 127درصد و رشد ساخت سینما در ایران منفی 44درصد بوده است. تخریب سینماها در سال‌های اخیر به تیشه‌ای تعبیر شده که به ریشه هنر و فرهنگ خورده است. هرچند با ایجاد پردیس‌های سینمایی در تهران نفس تازه‌ای در این حوزه دمیده شد اما یکی از بدترین بخش‌های توسعه‌یافتگی، سالن‌های قدیمی سینما در تهران هستند که بدون هیچ بازسازی رها شده و به خرابه‌هایی بدل شده‌اند. این سینماها که یادگارهای نخستین سال‌های ورود سینما به ایران هستند می‌توانست به یکی از مهمترین قطب‌های فرهنگی بدل شود که هم جاذبه گردشگری داشته باشد و هم امکانات بسیاری را در اختیار هنرمندان قرار دهد اما متاسفانه بدون هیچ دغدغه‌ای بناهای تاریخی این‌چنینی به حال خود رها شده و معلوم نیست سرنوشت کدام یکشان سوختن یا تبدیل شدن به انبار باشد.

از صبح امروز 20 شهریور خبر تخریب سینمای نادر (رویال) با مجوز اداره کل میراث فرهنگی استان تهران در آستانه روز سینما در فضای مجازی سر و صدا کرده است و پیگیری‌ها تایید می‌کند که کمیسیون ماده پنج شهرداری تهران، مصوبه تخریب و ساخت یک مجتمع تجاری فرهنگی به جای این سینما را در خرداد ماه 1403 صادر کرده است.

مسئولان میراث فرهنگی هنوز نسبت به خبر تخریب سینما «نادر» در مجاورت «گراند هتل» و «تئاتر نصر» در خیابان لاله‌زار، که جزو نخستین خیابان‌های تهران است، واکنشی نشان نداده‌اند. ایسنا تلاش کرد در این‌باره توضیحات اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران را دریافت کند که تا کنون پاسخگو نبوده است.

سینما «نادر» و یک عمر خاطره 

سینما «نادر» با نام «رویال» سال 1312 خورشیدی در خیابان لاله‌زار ساخته شد. سال 1342 زنده‌یاد «ناصر مجدبیگدلی» این سینما را خرید و تا اوایل دهه 90 مالک آن بود. استودیو فیلمسازی سینما نادر از قدیمی‌ترین استودیوهای فیلم در دهه‌های 40 و 50 ایران است. این سینما محل نمایش آثار پرفروشی چون «عروس دهکده»، «چهار راه حوادث»، «گنج قارون» و «عقابها»، «گاو» و «قیصر» بود و دفتر گروه سینماهای متحد تهران در طبقه دوم آن فعال بود و نطفه آثاری چون «شبح کژدم»، «شکار خاموش»، «لنگرگاه»، «ویزا» و «حادثه» در همین دفتر بسته شد.

در دهه 90 شهرداری تهران با علم به اینکه لاله‌زار خیابانی است قاجاری که در شمال باروی صفوی ساخته شد و پس از انتخاب تهران به پایتختی (دارالخلافه) شکل گرفت، زمانی که با انتخاب نقشه‌ای سیاسی و اداری، نقشه‌ای اقتصادی و اجتماعی تهران نیز برجسته‌تر شد و توسعه شهر از حصار صفوی فراتر رفت و قصرها و خانه‌های اعیانی در امتداد لاله‌زار و جاده شمیران شکل گرفت، بارها طرح ساماندهی خیابان لاله‌زار را در دستور پیگیری و اجرا قرار داده بود. در اسفند 97 که اجرای این طرح رنگ جدی‌تری به خود گرفته بود، علی‌محمد سعادتی، شهردار وقت منطقه 12 گفته بود: «با کمک کسبه و صنوف فعال، بهسازی خیابان لاله‌زار از نوروز سال آینده (1398) آغاز می‌شود.» اما پس از گذشت پنج سال از آن وعده، نه تنها از اجرای آن طرح و وعده‌ها خبری نیست و در وضعیت خیابان لاله‌زار تغییری ایجاد نشده که بناهای تاریخی آن تک به تک و به تدریج هویت خود را از دست می‌دهند، در حالی‌که می‌توانستند همان مسیر «خانه اتحادیه» را بروند که ملک آن را شهرداری تهران خرید و به خانه موزه تبدیل کرد و جاذبه‌ای را به جاذبه‌های تهران افزود.

مالک سابق سینما نادر 13 سال پیش گفته بود: «20 سینما در لاله‌زار بود که شش سالن آن در همین کوچه «باربد» بود که به خاطر سینما ملی به آن کوچه ملی می‌گفتند اما متاسفانه هیچکدام از این سینماها باقی نمانده و بعضی از آنها انبار وسایل برقی شده است. ظاهرا یکی از کسانی که مسئولیت داشته است از لاله‌زار خاطره خوشی نداشته است و کمر به تخریب فضاهای فرهنگی اینجا بست که سینمای ما آخرین بازمانده از سینماهای لاله‌زار بود و آن هم تعطیل شد. سینمای ما با 700 نفر ظرفیت اگر در طول روز کمتر از سه هزار نفر می‌آمدند فیلم را عوض می‌کردیم الان کدام سینما چنین مخاطبی دارد؟»

سینماهای تهران

از آنجایی که نگاهی انداختیم به نابودی سینما نادر، بهتر است وضعیت سینماهای تهران را هم بررسی کنیم، اینطور که مشخص است گویا قرار نیست که هیچ گاه تمامی ظرفیت‌های اکران در تهران در یک بازه زمانی مشخص مورد استفاده قرار گیرد، آتش‌سوزی سینما آزادی را بسیاری به خاطر دارند که پس از ده‌ها سال بنای جدید توانست، نبود این سینمای مهم را در شهر جبران کند، اما تنها 4 سال از افتتاح سینما آزادی گذشته بود که سینما جمهوری طعمه حریق شد و متاسفانه این سینمای خوب و خاطره انگیز جای سینما آزادی در آتش سوخته را گرفت و از گود اکران‌ها خارج شد.

منطقه 12جایگاه اصلی سینماهای متروک

بسیاری از سینماها و تئاترهای تهران پیش از انقلاب در خیابان لاله‌زار قرار داشتند. زمانی حدود پانزده سینما در این خیابان بود. حالا اما سینماها تخریب شده‌اند؛ یا پاساژهای مختلف جای آن‌ها را گرفته‌اند یا ساختمان آنها در هیاهوی بازار لوازم الکتریکی به دست فراموشی سپرده شده است و چراغ آنها خاموش شده.

در سال‌هایی که همه از کمبود اعتبار برای ساخت سینماها، حرف می‌زنند اما کسی یادش نیست سالن‌های سینمایی در شهر وجود دارد که نه به اعتبار چند میلیاردی برای روشن کردن چراغ‌هایشان نیاز است و نه کار سختی برای فعال کردنشان. سالن‌های سینمایی که سال‌ها، محل تردد و حضور علاقه‌مندان هنر هفتم بوده این روزها با بی‌مهری‌هایی که نسبت به آنها روا داشته شده تبدیل به انباری و مکانی سوت و کور شده‌اند. مکان‌های کوچک و بزرگی که فیلم‌ها از آپاراتخانه‌ها و توسط آپاراتچی‌ها نمایش داده می‌شد و امروز تنها یک خاطره و تابلو دود گرفته از آنها باقی مانده است.

پردیس‌های سینمایی ملت، آزادی، زندگی، کوروش، چهارسو و ده‌ها سینمای دیگر همه دارایی سینمای ایران است و این مسئله در شهرستان‌ها چنان رنگ باخته که به جز تهران در سایر شهرها وضعیت بسیار بحرانی در حوزه اکران وجود دارد.

به راستی چرا کسی یاد این سینماها نمی‌افتد و چراغ آنها را روشن نمی‌کند؟ چرا میلیاردها تومان صرف ساخت سالن‌های جدید سینما در پایتخت می‌شود اما کسی برای فعال کردن برخی از سینماهای در حال خاک خوردن پایتخت، آستین بالا نمی‌زند؟ چه مشکلاتی سبب شده است سینماهای پرشمار تعطیل شده پایتخت دوباره فعال نشوند و به جای آنها سینماهای جدیدی ساخته شود؟

تبدیل سینما به انباری

تبدیل شدن سینما به انباری بلایی است که اهالی منطقه 12 سر سینماهایشان می‌آورند. منطقه‌ای با قدمت که از همان ابتدا روح فرهنگ در آنجا موج می‌زده ودر حال حاضر هم بیشترین سینمای متروکه را در خود جای داده.سینماهایی مثل؛ «تاج» در خیابان انقلاب، ابتدای خیابان لاله‌زار نو، «ادئون» در خیابان سعدی، نرسیده به چهارراه مخبرالدوله، «همای» در خیابان فردوسی، نرسیده به چهارراه استانبول، «ایفل» در خیابان نادری، بعد از خیابان سی‌تیر، «‌ایران»، «لاله» و «سحر» در خیابان لاله‌زار، «کریستال» در خیابان لاله‌زار نو، «پارک» در خیابان جمهوری، بعد از ساختمان پلاسکو، سال‌هاست چراغ‌هایشان خاموش شده و فیلمی روی پرده‌هایشان نمایش داده نمی‌شود.

آنچه که بیش از هر چیز مشخص است این است که با تخریب و از بین رفتن سینماها، بدون شک بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی منطقه نابود می‌شود. اما مالکان به علت ضرر و زیان‌هایی که در سال‌های اخیر متحمل شده‌اند، خواستار تغییر کاربری شده‌اند و اهالی نیز تقاضای احیا و بازگشایی دوباره سینماها را دارند و همین خواسته‌های متفاوت موجب شده سینماهای تعطیل در بلاتکلیفی به سر ببرند و کسی متولی رسیدگی به وضع کنونی و تعیین تکلیف آنها نشود.

تبدیل سینماهای منطقه 11 به پردیس

سینماهای «شهر قشنگ» در خیابان ولی‌عصر (عج)، نرسیده به سه‌راه جمهوری؛ «خیام» در خیابان قزوین، جنب بیمارستان فارابی؛ «لیدور» در خیابان قزوین، خیابان هلال‌احمر؛ «جمهوری» در خیابان جمهوری، روبه‌روی خیابان ابوریحان؛ «ری» در خیابان امیریه، پل امیربهادر؛ «اروپا» در خیابان جمهوری، نرسیده به تقاطع ولی‌عصر (عج) و جمهوری؛ «فلور» در خیابان ولی‌عصر (عج)، ایستگاه بی. آر. تی مدرس و «پرسپولیس» در خیابان کارگر جنوبی، در تکه یازدهم پایتخت قرار دارند که بیش از 20 سال است تعطیل شده‌اند. به گفته اهالی سینما، «پرسپولیس» یکی از بزرگ‌ترین سینماهای تهران بوده که متأسفانه این روزها کمتر کسی حتی نام آن را می‌داند.

خیلی ها معتقدند در گذر زمان امکانات سینماهای قدیمی، مدرن و به روز نشده و به همین دلیل مردم از این سالن‌ها استقبال نکردند و آنها تعطیل شدند، اگر سینماها با پیشرفت علم و تکنولوژی، همگام می‌شدند و مالکان و بهره‌برداران از تجهیزات و امکانات مدرن بهره می‌گرفتند، شاهد بد اقبالی سینماها نبودیم و این سالن‌ها به چنین سرنوشتی دچار نمی‌شدند. اما باید گفت بداقبالی این سینماها از آنجایی شروع شد که به جای بازسازی سینماها، پردیس‌های سینمایی با چند سالن ساختند تا به جای اعتلای فرهنگ وضعیت فروش را بهتر کنند که البته این هم دغدغه کوچکی نیست.

براساس موقعیت جغرافیایی منطقه، خیلی از مالکان تمایل به تغییر کاربری سینماها و تبدیل آنها به مجتمع‌های تجاری دارند. همین نگرش مالکان تهدیدی برای از بین بردن فضاهای فرهنگی منطقه است اما اهالی خواستار احیا و بازسازی آنها هستند. متأسفانه نبود یک ارگان و سازمان متولی رسیدگی به وضعیت سینماها، موجب بلاتکلیفی و سردرگمی مردم و مالکان شده است.

تبدیل سینمامنطقه 10 به مجموعه‌های ورزشی و فرهنگی

سال‌های زیادی از تعطیلی سینما «تیسفون» در خیابان قزوین، نرسیده به پل امامزاده معصوم (ع)، منطقه 10 می‌گذرد. بر خلاف مناطق دیگر، گویا احداث پردیس سینمایی کارون در این منطقه خیلی موفق نبوده و همین امر سبب شده مالکان سینماهای تعطیل شده درصدد تغییر کاربری آنها باشند. تغییر کاربری سینماها کار آسانی نیست و باید با اجازه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام شود. بنابراین مدیران شهری می‌توانند از این فرصت برای تملک آنها و تبدیلشان به مجموعه‌های ورزشی و فرهنگی استفاده کنند اما با گذشت بیش از 10 سال هنوز تکلیف سینماهای تعطیل شده مشخص نیست.

سینما قیام

سینما قیام از سینماهای وابسته به بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی با تغییر کاربری تجاری، به فروش گذاشته شد. سینما قیام در سال 1345 با نام «سینه موند» تاسیس شد. این سینما دارای یک سالن سینما با ظرفیت 400 نفر بود که در آن فیلم‌های کودکان و نوجوانان نمایش داده می‌شد.

سینما رودکی_متروپل

سینما رودکی در سال 1329 با نمایش «بن‌هور» آغاز به‌کار کرد. به دلیل تغییر فضای لاله‌زار و درنهایت مشکلات اقتصادی با بیش از 60 سال قدمت تعطیل شد.

سینما تمدن

«تمدن» چند سالی به انبار کالا تبدیل و دست آخر هم ویران شد. سینما «تمدن» سال‌ها بود که مخاطب چندانی نداشت. خیابان مولوی که در زمان تاسیس سینما تمدن محل مناسبی برای فیلم دیدن بود، دست‌کم 3 دهه بود که چنین کارکردی را نداشت. ولی سینمایی با این قدمت و سابقه می‌توانست بازسازی و به مکانی فرهنگی تبدیل شود. جایی که خاطرات قدیمی سینما در آنجا ثبت شود.

سینما «رادیوسیتی»/ (نرسیده به میدان ولیعصر و نبش خیابان گیلان)

«سینما رادیوسیتی» از مجلل‌ترین و مدرن‌ترین سینماهای ایران بود که در 27 شهریور ماه سال 1337 در خیابان ولیعصر تهران افتتاح شد. نمایندگان مجلس آن زمان برای مراسم افتتاح این سینما نیز دعوت شده بودند. طراحی این سینما هم‌چون سینما مولن روژ، توسط حیدر غیایی که از پیشگامان معماری نوین ایران بود انجام شد. این سینما چند ماه پس از تعطیلی در سال 1357 آتش گرفت و لامپ‌های نئون آن کنده شدند. پس از انقلاب اسلامی، مدتی به داروخانه تبدیل شد و در حال حاضر یک ساختمان مخروبه است.

سینما کریستال

سینما «کریستال» از سینماهای قدیمی تهران بود که در تاریخ 3 خرداد 1324 تأسیس شد. این سینما با دو سالن به گنجایش کلی 660 نفر از جمله سینماهای ممتاز تهران بود و به اکران فیلم‌های هنری شهرت داشت. این سینما که در تقاطع خیابان لاله‌زار و خیابان منوچهری قرار دارد در حال حاضر تعطیل شده است.

سینما آسیا

سینما آسیا در سال 1337 توسط امرلال هندوجا، نارانداس بگواندلاس ساخته و مورد بهره‌برداری قرار گرفت. این سینما که جزو اولین سینماهای تهران است با 962 صندلی کار خود را آغاز کرد. سینما آسیا با طرحی از هوشنگ سیحون حدود پنجاه سال فیلم‌های سینمای ایران را نمایش داد.

سینما فلور

بخشی از سقف سینمای 78 ساله «فلور» که کار خود را از سال 1316 آغاز کرده بود، فرو ریخت و این اتفاق بهانه‌ای برای تخریب این سالن سینما شد.

سینما ادئون / (خیابان سعدی نرسیده به چهارراه مخبرالدوله)

این سینما در سال 1340 با نمایش فیلم «کازینو دوپاری» افتتاح شد و در سال 1371 تعطیل شد، با اینکه قراربود جز میراث فرهنگی باشد اما در سال 1387 ساختمان این سینما طعمه حریق شد و از بین رفت.

سینما سحر_مترو / (کوچه ملی خیابان لاله‌زار)

سینما مترو در کوچه ملی خیابان لاله‌زار است. سینمایی که دیوارهایش از دم در تا داخل سالن کاشی‌کاری است و کاشی‌های سفید و صورتی دارد. خود سالن هم که در زیر زمین هست، آن زمان بوی سفیداب می‌داد و هوایش همیشه دم داشت و صدای بلندگو طوری در هوا می شکست که انگار به آب خزینه برخورد کرده است اما با همه این‌ها پر بود از خاطرات. اما متاسفانه این سینما در حال حاضر تعطیل است.

سینما لاله_ رکس / (لاله‌زار)

سینما رکس یکی از سینماهای تهران است که در خیابان لاله‌زار قرار دارد. این سینما که متعلق به قدرت‌الله رشیدیان و سیف‌الله رشیدیان بود، در روز 1 مهر 1324 کار خود را با نمایش فیلم جایی تو را خواهم یافت آغاز کرد. بعدها مالکیت این سینما از بنیاد مستضعفان به حوزه هنری انتقال یافت و در نهایت این سینما در پایان سال 1372 تعطیل شد.

سینما شهرقشنگ / (خیابان ولیعصر نرسیده به سه راه جمهوری)

این سینما به دلیل تغییر بافت این منطقه بی‌رونق شد و اعلام کردند که در ردیف سینماهای زیان‌ده قرار گرفته است. در نتیجه در سال 1387 تعطیل شد.

اما همه ماجرا به سینماهای تهران ختم نشده است؛ سینماهای زیادی در سطح شهر تهران و حتی شهرستان‌ها وجود دارند که یا تعطیل شده‌اند یا تخریب، بعد از انقلاب سینماها رو به رکود رفتند و تعدادی از این سینماها به علت عدم تولید فیلم، در تهران و سراسر کشور بسته شدند. از این سینماها می‌توان به سینماهای استان های اصفهان، تبریز، مشهد، یزد و کرمانشاه اشاره کرد. در شهر انزلی سینمای ایران، سینمای آسیا، سینما دیانا (فجر)، سینما نپتون در قائمشهر و سینما سعدی، سینما فردوس و سینما آسیای مشهد و سینما آریانا، پیام و گلستان در شیراز تنها تعداد معدودی از سینماهای کشور هستند که صندلی‌های آن خاک می‌خورند و چراغ‌هایشان خاموش است.

245245