دستیاران در کش و قوس کرونا و معیشت / بی عدالتی در کار و دستمزد

در روزهای اخیر موضوع شرایط سخت و طاقت فرسای آموزش دستیاری پزشکی در کشور مورد بحث قرار گرفته است، اما دلیل اصلی تضییع حقوق دستیاران چیست. وزارت بهداشت چه زمان برای این موضوع چاره می اندیشد.

به گزارش خبرنگار مهر، پس از انتشار اخباری مبنی بر درگذشت چند تن از دانشجویان دستیاری پزشکی در دانشگاه های علوم پزشکی، موضوع دوره سخت و طاقت فرسای دستیاری دوباره در فضای مجازی مطرح شد. این روزها دستیاران با هشتگ زنی خواستار توجه جدی همگان به موضوع آموزش دستیاری پزشکی در ایران شده اند.

شرایط سخت و عجیب آموزش دستیاری پزشکی موضوع تازه ای نیست اما با این وجود اتفاقاتی که در روزهای اخیر رخ داده است موجب شده این زخم کهنه سر باز کند. دوره تخصص پزشکی دوره ای است عموما 4 ساله که پزشکان عمومی به منظور ادامه تحصیل در رشته های تخصصی پس از گذراندن آزمونی سخت و دشوار به نام دستیاری آن را می گذرانند.

دانشگاه های علوم پزشکی کشور دستیاران را به عنوان نیروی اصلی بیمارستان ها در کنار اساتید و دانشجویان سال آخر پزشکی (اینترن ها) به کار می گیرند اما با این وجود این دستیاران با توجه به فشار بی اندازه کاری، حقوقی کمتر از یک فرد با کاری دفتری و مدرک کارشناسی دریافت می کنند.

نکته جالب توجه در آموزش دستیاری این است که از سویی این افراد دانشجو محسوب می شوند و به آنها حقوق تعلق نمی گیرد ولی از سوی دیگر بار اصلی درمان در بیمارستان های آموزشی کشور بر عهده آنها است و بیمه نمی شوند و سابقه کاری برای آنها محاسبه نمی شود و از سوی دیگر باید در زمان ارائه خدمات، در محضر اساتید آموزش ببینند و در عین حال به دانشجویان سال پایینی آموزش دهند.

در عین حال اینکه باید مسئولیت خدمات درمانی را برعهده داشته باشند باید پاسخگوی شرایط بوجود آمده از ناحیه اساتید و دانشجویان هم باشند.

این شرایط برای کسی که با درس خواندن زیاد در دانشکده پزشکی پذیرفته شده و از سدی به نام آزمون دستیاری گذشته، شرایط ناامید کننده ای بوجود آورده است که در نهایت به اتفاقاتی منجر می شود که خوشایند نیست.

در این میان فعالان صنفی، دانشجویان مختلف، متخصصان و پزشکان عمومی در اعتراض به این وضعیت در فضای مجازی مسائل مختلف حوزه آموزش دستیاری پزشکی را مطرح کرده اند.

از دست دادن نخبگان کشور که سال‌ها وقت و سرمایه صرف تربیت هرکدام از آنان می‌شود، فاجعه‌ای دردناک است

شورای صنفی دانشجویان علوم پزشکی کشور در نامه ای به وزیر بهداشت یادآور شده اند که از دست دادن نخبگان کشور که سال‌ها وقت و سرمایه صرف تربیت هرکدام از آنان می‌شود، فاجعه‌ای دردناک است. آنها تاکید کرده اند که طی دو سال گذشته علی رغم هشدارهای شورای صنفی هرگز حتی ترمیم قوانین استثماری و دستورالعمل‌های زورگویانه علیه دستیاران پزشکی با وجود سادگی آن در اولویت‌های وزارت بهداشت قرار نگرفته است.

این نهاد دانشجویی به مرگ ها، انصراف ها و کوچ های دستیاران به عنوان معلول هایی نگریسته که ناشی از عوامل متعددی چون حقوق تضییع شده ایشان در بیمارستان‌ها، بدرفتاری و بی‌توجهی اساتید به اصطلاح ممتاز، کشیک‌های پر تعداد، فشار کاری و روحی بالا و حقوق ناچیز دستیاران است.

یوغ تعهدنامه ستمکارانه، بدرفتاری اساتید از کار افتاده، طرح‌های اجباری و تعهدهای بی پایان، با حقوق تحقیر آمیز دو میلیون تومانی و 36 شب کشیک سنگین و طاقت فرسا مچاله تنها گوشه ای از این شرایط دستیاران پزشکی است که شورای صنفی دانشجویان علوم پزشکی به آن اشاره کرده اند.

این نهاد دانشجویی خواستار توجه سریع وزیر بهداشت و رفع قوانین تحقیرآمیز و احیای حقوق انسانی آنها شده است.

حداقل حقوق در کشور 4 ملیون تومان اما حقوق رزیدنت 2.5 میلیون تومان!

در همین زمینه دستیاران پزشکی و نمایندگان آنها در برخی جلسات با معاونت های متعدد وزارت بهداشت تاکید کرده اند که در حالی که حداقل حقوق در کشور توسط وزارت کار 4 ملیون تومان تعیین شده است اما یک رزیدنت بدون حق کار در بیرون، 2.5 میلیون تومان حقوق می‌گیرد که به هیچ وجه هزینه‌های خورد و خوراک آنها را تأمین نمی‌کند چه برسد به هزینه‌های مسکن و غیره.

دستیاران با ذکر نمونه های متعدد از تضییع حقوق و فشارهای روانی، اجتماعی و اقتصادی که موجب انصراف، مهاجرت و شرایط نامطلوب دیگر می شود، یادآور شده اند ساختار وزارت بهداشت باید تغییر کند و به دستیار به عنوان یک نیروی کار ارزان قیمت نگاه نکند. در زیر به برخی از این نمونه ها اشاره شده است:

«نسبت به حقوق رزیدنتی که ضایع شده بود اعتراض کردیم و نتیجه این شد که کشیک اضافه خوردیم، کلاس‌های آموزشی کنسل شد.» «وضعیت اسفناک دوره رزیدنتی چندین علت مهم دارد که یکی از آنها نبود قانون برای این دوره است. چرا نباید رزیدنتی که 24 ساعت گذشته بیدار بوده، صبح روز بعد آف نشود؟!»

«خودشیفتگی و خودمحوری برخی اساتید باعث آسیب روحی جدی در رزیدنت ها می شود.»، «تربیت رزیدنت در شهرهای کوچک با 20 هزار نفر جمعیت چه کیفیتی دارد؟! ظرفیت رزیدنتی دانشگاه‌های مادر باید بیشتر شود و نیروهای متخصص به شهرهای بالای 80-100 هزار نفر فرستاده شوند تا بار بیمارستان‌های ریفرال کشور سبک‌تر شود»

«رزیدنت‌ها باید حداقل حقوق مصوب رو بگیرند، در بخشی از کارانه اساتید سهیم باشند و مهم‌تر از همه مشمول بیمه تامین اجتماعی باشند.»

ناامیدی از شرایط تحصیلی و معیشتی نیز از نمونه های دیگری است که دستیاران به آنها اشاره کرده اند.

«2 سال ماهی 12-14 کشیک داشتیم. حقوق ماهانه یک میلیون 300 تا یک میلیون و 500 تومان! دستیاران متاهل کشیک می خریدند تا خرج زندگی را دربیاورند. دستیار بعد از بیداری تمام طول شب در محل کار موظف است فردا صبح هم تا نزدیک غروب در محل کار حاضر باشد. کاری که خلاف تمام موازین حقوق بشری در تمام جهان و به خطر انداختن جان بیماران است.»

این در حالی است که در سایر کشورها اگر رزیدنت بعد از کشیک 15 ساعته در بیمارستان بماند تا بیمار را درمان کند با منع قانونی مواجه می شود. این مسئله به سیستم درمان بیشتر مردم که امکان دسترسی به بخش خصوصی درمان را ندارند صدمه جدی وارد می کند. «فضای مسموم رزیدنتی، درآمد کم و طرح اجباری باعث شده فارغ التحصیلان کمتر تخصص بخوانند و بسیاری مهاجرت می کنند که این موضوع تبعات اش گریبانگیر همه مردم است.»

میزان کمک هزینه و حقوق دانشجویان دستیاری نیز غیر قابل باور است و با توجه به شرایط اقتصادی فعلی، این حقوق کفاف یک زندگی دانشجویی را هم نمی دهد.

جدول کمک هزینه تحصیلی دستیاران تخصصی و فوق تخصصی بالینی در سال تحصیلی 1399-1400

کمک هزینه تحصیلی دستیاران تخصصی بالینی در سال تحصیلی 1399-1400 سال تحصیل کمک هزینه مجرد (ریال) کمک هزینه متاهل (ریال) سال یک 25.047.000 32.091.469 سال 2 26.221.078 33.265.547 سال 3 27.786.516 34.830.985 سال 4 28.960.594 36.005.063 سال 5 30.526.031 37.570.500 کمک هزینه تحصیلی دستیاران فوق تخصصی بالینی در سال تحصیلی 1399-1400 کمک هزینه مجرد (ریال) کمک هزینه متاهل (ریال) سال 1399 58.603.402 61.565.572

اما برخی از متخصصان هم بر این باور هستند که مشکل اصلی در نظام بهداشت و درمان کشور است و علت کیفیت پایین خدمات دریافتی در بیمارستان های دولتی در همین آموزش دستیاری نهفته است. «بی عدالتی در نسبت کار و دریافت دستمزد میان اساتید و رزیدنت ها، نبود قانونی مشخص و قابل اجرا برای محدود کردن ساعت کار رزیدنت ها، نبود قانونی مشخص و قابل اجرا برای تنظیم روابط بین رزیدنت ها در سطوح مختلف» از جمله این دلایل است.

این دستیاران هشدار می دهند که «وزارت بهداشت برای پاسخگویی به نیازهای درمانی مردم به جای استخدام پزشک اقدام به افزایش پذیرش رزیدنت کرده، چرا که با پذیرش هر رزیدنت می تواند بین 3 تا 7 سال از کار ارزان او در بیمارستان استفاده کند (ماهی کمتر از 2 میلیون تومان برای کار شبانه روزی یک نیروی متخصص) بدون آنکه او را بیمه کند یا هیچ گونه تعهد استخدامی برای خود ایجاد کند.»

«در نگاه اول پزشکان و رزیدنت ها قربانیان مشهود این سیستم بیمار هستند، اما بیمارانی که از خدمات پزشکانی ناراضی و عصبانی و بی انگیزه استفاده می کنند نیز قربانیان دیگر این سیستم هستند. مسبب این نارضایتی وزارت بهداشت و سیاست های آن است و وظیفه آن است که به برطرف کردن مشکلات موجود بپردازد.»

«در راس هرم قدرت آموزش دستیاری رئیس بخش و استاد نشسته است که می خواهد به هر قیمت سیستم با حجم بالا بچرخد. به رزیدنت های ارشد اختیار داده می شود به هر قیمتی از دستیار سال پایین تر کار بکشد. مراجعه بی پایان بیماران به بخش دولتی باید با کمترین هزینه برای اساتید و وزارت بهداشت مدیریت شود. استاد پول اش را می گیرد و افتخار مدیریت بیمار دارد. در این میان اگر استاد راضی نباشد رزیدنت به امتحان پایانی معرفی نمی شود و سالی دیگر برای دستیار تکرار می شود.»

«رزیدنت باید از روز قبل تا عصر روز بعد با مسئولیت کامل در بخش و اورژانس حضور داشته باشد و در این مان درس هم بخواند و امتحانات ماهانه و سالانه با حجم بالای مطالب را هم بگذراند.»

این فشارها در فضای مجازی ثمراتی در دقیقه 90 داشته و موجب شد که صندوق رفاه دانشجویان وزارت بهداشت در اطلاعیه ای اعلام کند دستیاران بالینی و دانشجویان PhD تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار خواهند گرفت.

فرصت ثبت نام در بیمه تامین اجتماعی برای دستیاران دانشگاه های علوم پزشکی تا 31 خردادماه 1400

در این اطلاعیه آمده است: «با عنایت به تاکیدات و حمایت های وزیر بهداشت و معاونین وزارتخانه در خصوص توجه به وضعیت معیشتی، رفاهی و بیمه ای دانشجویان دستیاری، تفاهم نامه ای فیمابین وزارت بهداشت و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در حال انعقاد است که طی آن دستیاران بالینی و دانشجویان Ph.d تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار خواهند گرفت.»

در ادامه این اطلاعیه با اشاره به شرایط شیوع و همه گیر شدن بیماری کووید 19 یادآور شده است: «همه دانشجویان به ویژه دستیاران گروه پزشکی در این مسیر سخت، شجاعانه و عاشقانه در حوزه های مختلف درمانی و بیمارستانی در کنار سایر کارکنان حوزه سلامت در خط مقدم مبارزه با این بیماری فداکارانه در حال ارائه خدمت به مردم عزیز کشورمان هستند، این در حالی است که دستیاران مذکور با توجه به شرایط کاری نیازمند حمایت ها ی بیشتری از جنبه های بیمه ای و معیشتی هستند.»

صندوق رفاه دانشجویان وزارت بهداشت در این اطلاعیه تاکید کرده است: «بیمه سرمایه ای مهم جهت حفظ و ارتقای آرامش روحی و جسمی بوده و نقش کلیدی در توسعه ابعاد اجتماعی، اقتصادی و سلامتی افراد داراست و در همین راستا بیمه تامین اجتماعی دانشجویان دستیاری و Ph.d در دستور کار قرار گرفته است.»

بر اساس این اطلاعیه دانشگاه های علوم پزشکی موظف شدند تا 31 خردادماه 1400 نسبت به اطلاع رسانی و ثبت نام از دانشجویان دستیاری و دکتری تخصصی اقدام کنند.

دانشگاه های علوم پزشکی هم به این اعتراض ها واکنش نشان داده اند و در اولین گام جلسه هم اندیشی بررسی چالش های دستیاران دانشگاه علوم پزشکی تهران به عنوان دانشگاه مادر برگزار شده است.

در این جلسه موضوع استفاده دستیاران از خدمات مستقل و تخصصی مرکز بهداشت و روان دانشجویان مطرح شد. کنترل فاکتورهایی نظیر ساعت کاری دستیاران و بررسی و مانیتورینگ مشکلات جسمی و روانی آنها، تبعیت از قوانین کار برای عملکرد دستیاران و مشخص بودن مرزهای مسئولیت های درمانی و آموزش از دیگر موضوعاتی بود که مدیران دانشگاه به آن پرداختند.

همچنین در دانشگاه علوم پزشکی تهران به عنوان دانشگاهی که مواردی از مرگ در میان دستیاران آنها مطرح شده است مقرر شده است کارگروهی تشکیل شود تا پیشنهادهایی قابل اجرا در راستای حمایت و بهبود وضعیت دستیاران تدوین شده و به دانشگاه ارائه شود.

با وجود اینکه در فضای مجازی سکوت وزارت بهداشت آزاردهنده عنوان شده بود اما دکتر سعید نمکی وزیر بهداشت شب گذشته در نامه ای به معاونین آموزشی، دانشجویی فرهنگی و روسای دانشگاه های علوم پزشکی کشور بر ضرورت رسیدگی به مشکلات مختلف دانشجویان دستیاری و دکتری تخصصی تاکید کرد.

وزیر بهداشت: نمی خواهم شاهد پژمردگی گلهای گلستانی باشم که دردمندان سرزمینم دل به نفسهای مسیحایی آنان بسته اند

وزیر بهداشت در این نامه با اشاره به تلاش های صورت گرفته در زمینه تامین معیشت دستیاران و دانشجویان دکتری تخصصی دانشگاه های علوم پزشکی کشور از جمله افزایش 50 درصد کمک هزینه، بیمه پایه درمان و بیمه تأمین اجتماعی، پرداخت وام ضروری و ودیعه مسکن و کاهش سقف کشیک ها در حد امکان، اظهار داشت: مع الوصف سختی های ناشی از خدمت در عرصه سلامت در ایام نفسگیر کرونا از یک سو و مشکلات اقتصادی و اجتماعی عمومی از سوی دیگر بعضا عرصه را بر این عزیزان تنگ تر از حد تاب آوری کرده است.

وی در این نامه تاکید کرده است: بازهم می گویم مگذارید امواج خروشان دلسردی و ناامیدی از آینده جسم و روحشان را در هم بکوبد. نقطه مقابل عشق، نفرت نیست، بی تفاوتیست. مگذارید عشق به خدمت جایش را در نظام سلامت با بی تفاوتی و دلمردگی عوض کند. ما نیازمند متخصصین سرزنده و با نشاط برای روزهای سخت مملکتی هستیم که همواره در معرض تندباد حوادث روزگار است. تاب آوری نظام سلامت و همه اجزای بی بدیلش، افتخاری ماندگار در ایام سخت کرونا آفرید. کمک کنید تا این تاب آوری و نشاط با سرخوردگی و واماندگی جایگزین نگردد.

نمکی از معاونان و روسای دانشگاهها خواسته است که بررسی کنند چرا داوطلب برای بعضی از رشته ها نداریم؟ چرا گروهی در میانه راه نفسهای شان به شماره می افتد؟ گرچه هنوز وقتی به استانها می روم روحیه خدمتگزاری با نشاط را در اکثر همکارانم میبینم، ولی چرا بعضی دچار نومیدی از آینده اند؟

وزیر بهداشت خواستار برگزاری جلسه با دستیاران و نمایندگان آنها شده است و یادآور شد: جلسه بگذارید، حرفهایشان را بشنوید، راهکارهای کاهش مشکلاتشان را اعلام کنید. نمی خواهم شاهد پژمردگی گلهای گلستانی باشم که دردمندان سرزمینم دل به نفسهای مسیحایی آنان بسته اند. محیط شاداب تری را برایشان مهیا سازید. لحظه ای درنگ نکنید، شاید درودی گرم مگذارد بدرودی سرد را نظاره کنیم.

با وجود این نامه نگاری ها و اطلاعیه ها به نظر می رسد در اولین گام باید وضعیت معیشت دستیاران پزشکی به عنوان خط مقدم درمان و مواجهه با ویروس کرونا به طور جدی مورد توجه قرار گیرد.

بعد از آن مسائل فرهنگی از جمله ارتباط اساتید و رزیدنت ها و تعدیل فشار کاری فزاینده بر این گروه از پزشکان متخصص نیز مستلزم رسیدگی جدی است.