دهه «رکود، عبرت، تجربه»| همه تخم مرغ‌ها را در سبد غرب گذاشتند

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، با وجود اینکه در دهه نود به ویژه حین و پس از مذاکرات برجام شرایط برای توسعه صادرات و روابط تجاری با کشورهای مختلف جهان برای ایران فراهم بود اما به درستی نتواستیم از این فرصت استفاده کنیم. بازار بزرگ 300 میلیون نفری در کشورهای همسایه و منطقه ایران وجود دارد که بخش عمده آنها نیز بازار مصرفی هستند.

تنها اتحادیه اوراسیا شامل کشورهای روسیه، قزاقستان، بلاروس، قرقیزستان و ارمنستان بالغ بر 190 میلیون نفر جمعیت دارد و تولید ناخالص ملی در این کشورها بیش از 2.7 تریلیون دلار و تجارت خارجی آنها با کشورهای بیرون از اتحادیه حدود 900 میلیارد دلار است.

در این دهه اما تمایل به توسعه تجارت فقط با کشورهای غربی وجود داشت که بازار پایداری نیز برای ایران به حساب نمی‌آید به طوری که به واسطه تحریم ها به یکباره و به صورت یکجانبه روابط تجاری خود را با ایران قطع کردند.

رهبر معظم انقلاب از دهه نود به عنوان دهه از دست رفته یاد می‌کنند؛ در این دوره در واقع به سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی نیز توجه لازم نشد به طوری که حتی در مواردی برای واردات کالاهای اساسی نیز دچار مشکل بودیم.

افزایش قدرت مقاومت و کاهش آسیب‌پذیری اقتصاد کشور از طریق، توسعه‌ی پیوندهای راهبردی و گسترش همکاری و مشارکت با کشورهای منطقه و جهان بویژه همسایگان، استفاده از دیپلماسی در جهت حمایت از هدف‌های اقتصادی و استفاده از ظرفیت‌های سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای یکی از بندهای مهم اقتصاد مقاومتی است که مورد توجه واقع نشد.

برنامه‌ریزی تولید ملی متناسب با نیازهای صادراتی، شکل‌دهی بازارهای جدید، و تنوع بخشی پیوند‌های اقتصادی با کشورها به ویژه با کشورهای منطقه هم در سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی تاکید شد.

گروه اقتصادی خبرگزاری تسنیم در این باره با مرتضی کارگر رئیس هیات عامل مرکز آموزش بازرگانی وزارت صنعت، معدن و تجارت به گفتگو نشست.

متن گفتگو به شرح زیر است:

* چرا تجارت کشورمان به این اندازه وابسته به سیاست خارجی شده که با رفت و آمد یک رئیس جمهور مثل ترامپ این حد نوسان در تجارت خارجی رخ می‌دهد؟

کارگر: اقتصاد با سیاست وابستگی هایی دارد؛ تجارت نیز با توجه به اینکه تبادل کالا بین دو قلمرو گمرکی یا کشور است مستقل از سیاست خارجی نیست اما ما دشمن هم زیاد داریم؛ آمریکاییها با تحریم‌هایی که اسم فلج کننده بری روی آن گذاشتند به دنبال آن بودند که فشار را روی مردم قرار دهند.

اقتصاد را نمی‌شود از سیاست مستقل کرد اما کشورها برای تجارت همه تخم مرغ های خود را در یک سبد قرار نمی‌دهند و با کشورهای مختلفی تجارت می‌کنند تا اگر مسیر تجاری مسدود شد راه‌های دیگری نیز وجود داشته باشد.

نگاه جامعی در گذشته به اقتصاد و تجارت بین المللی وجود نداشته است و در یک دوره ای فکر کرده اند که باید حتما با کشورهای غربی تجارت شود و از آنجا که آنها بزرگان اقتصاد دنیا هستند باید با آنها وارد تجارت شد؛ اما از تجارت با کشور های همسایه، مسلمان و آفریقایی فاصله گرفتند و تجارت با آنها را از دست دادند.

* در سال های اخیر دیده می‌شود که دولت به دنبال توسعه تجارت با همین دست کشور هایی است که شما نام بردید (همسایه، مسلمان و آفریقایی) و موافقت نامه و تفاهم نامه چند جانبه ای مانند بریکس، اوراسیا یا تجارت ترجیحی با پاکستان، ترکیه و غیره به امضا رسیده است؛ آن نگاه جامعی که مد نظر شما است اکنون در تجارت بین المللی وجود دارد؟

در حال حاضر نیز با وجود اینکه اقدامات جدیدتری صورت گرفته اما کماکان نیز آن نگاه جامع وجود ندارد؛ با وجود اینکه عراق از شرکای خوب ما است اما به خاطر تحریم های موجود آمریکا به مشکلاتی در تجارت با این کشور برخورده ایم. تحریم‌هایی که در ارتباط با ارز در عراق وجود دارد در برخی موارد دست خود آنها را نیز برای تجارت با ما بسته است.

* راهکار شما برای رفع مشکلات در حوزه تجارت ایران و داشتن نگاه جامع در تجارت چیست؟ 

میزان تجارت ما با کشوری مانند پاکستان، که سه برابر ما جمعیت دارد و بسیار هم مصرف کننده هستند، ناچیز است. این کشور بازار بسیار بزرگتری از عراق دارد و دروازه ورود به آسیایی مرکزی است؛ این کشور برخی از نیازهای خود را از ایران تامین می کند اما می‌تواند نیازهای بسیار بیشتری را از ایران تامین کند که توجه لازم در آن مقطع به آن نشده است.

کشور افغانستان نیازهای متعددی در بخش های خدمات فنی مهندسی، انرژی و غیر دارد که می‌تواند از ایران تامین کند؛ کشورهای اتحادیه اروسیا نیز به همین شکل است و ظرفیت های خوبی برای تجارت با آنها وجود دارد.

موافقت نامه‌ای با اوراسیا بسته شده و امیدواریم که به زودی اجرا شود؛ اما مجلس باید تلاش بیشتری بکند زیرا پارلمان‌های این کشورها نیز باید این توافقات را تایید کند.

در تجارت با این کشور ها می‌توان 88 کد تجاری را صفر کرد که فرصت بی نظیر برای کشورمان به حساب می‌آید زیرا این کشورها جمعیت زیادی دارند و بازار خوبی به حساب می‌آیند.

بازرگانان را باید از اکنون آماده صادرات به این کشور ها کرد؛ باید توجه داشت اگر آنها نیز از آمادگی لازم برخوردار باشند اما ما این آمادگی را نداشته باشیم، تراز تجاری ما منفی می‌شود.

ترکیه، کشورهای حوزه خلیج فارس و عربستان نیز فرصت خوبی برای تجارت و همکاری های اقتصادی است؛ ساخت و ساز در عربستان به شدت افزایش یافته است که این امر می‌تواند فرصت صادرات مصالح ساختمانی به این کشور باشد، از طرفی باید توجه داشت که عربستان نیز تمایل به داشتن افزایش همکاری‌های اقتصادی با ایران است.

کشورهای همسایه و منطقه که مذهب و فرهنگ مشترکی با ایران دارند به شدت علاقه‌مند به استفاده از تولیدات فرهنگی ایران مانند انیمیشن، صنایع خلاق و صنایع دستی هستند که در سال های گذشته این موارد مورد کم توجهی قرار گرفته است.

باید توجه داشت که هزینه تولید انیمیشن در ایران در مقایسه با کشوری مانند ژاپن بسیار ارزان تر است که می توانند زمینه ساز صادرات باشد.

جوان های زیادی از کشورمان در زمینه خدمات IT و ICT برای کار از کشور مهاجرت می‌کنند در حالی که خدمات در این حوزه مشکلات گمرکی، رفع تعهد ارزی ندارند و صادرات آن راحت تر است؛ در حال حاضر صادرات در این بخش وجود دارد اما در آمار رسمی گمرک نمی‌آید اما ارز آوری مناسبی دارد.

در صورتی که بتوانیم برای فعالین این بخشی درآمد های در آن سطح ایجاد کنیم به طور قطع این مهاجرت‌ها نیز صورت نمی‌گیرد.

اینکه در وزارت خارجه معاونت دیپلماسی اقتصادی و اراده کل اقتصادی ایجاد شده، تلاش‌هایی در این حوزه وجود دارد و برای کشورهای مختلف میزهای تجاری ایجاد شده، اقدامی مثبت است؛ درحال حاضر در وزارت خارجه نگاه همزمان به سیاست خارجی و اقتصاد وجود دارد.

اقداماتی که در دولت سیزدهم در حوزه تجارت خارجی در وزارت امور خارجه ایجاد شده مثبت اما کافی نیست و این اقدامات در دراز مدت جواب می‌دهد و در یک تداوم بیست ساله می تواند آثار خود را نشان دهد.

* در سال‌های گذشته از جمله دهه 90 با وجود فرصت‌های مناسبی که برای توسعه صادرات وجود داشت، آن ریل‌گذاری مناسب انجام نشده است؛ شما این موضوع را چطور ارزیابی می کنید؟

صادرات در ساختار اقتصادی کشور وارد نشده است، به طوری که در گذشته اگر سفیر در یک کشور می‌خواست به تاجر ایرانی برای صادرات کمک می کرد خیلی به لحاظ فرهنگ سازمانی پذیرش نداشت و حرف و حدیث درباره مشارکت وی ایجاد می شد؛ اما اکنون فرهنگ سازمانی وزارت امور خارجه به این سمت رفته است که علاوه بر فعایت‌های سیاسی و خدمات کنسولی به فعالین تجاری نیز کمک شود.

در دهه نود در مقاطعی شاهد حضور تنها 5 رایزن بازرگانی در دیگر کشورها بودیم، نقش رایزنان بازرگانی در توسعه تجارت با دیگر کشورها را چطور ارزیابی می کنید؟

در حال حاضر 20 رایزن بازرگانی در سازمان توسعه تجارت در کشور های مختلف مشغول به کار هستند در حالی که در دهه 90 بسیار کمتر بود؛ این اتفاق خوبی است رایزن های بازرگانی می‌توانند به توسعه صادرات کشور کمک کنند و مسائل تجار را رفع کنند.

همچنین در دولت سیزدهم در کشور های مختلف خانه‌های تجارت ایجاد شده که اتفاق مثبتی است ولی هنوز هم آن جامعیت لازم شکل نگرفته است؛ جامعه نیز مانند یک فرد است که به تدریج تجربه بیشتری کسب می‌کند و تصمیمات بهتری می‌گیرد.

در هه نود تمایل به برقراری روابط تجاری با بلوک غرب بیشتر وجود داشت و به فرصت‌ها برای توسعه روابط تجاری با بلوک شرق توجهی نشد؛ دلیل عدم توسعه روابط تجاری با کشورهای مختلف به ویژه کشورهای همسایه را در آن دوره چه مواردی ارزیابی می‌کنید؟

از گذشته با کشورهای منطقه صادرات یا تجارت کمی داشتیم؛ نفت صادر می‌کردیم و در ازای آن کالاهای صنعتی به کشور وارد می کردیم. در 20 یا 30 سال اخیر موضوع صادرات غیر نفتی برای کشور اهمیت پیدا کرد.

برخی موارد به صورت سنتی در ذهن ما شکل گرفته است؛ اینکه به سمت کشور های شرقی و همسایه برویم گردش فرهنگی و ذهنی نیز نیاز دارد.

اینطور نبوده که در دهه نود یک دفعه از تجارت و همکاری های اقتصادی با این کشور های دست بکشیم بلکه از گذشته نیز این همکاری های وجود نداشته است اما فرصت های بکری وجود دارد که باید از آنها استفاده می‌شد.

هر چه تحریم‌ها سخت‌تر می‌شود ارز آوری به ویژه در کالاهای غیر نفتی برای کشورمان ارزشمندتر می‌شود؛ کشورهای منطقه فرصت بی نظیری برای تحقق این امر هستند.

این کشور های جمعیت زیادی دارند و مصرف کننده هستند و از طرفی از لحاظ بعد مسافت، نیز نزدیک تر هستند و در نتیجه هزینه‌های حمل و انتقال کمتری پرداخت می‌شود و صادرات به آنها به صرفه تر از تجارت با کشور‌های غربی است.

به شکل تاریخی در یک قرن اخیر به ویژه از زمانی صادرات نفت ایران شکل گرفت، عمده تجارت با کشور های غربی انجام شده است.

این مدیران و سیاست گذاران هستند که از منابع موجود چگونه استفاده کنند؛ منابع ما فقط نفت یا معادن نیست بلکه در صورتی که اگر کشور به اندازه ما خط ساحلی داشته باشد با ایجاد بنادر تجاری از این فرصت بی‌نظیر به درستی استفاده می‌کند, در دنیا کمتر کشور این شرایط را دارد.

* به فرهنگ سازی یا در واقع آموزش اشاره کردید، شما به عنوان رئیس هیات عامل مرکز آموزش بازرگانی وزارت صنعت، معدن و تجارت، مسئولیت مستقیم در آموزش تجار و علاقه‌مندان به فعالیت های بازرگانی، دارید چه اقداماتی را در دولت جدید انجام داده اید و این اقدامات در دهه نود به چه شکلی بود؟

محیط های اقتصادی و قوانین در دنیا متغیر است و تعرفه ها و شرایط و هزینه های حمل و نقل به طور مداوم در حال تغییر است و تجار نیز با آموزش می توانند خود را با این تغییرات هماهنگ کنند.

درست است که به خاطر تحریم‌های ظالمانه علیه کشورمان و قوانین ضد تحریم داخلی و تغییرات نرخ ارز، دشواری های بیشتری در حوزه تجارت برای تجار ایرانی ایجاد شد است اما آموزش و اطلاعات به روز فعالان اقتصادی راهگشا است و بازرگانان باید از آن مطلع باشند.

از طرفی همین آموزش های که در حوزه فعالیت های بازرگانی داده می شود شرایط حضور مردم در جهش تولید را در کشور فراهم می‌کند.

برای تحقق این امر مدرسه صادرات در به تازگی در کشور ایجاد شود که زمینه مشارکت همه افراد در حوزه تجارت و حتی افرادی که اطلاعاتی در این خصوص ندارند فراهم می کند که جای آن در گذشته از جمله دهه نود نیز خالی بود.

بنابراین گزارش بر اساس آمار مرکز آموزش بازرگانی وزارت صنعت، معدن و تجارت در 4 سال از دولت دوازدهم 36 هزار ساعت آموزش دوره های بازرگانی برگزار شده است که این رقم در 2 سال از دولت سیزدهم به 74 هزار ساعت افزایش یافته است؛ یعنی در مدت 2 سال، دو برابر چهارساله دولت قبل دوره های آموزشی برگزار شده است.