دو هفته تا فعال شدن مکانیسم ماشه / توافق هسته‌ای ایران و آژانس؛ گامی به‌سوی دیپلماسی یا آغاز بازگشت تحریم‌ها؟
اقتصادنیوز: اگر بازگشت به دیپلماسی صورت نگیرد و در پایان ماه، تحریم‌های تعلیق‌شده سازمان ملل علیه ایران دوباره فعال شوند، تقابل میان ایران، آژانس، اروپا، آمریکا و اسرائیل به مرحله‌ای خطرناک‌تر خواهد رسید.
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از اکوایران، مذاکره‌کنندگان تجاری معمولا می‌گویند روی هیچ چیز توافق نشده مگر آنکه روی همه چیز توافق شده باشد. به نظر می‌رسد این جمله راه خوبی برای درک توافق هفته گذشته میان ایران و نهاد نظارتی هسته‌ای سازمان ملل است که در ظاهر بازگشت نظارت بین‌المللی بر برنامه هسته‌ای تهران را نوید می‌داد، اما در عمل پرسش‌های مهمی را ایجاد می‌کند.
دستاوردی با اهمیت عمیق
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)، این توافق چارچوبی را «دستاوردی با اهمیت عمیق» توصیف کرده و گفت این توافق - که هنوز چیزی از آن منتشر نشده - «راه را برای بازرسی‌ها و دسترسی‌های لازم» به تأسیسات هسته‌ای ایران باز می‌کند؛ تأسیساتی که از زمان حملات نظامی آمریکا و اسرائیل در ماه ژوئن، بازرسان آژانس از آن‌ها دور مانده‌اند. مقامات جمهوری اسلامی ایران هم در روزهای اخیر از این توافق موقت حمایت کردند؛ نشانه‌ای که شاید حاکی از آن باشد که تندروها هنوز به‌طور کامل ابتکار عمل را به دست نگرفته‌اند.
اما به نوشته نشریه فارن پالیسی، مشکل اینجاست که، همان‌طور که خود گروسی اذعان کرده و ایران هم پیوسته بر آن تأکید می‌کند، هنوز هیچ توافق واقعی میان ایران و آژانس وجود ندارد که اجازه بازگشت بازرسان به تأسیساتی را بدهد که غرب آن‌ها را کانون تلاش هسته‌ای می‌دانند.
ایران اعلام کرده تا زمانی که تهدید تحریم‌های بیشتر وجود داشته باشد، همکاری کامل با آژانس را از سر نخواهد گرفت. این در حالی است که فشار مشترک آمریکا، بریتانیا، آلمان و فرانسه (موسوم به تروئیکای اروپا) برای بازگرداندن حدود شش قطعنامه تعلیق‌شده شورای امنیت سازمان ملل در جریان است و به نظر می‌رسد تا پایان سپتامبر به مرحله اجرا برسد. وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران در واکنش به فعال‌سازی این روند گفت: «از آن استفاده کنید و همه چیز از دست می‌رود».
نگرانی از حملات جدید
هم‌زمان، تهران به‌شدت تلاش می‌کند جلوی هرگونه حملات نظامی تازه به تأسیسات هسته‌ای خود را بگیرد؛ حملاتی نظیر حملات هوایی آمریکا و اسرائیل در ژوئن که بخشی از ظرفیت هسته‌ای ایران را نابود کرد. تهران این هفته در نشست عمومی آژانس در وین به‌دنبال تصویب قطعنامه‌ای است که هرگونه حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای را ممنوع کند.
الی گرانمایه، معاون برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در شورای روابط خارجی اروپا، گفت: «فکر می‌کنم حالا روی ریل بازگشت تحریم‌ها (اسنپ‌بک) هستیم. به نظر من عاقلانه است ایران با گروسی توافقی امضا کند و بعد با وجود اجرای اسنپ‌بک بتواند بگوید: "ما همه تلاش‌مان را کردیم، ولی تروئیکای اروپایی و آمریکا همراهی نکردند"».
حملات ژوئن آمریکا و اسرائیل به همکاری ایران با آژانس پایان داد. این حملات همچنین رسیدن به توافقی موقت با سه کشور اروپاییِ پیگیر اجرای اسنپ‌بک را دشوارتر کرده است. یکی از مطالبات اصلی اروپا از ایران برای جلوگیری موقت از بازگشت تحریم‌ها، ارائه گزارشی کامل از سرنوشت حدود 400 کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده در سطح بالا است. اما این ذخیره آخرین برگ برنده ایران محسوب می‌شود و تهران دلیلی نمی‌بیند آن را صرفا برای شش ماه تنفس دیپلماتیک رو کند.
به گفته گرانمایه: «قبل از حملات ژوئن رسیدن به توافق خیلی آسان‌تر بود. ایران که حالا می‌بیند تأسیساتش آسیب دیده، آخرین برگش را برای مذاکرات مستقیم با آمریکا نگه خواهد داشت، نه بر سر اجرای تحریم‌های اسنپ‌بک».
نشست سران سازمان ملل
در کوتاه‌مدت، نشست سطح عالی مجمع عمومی سازمان ملل (22 تا 30 سپتامبر) شاید آخرین فرصت برای تنش‌زدایی دیپلماتیک میان آمریکا و ایران باشد تا از بازگشت اجتناب‌ناپذیر تحریم‌ها جلوگیری کند و شاید زمینه از سرگیری مذاکرات جدی‌تر فراهم شود. اما این امر به تمایل دولت ترامپ برای ادامه تعامل با ایران بستگی دارد، آن هم پس از آنکه کاخ سفید حملات نظامی ژوئن را اقدامی کم‌هزینه و موفق برای محدود کردن ظرفیت هسته‌ای ایران پنداشته است.
به گفته گرانمایه:«چون همه چیز به روابط شخصی گره خورده، بهترین راه برای بازگشت به مسیر دیپلماسی، نشست مجمع عمومی سازمان ملل است؛ آخرین بار در سال جاری که دو طرف در یک فضا با هم تلاقی می‌کنند. مگر این‌که ایرانی‌ها اقدامی غیرمنتظره کنند، در غیر این صورت آن‌ها در مسیر تشدید تنش قرار دارند».
اما حتی اگر یک تعلیق کوتاه‌مدت در اجرای اسنپ‌بک صورت گیرد - پیشنهادی که پیش‌تر از سوی سه کشور اروپایی مطرح شد و روسیه و چین هم احتمال ارائه رسمی آن به شورای امنیت را بررسی کرده‌اند - باز هم مشخص نیست واشنگتن و تهران بتوانند بر سر موضوع هسته‌ای از شکاف عمیق عبور کنند.
چندین دور مذاکره در بهار امسال بر سر موضوع حق ایران برای غنی‌سازی اورانیوم بی‌نتیجه ماند؛ ایران اصرار دارد که می‌تواند و باید بتواند غنی‌سازی کند، در حالی که آمریکا مدعیست ایران نمی‌تواند و نباید چنین کاری انجام دهد. با توجه به آسیب‌های واردشده به برخی تأسیسات هسته‌ای ایران - به‌ویژه زنجیره سانتریفیوژهای پیشرفته - در حملات ژوئن، ایران احتمالا مدتی از غنی‌سازی جدی فاصله خواهد گرفت. به گفته گرانمایه، این وضعیت شاید فضایی برای مصالحه‌ای آبرومندانه ایجاد کند که بتواند سخت‌گیران در واشنگتن و تهران را راضی نگه دارد.
دشواری کاهش تحریم‌ها
با این حال، حتی اگر گفت‌وگوهای دیپلماتیک از سر گرفته شود و دو طرف بتوانند به توافقی برسند که هم خواسته‌های آمریکا (محدودیت‌های شدید، قابل راستی‌آزمایی و قابل اجرا بر توان هسته‌ای ایران) و هم خواسته‌های ایران (کاهش تحریم‌ها برای کمک به اقتصاد آسیب‌دیده) را تأمین کند، باز هم تحقق آن قطعی نیست.
تحریم‌ها خاصیت ماندگاری دارند. بانک‌ها، شرکت‌های بیمه، کمپانی‌های انرژی و تجار همچنان از همکاری با کشورهایی که در فهرست سیاه قرار گرفته‌اند، هراس دارند. بهترین امید ایران شاید توافقی مستقیم با آمریکا باشد تا فشار تحریم‌های رسمی کاهش یابد؛ توافقی که می‌تواند مسیر سرمایه‌گذاری بیشتر چین، ترکیه و کشورهای خلیج فارس را باز کند، اما نه شرکت‌های غربی‌ای که بارها از گرفتار شدن در قوانین پیچیده و متغیر تحریم‌های آمریکا آسیب دیده‌اند.
اما اگر بازگشتی به دیپلماسی صورت نگیرد و در پایان ماه میلادی جاری تحریم‌های تعلیق‌شده سازمان ملل علیه ایران دوباره فعال شوند، تقابل میان ایران، آژانس، اروپا، آمریکا و اسرائیل به مرحله‌ای خطرناک‌تر خواهد رسید. این وضعیت می‌تواند به معنای عزم بیشتر برخی جناح‌های ایران برای شتاب در تغییر دکترین هسته‌ای باشد - تا زمانی که کشور هنوز حجم زیادی مواد شکافت‌پذیر در اختیار دارد - و همچنین ممکن است کشورهای خارجی را بار دیگر به سمت تشدید تنش نظامی سوق دهد تا جلوی همین روند را بگیرند. دو هفته آینده همه چیز را روشن خواهد کرد.
همچنین بخوانید ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید
