دگرگونی ساختارهای اقتصادی، تولید و درآمدزایی ایران با عضویت در سازمان شانگهای

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، فرشاد پرویزیان بر این باور است که قدرت خرس، اژدها و شیر باشکوه ایرانی، در شانگهای مثلثی طلایی ایجاد کرده است که سرریز این قدرت در عرصه اقتصاد دیجیتال امروزی بسیار ارزشمند خواهد بود.

او با طرح این سوال که مگر غربی‌ها از مولتی‌ورس نمی‌گویند؟ چه ایرادی دارد آسیاورس را در تعامل با خود ببینند؟ این پیشنهاد را برای اعضای سازمان همکاری‌های شانگهای دارد که از فرصت‌های موجود برای حضور عمیق در عرصه اقتصاد دیجیتال و حوزه کریپتوکارنسی و متاورس نیز استفاده کنند.

نیاز اصلی چنین سکوی پرش یا پلت‌فرم انرژی است که در اختیار روسیه و ایران است و چینی‌ها نیز صاحب فناوری بهره ورانه مزارع استخراج و فین - تک‌های پیشرفته هستند. این مدرس دانشگاه معتقد است با پیوستن ایران به سازمان همکاری‌های شانگهای، امکان دسترسی به بازارهای هدف گسترده‌تر و تسهیل شرایط حضور تجار ایرانی در منطقه با جمعیتی بالغ بر 3.5میلیارد نفر فراهم خواهد شد.

این دکترای علوم اقتصادی با گرایش اقتصاد پولی بر این باور است که ایران ظرفیت لازم برای اتصال و ایجاد گذرگاه برای کشورهای عضو به مناطق غربی جهان را دارد و در کنار تعاملات دولت‌ها، پیوستن به سازمان همکاری‌های شانگهای زمینه ساز همکاری‌های گسترده بخش های خصوصی کشورهای عضو است.

وی بر لزوم پذیرش قواعد اقتصادی به ویژه در تجارت و توجه به اصل رقابت و مزیت‌های نسبی و تولید درون‌زا با نگاه به بیرون و بازارهای منطقه ای و جهانی تأکید دارد. پرویزیان یادآور می‌شود که صرف پیوستن به سازمان همکاری‌های شانگهای در اقتصاد موثر نیست و باید به قواعد همکاری تجاری تن داد.

دیگر نظرات این اقتصاددان را در ادامه در گفت وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم می‌خوانید.

سازمان همکاری‌های شانگهای چطور شکل گرفت؟

سازمان همکاری‌های شانگهای (Shanghai Cooperation Organization) که ابتدا با نام شانگهای 5 تاسیس و با پیوستن ازبکستان رسما به سازمان همکاری شانگهای تغییر نام داد؛ سازمانی اوراسیایی میان‌دولتی و برای همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و سیاسی و با هدف برقرار کردن موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه، پایه‌گذاری شده است. به عبارتی شانگهای در راستای تقویت صلح و ثبات در منطقه اقیانوس آرام و تأمین امنیت در آسیای مرکزی و پیرامون آن به وجود آمد علاوه بر اعضای اصلی، ابتدا مغولستان در سال 2004 و یک سال بعد ایران، پاکستان، هند و افغانستان در سال 2005 و پس از آن بلاروس به عنوان عضو ناظر به سازمان ملحق شدند. در تاریخ 17 سپتامبر 2022 میلادی ایران به عضویت رسمی سازمان همکاری شانگهای درآمد. نقش این سازمان از زمان تأسیس آن تاکنون در منطقه افزایش یافته‌است. این سازمان، بر خلاف سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و پیمان ورشو سابق، هنوز یک معاهده دفاعی چندجانبه به‌شمار نمی‌رود.

به عبارتی با توجه به اوضاع کنونی جهان و شیوه راهزنی آمریکا در اقتصادجهانی که با ابزارهای اقتصادی از جمله تحریم، در پی ایجاد مشکل برای کشورهای مستقل و یا با گسترش ناتو در پی تهدیدات راهبردی برای منطقه است، اهمیت عضویت و همکاری با این سازمان به خوبی مشخص و بیانگر استحکام زیرساخت‌های کلان برای حفظ ثبات اقتصادی و توسعه است. از ریشه همکاری‌های سیاسی و امنیتی که بگذریم این سازمان تبدیل به یک سازمان بسیار مستحکم اقتصادی شده است. کافی است تنها اقتصاد چین و روسیه و هند را در نظر بگیرید.

به عبارتی پیمان شانگهای که در آغاز یک توافق سیاسی بود با ایجاد امنیت در این کشورها موجب گسترش فعالیت‌های اقتصادی نیز می‌شود. چهارچوب توافقنامه همکاری اقتصادی کشورهای عضو پیمان، نخستین بار در نشست مورخ 23 سپتامبر 2003 تهیه و امضا شد و رئیس دولت چین پیشنهاد کرد برنامه بلندمدتی برای تشکیل منطقه آزاد تجاری در سازمان تهیه شود. وی در این پیشنهاد ضمناً چندین راهکار کوتاه‌مدت برای افزایش سطح بازرگانی در میان کشورهای عضو ارائه داد. یک سال پس از این نظر، در 23 سپتامبر 2004، سندی شامل یکصد برنامه مشخص برای افزایش سطح بازرگانی میان کشورهای عضو به امضا رسید.

خوب است بدانیم تصمیمات این اجلاس در وسعتی قریب به 36 میلیون کیلومتر مربع از کره زمین، یعنی حدود 23 درصد از کل وسعت خاکی و جمعیتی بیش از 3.5 میلیارد نفر یعنی نزدیک به 45 درصد مجموع جمعیت جهان با سهم 25 درصد از رشد تولید ناخالص داخلی جهان جاری است.

مجموع ارزش صادرات درون گروهی کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای در سال 2017، در حدود 329 میلیارد دلار بوده است. کشور چین با 52 درصد بالاترین و تاجیکستان با سهم 18 درصد پایین‌ترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند. مجموع ارزش واردات درون گروهی کشورهای عضو سازمان در سال مزبور نیز در حدود 964 میلیون دلار بوده است.

عضویت در سازمان همکاری های شانگهای دارای اهمیت فراراهبردی برای ایران است مزایای پیوستن به سازمان همکاری‌های شانگهای چیست و چه تاثیری بر وضعیت اقتصادی ایران می‌گذارد؟

آنچه گفته شد، به خوبی بیانگر اهمیت حضور ایران در این سازمان و بهره‌مندی از ظرفیت‌های تجاری منطقه ای است. توجه کنیم کشورمان یکی از کشورهای بزرگ نفتی و صاحب انرژی است.

دبیرکل این سازمان در نشست مسکو مورخ 25 اکتبر 2005، اعلام کرد پروژه‌های مشترک سازمان در زمینه انرژی دارای اولویت بالا شامل کشف، استخراج و بهره‌برداری از حوزه‌های نفت و گاز، و استفاده مشترک اعضا از منابع آب شیرین هستند. این دیدگاه را کافی است به تحریم‌های ظالمانه فعلی آمریکا علیه انرژی کشورمان پیوند بزنید تا اهمیت فراراهبردی عضویت در این سازمان برایمان مشخص شود.

یکی دیگر از معضلات فعلی اقتصادجهان که موجب گردنه گیری آمریکا شده، جهان روا بودن دلار به عنوان ارز حامل است. یکی از دستاوردهای مهم دیگر این سازمان توافق برای تشکیل شورای مشترک بانکی بین کشورهای عضو سازمان بوده است. هدف از تشکیل این شورای مشترک بانکی تسهیل در فراهم کردن سرمایه مورد نیاز برای اجرای پروژه‌های مشترک سازمان عنوان شده است.

در پی این توافق، نخستین گردهمایی شورای مشترک بانکی سازمان همکاری‌های شانگهای در 30 نوامبر 2006 در پکن پایتخت چین و متعاقب آن، کنفرانس بین‌المللی «سازمان همکاری‌های شانگهای: دستاوردها و دیدگاه‌ها» (SCO: Results and Perspectives) در شهر آلماتی پایتخت قزاقستان برگزار شد. در این کنفرانس، نماینده وزارت خارجه روسیه اعلام کرد که روسیه در فکر تاسیس تشکیلات بین‌المللی با نام «باشگاه انرژی» است. دولت روسیه مجدداً در نشست سازمان در نوامبر 2007 در مسکو بر عزم خود برای تشکیل این باشگاه انرژی تأکید کرد. *دسترسی به بازارهای هدف گسترده‌تر و تسهیل شرایط حضور تجار ایرانی در منطقه با جمعیتی بالغ بر 3.5میلیارد نفر با پیوستن به سازمان همکاری های شانگهای * نتیجه پیوستن به سازمان همکاری‌های شانگهای؛ دگرگونی در ساختارهای اقتصادی، تولید، بازاریابی و درآمدزایی ایران

به عبارت واضح سازمان همکاری‌های شانگهای در حوزه‌های مختلف به ویژه انرژی و اقتصادی فعالیت دارد. از این رو به نظر می‌رسد با عضویت در سازمان همکاری‌های شانگهای، دسترسی ما به بازارهای هدف گسترده‌تر و تسهیل و شرایط حضور تجار ایرانی در منطقه با جمعیتی بالغ بر 3.5 میلیارد نفر فراهم شود. این به مفهوم دگرگونی در ساختارهای اقتصادی، تولید، بازاریابی و درآمدزایی کشورمان است.

گسترش این تعاملات بی شک تسریع کننده فعالیت‌های اقتصادی به ویژه در انتقال فناوری و مهم‌تر از آن، یعنی جابه‌جایی منابع پولی و مالی خواهد بود. توجه کنید رفتن به سمت مبادله تجاری با ارزهای ملی به معنای افزایش تقاضا برای پول ملی کشورها یعنی رویه ضدتورمی بین المللی برای اقتصاد داخلی است. چرا که افزایش تقاضای خارجی برای پول ملی موجب تقویت ارزش آن در برابر ارزهای دیگر شده و این به مفهوم تقویت ارزش پول ملی است و البته این تقاضا احتمالا برای خرید کالاها و خدمات از کشورمان یعنی تقویت بخش حقیقی اقتصاد طرف عرضه یعنی مهار تورم ساختاری ناشی از فشارهای طرف عرضه است که همزمان موجب افزایش اشتغال و بهبود درامد و افزایش رفاه نسبی نیز خواهد شد.

*ایران ظرفیت لازم برای اتصال و ایجاد گذرگاه برای کشورهای عضو به مناطق غربی جهان را دارد

از سوی دیگر، ایران ظرفیت لازم برای اتصال و ایجاد گذرگاه برای کشورهای عضو به مناطق غربی جهان را دارد که یکی از مهمترین اقدامات در این حوزه، توسعه بیش از پیش کریدور شمال - جنوب است که تحول بزرگی در برقراری ارتباط شرق و غرب با محوریت ژئوپلتیکی ایران ایجاد خواهد کرد.

این خود موجب تقویت پارادایم توسعه مبتنی بر توسعه بخش حمل و نقل و در مسیر زنجیره ارزش بین المللی قرار گرفتن نیز خواهد شد.

حال می‌توان موضوع شانگهای را گسترده‌تر نیز متصور شد. کشورهای عضو این سازمان در چارچوب اتحادیه‌ها و همکاری‌های دیگر بین المللی عضو اتحادیه اوراسیا، آ سه آن و بریکس نیز هستند. به گمانم ایجاد روابط نزدیک‌تر سازمان همکاری‌های شانگهای با کشورهای جنوب شرقی آسیا، به ویژه با آسه آن و همکاری نزدیک‌تر با کشورهای مهمی از جمله اندونزی، ویتنام و مالزی نیز تاثیر شگرفی در بهبود ظرفیت‌های اقتصادی این سازمان خواهد داشت.

از سوی دیگر می‌توان به ارزش فراوان همراه کردن ساختارهای بریکس و شانگهای (شانگهای پلاس) توجه کرد. تلفیق این ساختارها، به نوعی یک سکوی پرش یا همان پلت‌فرم جهانی برای اقتصادهای در حال توسعه (بریکس پلاس) و پلت‌فرم اوراسیا (شانگهای پلاس) برای توسعهخواهد بود. در این مسیر حتی می‌توان در پی تحقق یکپارچگی منطقه ای برای توسعه اوراسیا، مانند شورای همکاری خلیج فارس بود. به عبارتی سازمان همکاری‌های شانگهای قابلیت تبدیل به یک سازمان بین المللی با تمرکز بیشتر بر همکاری‌های اقتصادی دارد تا اقتصادهای در حال توسعه اتحادیه‌های اقتصادی در گستره وسیع اوراسیا تشکیل دهند که آثار شگرف اقتصادی خواهد داشت.

حال توجه کنید عضویت ایران در این سازمان چه دورنمایی دارد. البته حتی در کوتاه مدت نیز، این موقعیت، شرایط مناسبی برای امضای موافقت‌نامه‌های دو جانبه و چند جانبه با کشورهای عضو در اختیار کشور قرار می‌دهد که برای اقتصاد کشور بویژه در شرایط تحریمی با اهمیت است.

* پیوستن به سازمان همکاری‌های شانگهای زمینه ساز همکاری‌های گسترده بخش‌های خصوصی کشورهای عضو

آیا رهاوردهای پیوستن به سازمان همکاری‌های شانگهای صرفاً دولتی است؟

خیر، نکته اساسی این‌که این همکاری‌ها صرفاً دولتی نیست بلکه تعاملات بین دولتی موجب بروز زمینه‌های همکاری گسترده بخش‌های خصوصی کشورهای عضو و توسعه مناسبات بازرگانی میان اعضای سازمان خواهد شد. به عبارتی عضویت در سازمان همکاری‌های شانگهای بیانگر ایجاد زمینه توسعه تجارت چندده میلیارد دلاری تجار کشورمان با سایر تجار کشورهای منطقه و سازمان خواهد شد.

*لزوم پذیرش قواعد اقتصادی به ویژه در تجارت *زیربنای این تجارت توجه به اصل رقابت و مزیت‌های نسبی و تولید درونزا با نگاه به بیرون و بازارهای منطقه ای و جهانی است

از الزامات آن بگویید.

مهمترین الزام در این عضویت، پذیرش قواعد اقتصادی به ویژه در تجارت است. بالاخره روزی باید بپذیریم از طریق تعرفه و نرخ‌های ترجیحی و ایجاد مصونیت گلخانه ای و انحصار به اسم حمایت، نمی‌توانیم از تولید داخلی حمایت کنیم. شالوده این همکاری‌های اقتصادی همان تجارت روان بین اعضا و زیربنای این تجارت، توجه به اصل رقابت و مزیت‌های نسبی و تولید درون‌زا با نگاه به بیرون و بازارهای منطقه ای و جهانی است. یعنی همان نکته اساسی که شاید در توافق دوجانبه تعرفه های ترجیحی با ترکیه یا چندجانبه با اوراسیا دقت نکردیم و به بهانه حمایت از مصرف کننده و تنظیم بازار دایم شاهد مداخلات دستوری در اقتصاد و ممنوعیت‌های یکباره صادرات و واردات بودیم. کافی است از تجار افغانستانی بپرسید چه میزان به قول و قرارهای تجار ایرانی برای خرید محصولات کشورمان مثلا مرغ و تخم مرغ اعتماد دارند و آیا از ممنوعیت‌های خلق الساعه برای صادرات در کشورمان گلایه ندارند؟

* صرف پیوستن به سازمان همکاری‌های شانگهای در اقتصاد موثر نیست باید به قواعد همکاری تجاری تن داد

به بیان دیگر، صرف عضویت در این سازمان اثر اقتصادی نخواهد داشت، بلکه تن دادن به قواعد همکاری تجاری و نبستن دست و پای تجار و بخش خصوصی به بهانه تنظیم بازار مهم است. البته این به مفهوم بی توجهی تجار و صادرکنندگان سنتی به قواعد روز تجارت نیست. به خوبی بخاطر داریم از فرصت اقتصادی ایجاد شده ناشی از بسته شدن مرزهای تجاری قطر با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس چگونه استفاده کردیم و تا به خود بیاییم تجار ترک قفسه‌های قطری را پر کرده بودند. به یاد داریم از فرصت پیش آمده محدودیت تجارت بین ترکیه و روسیه در پی مناقشات سیاسی و اقبال آن زمان تجار روس از کالاهای ایرانی چگونه استفاده کردیم؟ حتی از توافق تعرفه ترجیحی دوجانبه خود و ترکیه چگونه استفاده کردیم؟ به نوعی باید گفت گویا تبحری خاص در از دست دادن فرصت‌های تجاری به بهانه یا شاید تفکر و انگیزه حمایت از اقتصاد داخلی و تولید ملی داشته ایم و نتیجه همه این به ظاهر حمایت‌های گلخانه ای و اقبال نامناسب از قواعد روز تجارت بین الملل را به عنوان نمونه می‌توان در صنعت خودرو و خروجی محصولاتی چهارچرخه با کیفیت و قیمت فعلی البته از طریق قرعه کشی و لاتاری دید.

*روند عضویت کشورها در سازمانها زمان بر است چرا ایران تا کنون عضو این سازمان نشده بود؟ و موانع آن چه بود؟ توجه کنید که روند عضویت کشورها در این سازمان، زمان‌بر است. یک نظم و روال خاصی برای پذیرش اعضای جدید در این سازمان وجود دارد که چند سال به طول می‌انجامد. به عنوان مثال، اگر روند پذیرش هند و پاکستان به سازمان همکاری شانگهای را به خاطر بیاوریم، این درخواست در سال 2014 مورد بررسی قرار گرفت و حدود 3 سال بعد در مورد عضویت آنها تصمیم گیری شد. اگرچه ایران از سال 2005 تاکنون به عنوان عضو ناظر در این سازمان حضور داشت اما با توجه به اساس شکل‌گیری این سازمان طبیعی است که ابتدا ملاحظات سیاسی رعایت می‌شد و موانع سیاسی برای عضویت ایران در پیمان شانگهای برداشته و سپس با طی تشریفات فنی، عضویت ایران نهایی می‌شد.

چطور این موانع برطرف شده است؟

اگرچه حضور ایران به عنوان ناضر در این سازمان از حوالی سال‌های 2004 و 2005 میلادی بود اما پیگیری‌های مستمر وزارت امور خارجه جهت عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای از آغاز دولت سیزدهم روند مضاعف به خود گرفت و نهایتا هم‌زمان با مشارکت، رئیس جمهور محترم در 21 امین نشست سران کشورهای عضو شانگهای در شهر دوشنبه تاجیکستان، تمام 8 کشور عضو اصلی شانگهای بصورت اجماع موافقت خود را با درخواست عضویت دائمی کشورمان در این سازمان اعلام کردند و مراحل حقوقی، فنی و اداری این عضویت آغاز شد.

* ادامه عضویت در سازمان همکاریهای شانگهای باید حول حفظ منافع ملی جمهوری اسلامی ایران باشد

چه عواملی ممکن است مانع شکل گیری همکاری یا قطع آن شود؟ چه ملاحظاتی برای حفظ همکاری مدنظر قرار داد؟

برای پاسخ به این پرسش مجدد به مبنای شکل گیری این سازمان اشاره می‌کنم. سازمان همکاری‌های شانگهای به عنوان نمونه بارزی از منطقه گرایی نوین در آسیا، با هدف حل و فصل اختلافات مرزی و تقویت اعتماد متقابل میان اعضاء به وجود آمد که تدریجا منجر به توسعه سازمان و توجه آن به موضوعات اقتصادی و بازرگانی شد. استراتژی جمهوری اسلامی ایران در راستای سیاست‌های همکاری منطقه ای, کسب فرصت‌های سیاسی, امنیتی، اقتصادی، تجاری و فرهنگی و هم چنین افزایش قدرت چانه زنی در برابر غرب است احتمالا از جمله دلایل و منافع اصلی علاقه مندی ایران برای عضویت کامل در سازمان همکاری‌ها شانگهای باشد.

به نظر می‌رسد عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای، فرصت‌ها و دستاوردهای زیادی برای ایران در زمینه‌های اقتصادی، تجاری، سیاسی، امنیتی و فرهنگی دارد و ظرفیت‌ها و توانمندی‌های ایران، بر پیوند راهبردی ایران و این سازمان افزوده است. توجه کنیم که منافع ملی با سیاست خارجی در ارتباط است، منافع ملی ناظر بر مجموعه ای از اولویت‌های مشترکی است که در روابط بین الملل طبق اصل منافع ملی در سیاست‌های منطقه ای کشورها مدنظر قرار می‌گیرد.

تنش‌زدایی در عرصه بین المللی و جایگزینی مفاهمه و گفتگو در سیاست خارجی بر اساس عضویت در سازمان‌های منطقه ای و بین المللی، می‌تواند حافظ منافع ملی جمهوری اسلامی ایران باشد. همکاری و همگرایی‌های منطقه ای موجد رفاه، ثروت و کسب قدرت برای کشورها می‌شوند و به دولت‌ها در رسیدن به اهداف سیاسی، اقتصادی و امنیت، که جزو اهداف و منافع ملی حیاتی کشورها نیز هستند، کمک شایانی می‌کنند. به عبارت دیگر مهمترین اصل مورد نظر در ادامه عضویت در این سازمان باید حول حفظ منافع ملی جمهوری اسلامی ایران باشد.

* یک پیشنهاد به مثلث طلایی شانگ‌های: به فکر آسیاورس باشید

پیشنهاد خاصی به ایران برای حضور موفق تر در سازمان همکاریهای شانگهای یا در تعامل با دیگر اعضا دارید؟

قدرت خرس، اژدها و شیر باشکوه ایرانی، در شانگهای مثلثی طلایی ایجاد کرده است که سرریز این قدرت در عرصه اقتصاد دیجیتال امروزی بسیار ارزشمند خواهد بود. توان فین - تک‌های چینی (FinTech:Financial Technology) در کنار قدرت روس‌ها در محیط دیجیتال و خوش فکری و نبوغ جوانان ایرانی در حوزه اقتصاد آنلاین را هم‌زمان با لزوم پرهیز از یک جانبه گرایی امریکا و تحمیل خواسته‌هایش از طریق ارز حامل دلار را در نظر بگیرید. منابع عظیم انرژی ایران و روسیه بویژه مسایل جدید تامین گاز اروپا را در نظر بگیرید. آیا این منابع شگرف انرژی نمی‌تواند در مزرعه‌های گسترده استخراج رمزارزها بکار گرفته و در محیط دیجیتال، یک رمزارز و پول واحد پرقدرت سه جانبه تولید و استخراج شود؟ به گمانم سایر اعضای همکاری‌های شانگ‌های نیز از خلق چنین ارزشی استقبال خواهند کرد. مگر غربی‌ها از مولتی‌ورس نمی‌گویند؟ چه ایرادی دارد آسیاورس را در تعامل با خود ببینند؟ این پیشنهادی به اعضای سازمان همکاری‌های شانگهای است که از فرصت‌های موجود برای حضور عمیق در عرصه اقتصاد دیجیتال و حوزه کریپتوکارنسی و متاورس نیز استفاده کنند. نیاز اصلی چنین سکوی پرش یا پلت‌فرم انرژی است که در اختیار روسیه و ایران است و چینی‌ها نیز صاحب فناوری بهره ورانه مزارع استخراج و فین - تک‌های پیشرفته هستند.

گفت وگو از: مریم سلیمی