رأفت اسلامی برای زوج فرانسوی
در بحبوحه تنش‌ها میان ایران و کشورهای اروپایی، تبادل زندانیان بین تهران و پاریس انجام شد. اقدامی که پاستور و الیزه آن را گام اولیه مثبت تلقی کردند و بهانه‌ای برای تماس تلفنی مکرون و پزشکیان شد تا از چارچوب جدید مذاکراتی و ضرورت اعتمادسازی سخن به میان آید.
دو تبعه فرانسوی زندانی بعد از سه سال حبس در ایران آزاد شدند؛ اقدامی که با استقبال مقامات الیزه مواجه شد. سخنگوی وزارت امور خارجه ایران این موضوع را سه‌شنبه‌شب به خبرنگاران اطلاع داد و همزمان وزیر خارجه فرانسه آن را تایید کرد و خبر داد که سیسیل کوهلر و ژاک پاری که به مدت سه سال در ایران به جرم جاسوسی بازداشت شده بودند، از زندان اوین آزاد شده و در راه سفارت فرانسه در تهران هستند. تحلیلگران آزادی دو تبعه فرانسوی را نشانه دیگری از بازگشت محتاطانه تهران و پایتخت‌های اروپایی به روابط دیپلماتیک می‌دانند که پیش‌تر با بازگشت خطوط هواپیمایی آلمان و اتریش و بازگشایی کنسولگری ایران در بن همراه شده بود. با‌این‌حال این پرسش همچنان مطرح است آیا این تحرکات بر روابط تیره‌و‌تار ایران و اتحادیه اروپا آن هم پس از چند دور گفت‌وگو اثرگذار است؟
در این رابطه شاهد بودیم که روز گذشته امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، در تماس تلفنی با مسعود پزشکیان بابت برداشتن گام‌های عملی در راستای برطرف کردن برخی موانع و عمل به توافقات حاصل‌شده در دیدارهای گذشته، از رئیس‌جمهور کشورمان قدردانی کرد. رئیس‌جمهور ایران طی این تماس گفت که ایران همواره از گفت‌وگو و تعامل استقبال کرده، اما امروز این طرف مقابل است که باید به‌عنوان یک اقدام اعتمادساز حقوق جمهوری اسلامی ایران را محترم بشمارد و به دنبال تحمیل زیاده‌خواهی‌های خود نباشد؛ این ایران نیست که باید صداقت خود را اثبات و اعتمادآفرینی کند، بلکه آمریکا و اروپا هستند که باید با اثبات صداقت خود اعتماد جمهوری اسلامی ایران را جلب کنند.
مکرون در ادامه با بیان اینکه بنده برای ایجاد یک چارچوب مذاکراتی جدید تلاش خواهم کرد تا بتوانیم به نتیجه‌ای روشن بین ایران و کشورهای غربی برسیم، گفت: «ضروری است تعاملات و گفت‌وگوهای ما در راستای ایجاد شفافیت و اعتمادسازی ادامه داشته باشد تا بتوانیم به توافق رسیده و ضمن رفع تحریم‌ها، روابط متقابل را بهبود بخشیده و گسترش دهیم.» رئیس جمهور کشورمان نیز در این مکالمه تلفنی، در پاسخ به اظهارات همتای فرانسوی خود درباره مذاکره با آمریکا، با اشاره به سوابق گفت‌وگوهای جمهوری اسلامی ایران با ایالات متحده، اظهار کرد: «ایران بارها اعلام کرده است که براساس فتوای رهبر معظم انقلاب اسلامی و نیز چارچوب دکترین امنیتی و دفاعی خود به‌هیچ‌وجه به دنبال دستیابی به سلاح هسته‌ای نیست، اما متأسفانه شاهد آن هستیم که برپایه یک اصرار مغرضانه، ایران به بهانه کذب تلاش برای ساخت سلاح هسته‌ای، تحت فشار و تحریم های فزاینده قرار گرفته است.»
پزشکیان افزود: «رویکرد اصولی جمهوری اسلامی ایران این است، در جایی که می‌توان با منطق و گفت‌وگو سوءتفاهمات را برطرف کرد، به کار بردن زور و تهدید نه تنها مشکل را حل نمی‌کند، بلکه به اختلافات و شکاف‌ها دامن نیز می‌زند.»
خبر آزادی دو تبعه فرانسوی
اسماعیل بقایی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی، سه‌شنبه‌شب در پاسخ به سوالی درخصوص آخرین وضعیت دو تبعه فرانسوی زندانی در ایران گفت که این دو تبعه فرانسوی که مدتی است به دلیل ارتکاب جرائم امنیتی در زندان به سر می‌بردند، با حکم قاضی پرونده به قید وثیقه آزاد شده و تا مرحله بعدی قضایی تحت نظر خواهند بود. سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، نیز روز چهارشنبه در حاشیه جلسه دولت در پاسخ به پرسشی درباره دو تبعه فرانسوی زندانی در ایران گفت: «آنان تحت عنوان جاسوس محکوم شده بودند که قوه قضائیه سه‌شنبه‌شب اعلام کرد مشمول رافت اسلامی قرار گرفتند. شهروند ما خانم اسفندیاری نیز آزاد و در سفارت ایران است که ان‌شاءالله مراحل لازم را پشت سر بگذارد و بازمی‌گردد.» همچنین پیش‌تر سخنگوی وزارت خارجه ایران از آزادی مشروط مهدیه اسفندیاری، شهروند ایرانی، خبر داده و گفته بود که او از زندان به منزلی در بیرون از زندان منتقل می‌شود و تا زمان برگزاری دادگاه تحت نظر خواهد بود. بقایی این تحول را یک قدم مثبت ارزیابی و ابراز امیدواری کرده بود که این وضعیت مقدمه‌ای برای صدور حکم آزادی او در آینده‌ای نزدیک باشد.
واکنش مثبت مکرون
آزادی دو تبعه فرانسوی با واکنش پاریس همراه بود و امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، نیز شامگاه سه‌شنبه در شبکه اجتماعی ایکس در این ارتباط نوشت: «سیسیل کوهلر و ژاک پاری که به مدت سه سال در ایران بازداشت شده بودند، از زندان اوین آزاد شده و در راه سفارت فرانسه در تهران هستند.» مکرون افزود: «من از این گام اول استقبال می‌کنم. گفت‌وگو برای تسهیل بازگشت آنها به فرانسه در اسرع وقت ادامه دارد.» رئیس‌جمهور فرانسه تاکید کرد: «ما به‌طور خستگی‌ناپذیر در حال تلاش برای این موضوع هستیم و مایلم از سفارت و تمام خدمات دولتی به خاطر تلاش‌هایشان تشکر کنم.»
آزادی مشروط
ژان نوئل بارو وزیر امور خارجه و پیر کوشار سفیر فرانسه در تهران در مصاحبه با رسانه‌های فرانسوی، درباره آزادی مشروط سیسیل کوهلر و ژاک پاری، دو تبعه این کشور که به جرم جاسوسی در زندان‌های ایران بودند، صحبت کردند. ژان نوئل بارو روز چهارشنبه و در مصاحبه با شبکه RTL درباره آزادی این دو تبعه فرانسوی، ضمن اتهام‌زنی به ایران گفت: «آنچه مسلم است، این است که آنها در‌حال‌حاضر در امنیت و تحت حفاظت سفارت ما هستند. با توجه به تمام رنج‌هایی که پشت سر گذاشته‌اند، این خبر بسیار مثبتی است، اما این فقط یک مرحله است. ما بدون توقف به تلاش خود ادامه می‌دهیم تا آزادی کامل و بازگشت آنها به فرانسه را به دست آوریم.» او در پاسخ به سوال مجری برنامه مبنی بر اینکه «یعنی آنها هنوز آزاد نشده‌اند؟»، گفت: «در‌حال‌حاضر در امنیت هستند و در حلقه محافظان قرار دارند، اما باید آزادی کامل پیدا کنند و بتوانند به فرانسه بازگردند. ما همین مسیر را ادامه می‌دهیم؛ مسیری آهسته و البته بسیار محتاطانه.»
وزیر خارجه فرانسه در پاسخ به این سوال که «ایران گفته است آنها در آزادی مشروط هستند»، گفت: «بله، آنها در آزادی مشروط به سر می‌برند. اکنون در سفارت در امنیت هستند و ما خواستار آزادی فوری و بدون قید و شرط آنها هستیم. کاری که تا حالا انجام شده و منجر به این مرحله مثبت اولیه شده، ادامه خواهد یافت.»
بارو با بیان اینکه «آنها نمی‌توانند آزادانه رفت‌وآمد کنند یا از سفارت خارج شوند»، گفت: «آنها از زندان خارج شده‌اند، اما هنوز در سفارت و تحت مراقبت کارکنان وزارت خارجه هستند. می‌توانند با نزدیکان خود تماس تلفنی داشته باشند، و این تغییری بزرگ است که به آنها کمک می‌کند کم‌کم بعد از تجربه‌ای به این سختی بهبود پیدا کنند. اما ما تا رسیدن به آزادی کامل ادامه می‌دهیم. در‌حال‌حاضر نمی‌توانند آزادانه رفت‌وآمد داشته باشند یا به فرانسه نزد خانواده‌هایشان بازگردند. اما ما مسیر را ادامه می‌دهیم. باید اجازه داد دیپلماسی فرانسه کار خود را بکند تا به این نتیجه، یعنی بازگشت آنها، برسیم.»
زمان دقیق بازگشت به فرانسه
وزیر امور خارجه فرانسه در پاسخ به این سوال که «آیا می‌دانید این اتفاق در چند ساعت آینده می‌افتد یا چند روز؟»، گفت: «می‌دانید، این سومین بار در سال جاری است که موفق به آزادی شهروندانمان در ایران می‌شویم. در ماه مارس اولیویه گرون‌دو، در ماه اکتبر لنارت مونترلوس و حالا هم ژاک و سسیل روز سه‌شنبه و پس از بیش از سه سال و نیم آزاد شدند. بنابراین نمی‌توانیم زمان دقیقی بگوییم، اما هیچ تلاشی را فروگذار نخواهیم کرد تا بازگشت آنها به فرانسه محقق شود. ما با جدول زمانی کار نمی‌کنیم؛ با اراده و عزم راسخ برای آزادی کامل هم‌وطنانمان کار می‌کنیم.»
مذاکرات در سکوت
وزیر خارجه فرانسه همچنین از گفت‌وگوی تلفنی با سیدعباس عراقچی، همتای ایرانی خود، در این خصوص خبر داد و گفت: «سه‌شنبه‌شب هم در گفت‌وگو با همتای ایرانی‌ام، ضمن استقبال از این اقدام مقامات ایران، خواستار آزادی فوری و بدون قید و شرط آنها شدم.» بارو در پاسخ به سوال مجری که «عراقچی چه پاسخی داد؟»، گفت: «اگر اجازه بدهید، مایلم در این زمینه کمی سکوت و احتیاط دیپلماتیک را حفظ کنم؛ چراکه همین کار دیپلماتیک پنهان بود که باعث شد به این مرحله از آزادی برسیم.»
ارتباط با مذاکرات هسته‌ای؟
وزیر خارجه فرانسه با بیان اینکه آزادی اتباع فرانسوی از زندان ارتباطی با موضوع هسته‌ای و لغو تحریم‌ها ندارد، گفت که در تماس با همتای ایرانی خود، از این اقدام تهران استقبال کرده است. وزیر امور خارجه ایران هم همزمان با خبر آزادی دو تبعه فرانسوی، گریزی به مذاکرات هسته‌ای زد و یادآور شد که موضوع موشکی و منطقه‌ای همیشه مطرح بوده که موضع ما هم همیشه روشن است و اگر احیانا مذاکره شکل بگیرد تنها در زمینه هسته‌ای خواهد بود.
وزیر خارجه فرانسه در بخش دیگری از مصاحبه خود در پاسخ به این سوال که «آیا این اتفاق می‌تواند به نرم‌تر شدن موضع فرانسه در پرونده هسته‌ای ایران منجر شود؟ چون ما در این زمینه کمی مواضعمان را سخت‌تر کرده بودیم. آیا این آزادی بخشی از یک توافق است؟»، گفت: «در واقع ما نه فقط کمی سخت‌گیرتر شدیم، بلکه خیلی بیشتر از آن. چراکه یک ماه پیش، تمام تحریم‌ها و تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل را که 10 سال پیش لغو شده بود، دوباره اعمال کردیم؛ تحریم‌هایی که ایران را هدف قرار می‌دهند، به‌ویژه در زمینه تسلیحات، تجهیزات هسته‌ای، بانک‌ها و بیمه‌ها.»
او در پاسخ به این سوال که «آیا تصمیم مربوط به آزادی این دو نفر، می‌تواند باعث عقب‌نشینی در بازگرداندن آن تحریم‌ها شود؟»، گفت: «خیر، برای لغو آن تحریم‌ها باید توافق و اجماع تمام اعضای شورای امنیت سازمان ملل به دست آید. با‌این‌حال، ما همیشه گفته‌ایم که آماده مذاکره هستیم؛ مذاکره‌ای که بتواند منجر به چارچوبی دقیق برای کنترل برنامه هسته‌ای ایران شود؛ برنامه‌ای که برای منطقه و برای خود ما نگرانی‌برانگیز است.» بارو در پاسخ به این سوال که «این دو پرونده کاملا از هم جدا هستند؟»، گفت: «بله، آنها هیچ ربطی به یکدیگر ندارد. کاملا جدا هستند.»
عقب‌نشینی بروکسل؟
با وجود پافشاری مقامات فرانسوی بر اینکه موضوع تبادل زندانیان ارتباطی با موضوع هسته‌ای یا بحث مربوط به تحریم‌ها ندارد، اما در چند هفته اخیر نشانه‌هایی دیده شده که می‌توان آنها را نوعی بازگشت محتاطانه دو طرف از مواضع حداکثری خود ارزیابی کرد. با بازگشت تحریم‌های سازمان ملل در پی فعال‌سازی مکانیسم ماشه از سوی سه کشور اروپایی (آلمان، بریتانیا و فرانسه) روابط تهران و بروکسل دستخوش تنش‌های فراگیر شده بود؛ اما اکنون با دریافت نشانه‌هایی محتاطانه و مهم، به نظر می‌رسد می‌توان از بازگشت آرامش و غلبه تدبیر بر تنش و حرکت به سمت عادی‌سازی مجدد سخن به میان آورد. به‌ویژه که از یک سال گذشته موضوع کنسولی و روابط دوجانبه یکی از موضوعات چند دور گفت‌وگوهای ایران و اروپا از نیویورک تا ژنو و استانبول بوده است.
از این منظر می‌توان برخی نشانه‌ها را به‌عنوان اولین نشانه‌های عقب‌نشینی بروکسل از مواضع اخیرش اعلام کرد. درواقع پس از جنگ 12روزه و تجاوز آمریکا و رژیم صهیونیستی به ایران، سفارت اتریش در تهران فعالیت خود و صدور ویزا را محدود کرد. اما روز 31اکتبر این سفارتخانه طی بیانیه‌ای اعلام کرد که پیش‌بینی می‌شود از اواخر نوامبر 2025 بار دیگر قادر به ارائه خدمات باشد. از سوی دیگر، رسانه‌ها از بازگشت پروازهای مستقیم میان ایران و چند کشور اروپایی خبر داده‌اند.
یکی از ملموس‌ترین اثرات تنش‌های اخیر، توقف پروازهای مستقیم شرکت‌های هواپیمایی اروپایی میان پایتخت‌های ایران و اتریش بود که مشکلات زیادی را ایجاد کرد. اما پس از وقفه‌ای چندماهه، شرکت هواپیمایی آسترین، زیرمجموعه گروه لوفت‌هانزا، بامداد 12آبان با نخستین پرواز مستقیم خود از وین وارد شهر فرودگاهی امام خمینی (ره) شد.
در نهایت نیز آزادی مشروط دو تبعه فرانسوی در ایران و پیش از آن آزادی مشروط مهدیه اسفندیاری شهروند ایرانی و انتقال او از زندان به منزلی در بیرون از زندان را شاید سیگنال‌های مثبتی در مناسبات تهران و بروکسل قلمداد کرد. مناسباتی که که در ابتدا با جنگ اوکراین و ادعای کمک تسلیحاتی ایران به روسیه متزلزل شد و سپس با فعال‌سازی ماشه در ماه گذشته چشم‌انداز آن تیره‌تر شد. اما شاید با توجه به وقایع اخیر بتوان امیدوار بود که این مناسبات روند رو به رشدی را طی کند.
البته نباید فراموش کرد که از پاییز سال گذشته گفت وگوهایی بین ایران و اروپا آغاز شد که در سه کشور اتریش، سوئیس و ترکیه برگزار شد. آخرین دور این مذاکرات بین تهران و سه کشور اروپایی (E3) شهریور سال جاری در ژنو انجام شد. طی این گفت‌وگوها موضوع «دسترسی کنسولی» شهروندان اروپایی در ایران، یکی از موارد مطرح میان ایران و اروپا بوده است.