ردیابی علت افزایش زلزله در ایران / دوره وقوع متعدد زلزله در پیش است؟

روزنامه امروز

«دنیای‌اقتصاد» به احساس عمومی درباره خیز آمار زمین‌لرزه در دو ماه اخیر پاسخ می‌دهد

ردیابی رشد زلزله‌ها

زلزله شناسان چه می گویند؟ افزایش رخدادهای زلزله می‌تواند قابل مطالعه باشد، دلایلی هم ممکن است داشته باشد و بی علت نیست اما دو نتیجه گیری از آن، «غیرعلمی» است

تعداد زمین‌لرزه‌ها در کشور طی شهریور تا 1.3برابر میانگین زلزله‌های ماه‌های قبل افزایش یافت. در مهر هم، دست‌کم در چهار استان، زلزله‌های بالای 4ریشتر به ثبت رسید. این موج‌های لرزه‌ای یک پرسش عمومی شکل داده؛ آیا دوره‌ای از وقوع متعدد زلزله در پیش است؟ «

بر اساس آمار مرکز لرزه نگاری کشور وابسته به موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، شهریور ماه امسال، 658 رخداد زمین لرزه در کشور به وقوع پیوست که این میزان نه‌تنها نسبت به تعداد رخدادهای زمین لرزه در شهریور ماه سال گذشته 15درصد رشد داشته است که در نیمه اول سال‌جاری هم بیشترین رکورد تعداد زمین لرزه های ثبت‌شده در یک ماه بوده است. رخدادهای زمین لرزه شهریور ماه امسال نسبت به میانگین ماهانه زلزله ها در 5 ماهه اول امسال، 28‌درصد افزایش یافت؛ همچنین نسبت به متوسط ماهانه تعداد زمین لرزه ها در سال گذشته نیز 15‌درصد بیشتر شد. پارسال به طور متوسط در هر ماه، 572 رخداد زمین‌لرزه در کشور به ثبت رسید.

نکته مهم دیگر افزایش دو برابری رخداد زمین لرزه های با بزرگای بیش از 4 ریشتر در شهریور ماه امسال نسبت به شهریور سال گذشته است. شهریور امسال 12 رخداد زمین لرزه با بزرگای بیش از 4 ریشتر در کشور به ثبت رسید که این میزان در شهریور سال قبل، 6 مورد بود.

در حالی که هنوز آمار رسمی مربوط به تعداد کل زمین لرزه ها و همچنین زلزله های با مقیاس بالاتر از 4 ریشتر در مهرماه از سوی مرکز لرزه نگاری کشوری منتشر نشده است اما مهرماه نیز چند زمین‌لرزه با بزرگای بیش از 4 و 5 ریشتر در مناطق مختلف کشور به ثبت رسید.

زلزله 4.4 ریشتری هفتم مهرماه در قاضی استان خراسان شمالی، زمین لرزه 5.3 ریشتری مشراگه هرمزگان، 4 رخداد زمین‌لرزه بیش از 5 ریشتری در هفته پایانی مهرماه در فین بندرعباس (25 مهرماه) و زلزله 4.9 ریشتری 29 مهرماه در خانه زنیان فارس، از جمله این زمین لرزه ها هستند. به‌خصوص آنکه به فاصله 15 تا 29 مهرماه 6 زمین لرزه ویرانگر با بزرگای بیش از 6 ریشتر با منشأ گسل هرات، غرب افغانستان در همسایگی ایران را به لرزه درآورد و تلفات مالی و جانی بسیار زیادی به همراه داشت. اولین زمین لرزه در 15 مهرماه با بزرگای 6.3 ریشتر این منطقه را به لرزه درآورد و کمتر از یک هفته زمین لرزه دیگری با همین بزرگای (6.3 ریشتر)، در همین منطقه به وقوع پیوست.

حس عمومی نسبت به رویدادهای اخیر زمین لرزه، به طرح یک سوال مهم منجر شده است؛ اینکه آیا رخدادهای اخیر نشانه ای از ورود زمین به عصر جدیدی از تنش لرزه ای است؟ زلزله شناسان در این باره به «دنیای‌اقتصاد» اعلام کردند: افزایش رخدادهای زلزله می‌تواند قابل مطالعه باشد و دلایلی هم ممکن است داشته باشد اما دو نتیجه گیری از آن، «غیرعلمی» است. آنها همچنین معتقدند: به طور کلی علائمی از اینکه به دوره خاصی از تنش های لرزه ای وارد شده ایم رصد نمی‌شود؛ چرا که اساسا تغییر محسوسی در رفتارهای کلی و تعداد زمین لرزه ها در مقیاس قابل‌توجه در طول یک دهه گذشته مشخص نمی‌شود و در بسیاری از موارد تعداد زمین لرزه های رخ‌داده در ماه های اخیر حتی از میانگین ماهانه یک دهه قبل نیز کمتر بوده است. بررسی ها نشان می‌دهد میانگین ماهانه وقوع رخدادهای زمین لرزه در یک دهه اخیر 985 زلزله بوده است که زمین لرزه های شهریور امسال اگرچه نسبت به ماه های سپری‌شده از سال‌جاری و همچنین در مقایسه با شهریور سال قبل بیشتر است اما از آمار مربوط به متوسط ماهانه رخدادهای 10 سال قبل فاصله قابل‌توجهی دارد.

احساس یا واقعیت؟

در حالی که زلزله شناسان معتقدند افزایش ناگهانی رخدادهای زمین لرزه می‌تواند به لحاظ تغییرات لرزه ای معنادار و قابل مطالعه باشد اما در عین حال تاکید می‌کنند که اصولا ارقام مربوط به تکرار زمین لرزه ها و دوره های بازگشت تنش های لرزه ای زمین، ممکن است چند صد سال به طول بینجامد. بنابراین صرف تغییراتی که در کوتاه‌مدت و در چند ماه و حتی چند سال در تعداد زمین لرزه ها اتفاق می افتد نمی‌تواند الزاما به معنای تغییر رفتارهای لرزه ای و بازگشت دوره های تنش باشد.

به گفته آنها وضعیت شهریورماه امسال اگرچه نسبت به ماه های قبل افزایش تعداد رخدادهای زمین لرزه به‌خصوص زلزله های با مقیاس بالاتر از 4 ریشتر را نشان می‌دهد و ممکن است دلایلی نیز داشته باشد اما الزاما برای قضاوت اینکه رفتار لرزه ای زمین تغییر کرده یا وارد عصر خاصی از تنش لرزه ای شده ایم کافی نیست. از دید گروهی از زلزله شناسان افزایش رخدادهای زمین لرزه با علم به این موارد و همچنین مشاهده روندهای یک دهه اخیر لرزه ای، بیش از آنکه واقعی باشد می‌تواند صرفا یک حس با احساس عمومی و غیرعلمی باشد. چرا که حتی در بازه 10 ساله مشاهده می‌شود که شهریور ماه امسال تعداد زمین لرزه ها نسبت به متوسط رخدادهای زمین لرزه در یک دهه اخیر همچنان کمتر بوده است اگرچه نسبت به ماه های سپری‌شده از سال‌جاری بیشترین تعداد زمین لرزه را به خود اختصاص داده است. در واقع وقتی این تغییرات را در فریم های چند‌ساله و حتی چندده‌ساله مشاهده می کنیم می بینیم که تغییر خاصی رخ نداده است. ضمن آنکه اساسا تعداد کل زمین لرزه ها و افزایش و کاهش آنها چندان معنادار نیست و آنچه می‌تواند معیار درست تری در ارتباط با این موضوع محسوب شود تعداد زمین لرزه های بزرگ یعنی زلزله های با مقیاس 6 یا 7 ریشتر به بالاتر است. این در حالی است که زلزله شناسان و متخصصان این حوزه تاکید دارند که آنچه بیش از تغییرات مربوط به رفتار لرزه ای زمین و شمارش تعداد زمین لرزه ها و رخدادهای زلزله با مقیاس های متفاوت اهمیت دارد پاسخ به این سوال است که ما در برابر این رخدادها چه تدابیری به کار برده و چه راهکارهایی برای جلوگیری از بحران در مواقع بروز زمین لرزه ها به کار گرفته ایم؟

از دیدگاه آنها صرف نظر از اینکه در چه ماهی چه تعدادی زمین لرزه با چه مقیاس و بزرگایی رخ داده است مهم آن است که بدانیم در منطقه ای با گسل های متعدد و فعال قرار داریم و هر لحظه باید برای بروز انواع زمین لرزه ها آمادگی داشته باشیم. باید دید در این زمینه چه کرده‌ایم؟ تا چه میزان مقاومت ساختمان ها و تا ب آوری شهرها برای مقابله با بحران را افزایش داده ایم و چه تدابیری برای رسیدن تلفات مالی و جانی به حداقل ممکن در صورت بروز زمین لرزه های شدید در نظر داریم؟

پاسخ به احتمال سرایت لرزه ای

بروز 6 زمین لرزه با بزرگای بیش از 6 ریشتر در افغانستان در همسایگی شرق کشور طی روزهای گذشته، یک سوال مهم در ارتباط با احتمال رصد ردپای سرایت لرزه ای افزایش تعداد زمین لرزه ها در کشور، ایجاد کرده است. اینکه آیا این زمین لرزه ها با یکدیگر ارتباط دارند و آیا می‌توان گفت زمین لرزه های بالاتر از 4 ریشتر که در روزهای اخیر در کشور رخ داد متاثر از تحرکات لرزه ای گسل هرات (گسل مسبب زمین لرزه های اخیر افغانستان) و اثر این تحرکات بر گسل‌های ایران، بوده است؟

مدیرگروه زلزله شناسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی، با پاسخ به این سوال، دلایل موثر در افزایش تعداد زمین لرزه ها را تشریح کرد. محمد تاتار در پاسخ به این موضوع که چرا تعداد زمین لرزه ها در شهریور ماه امسال هم به لحاظ تعداد رخدادهای لرزه ای و هم از نظر افزایش تعداد زمین لرزه های با مقیاس بیش از 4 ریشتر افزایش یافته است،» گفت: قطعا افزایش تعداد رخدادهای زمین لرزه با مقیاس بیش از 4 ریشتر بی علت نمی‌تواند باشد اما در اینکه اساسا بتوان با قاطعیت اعلام کرد که آیا این افزایش رخدادهای لرزه ای به معنای تغییر در رفتارهای لرزه ای زمین است یا خیر، باید معیارهای مختلفی را مدنظر قرار داد. ضمن اینکه در یک بررسی کلی و در یک حالت کلی تغییرات این‌چنینی نمی‌تواند به طور قطع نشانه ای از بروز تفاوتی خاص نسبت به سال‌های قبل در رفتار لرزه ای زمین باشد. در بسیاری موارد افزایش تعداد زمین لرزه ها در سال‌های اخیر می‌تواند با افزایش تعداد دستگاه های لرزه نگار مرتبط باشد. بنابراین اینکه افزایش تعداد رخدادهای زلزله در یک ماه یا یک‌سال حتما به معنای نزدیک بودن و احتمال وقوع زلزله های بزرگ‌تر و نشان‌دهنده در راه بودن زمین لرزه های بزرگ است، اصلا «علمی» نیست.

وی» اعلام کرد: افزایش تعداد ایستگاه های لرزه نگاری در طول زمان و همچنین مشاهده روندهای ده ساله و چند‌ده ساله زمین لرزه ها دو عامل مهمی است که می‌توان بر مبنای آن قضاوت کرد که آیا تعداد زمین لرزه ها افزایش یافته است یا خیر؟ این در حالی است که اساسا تعداد کل زمین لرزه ها به جهت آنکه ممکن است برخی خردلرزه ها و زمین لرزه های با مقیاس کم، به دلیل دوری و فاصله زیاد از ایستگاه های ثبت زمین لرزه، رصد و ثبت نشوند معیار مناسبی برای قضاوت درباره افزایش یا کاهش تعداد زمین لرزه ها نیستند. اما زمین لرزه های با بزرگای بیش از 4 ریشتر عموما توسط دستگاه های لرزه نگار در فواصل دورتر نیز ثبت و ضبط می شوند. بنابراین این زلزله ها معیار مناسب تری برای سنجش و ارزیابی تغییرات لرزه ای زمین محسوب می شوند. با این حال در برخی موارد و در خصوص زمین لرزه های کوچک‌تر شاید افزایش تعداد زلزله ها در یک‌سال نسبت به سال‌های قبل ناشی از افزایش تعداد دستگاه های لرزه نگار و ثبت زمین لرزه هایی باشد که پیش‌تر به دلیل دور بودن از سایر دستگاه ها، ثبت نمی شدند. اما اینکه تعداد رخدادهای لرزه ای با مقیاس بیش از 4 ریشتر به یکباره به میزان محسوسی افزایش یافته است قطعا بی‌دلیل نیست.

هر چند در ارتباط با آنها نیز تنها رصد تحولات یک ماه متر و معیار مناسبی برای سنجش و ارزیابی محسوب نمی‌شود و باید دوره های طولانی تری را به لحاظ تغییر تعداد زمین لرزه ها بررسی کرد.

وی افزود: یک نکته مهم که در ارتباط با قضاوت درباره افزایش زمین لرزه ها یا رد آن می‌توان مطرح کرد آن است که تغییرات پوسته زمین که می‌تواند منجر به تغییر در رفتار لرزه ای زمین شود، میلیون ها سال به طول می انجامد؛ بنابراین اینکه به یک‌باره منطقه ای که پیش از این به لحاظ لرزه خیزی در سکون بوده است به منطقه ای فعال از نظر لرزه ای تبدیل می‌شود قطعا بی دلیل نیست؛ هر چند یافتن دلیل قاطع و علمی برای این موضوع بسیار سخت و پیچیده و در مواردی با دانش فعلی زلزله شناسی عملا امکان پذیر نیست. به این خاطر که رفتار لرزه ای همه مناطق تحت فشار تکتونیکی در طول چند میلیون سال تغییر می‌کند.

وی همچنین در خصوص ابهام سرایت لرزه ای و احتمال وقوع زمین‌لرزه ها و افزایش تعداد آنها بعد از بروز زمین لرزه های بزرگ در مناطق دیگر به «دنیای‌اقتصاد» گفت: معمولا زمین لرزه های با بزرگای 6 ریشتر و بالاتر، تا شعاع 300 تا 500 کیلومتری خود را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و می‌توانند منجر به تحریک گسل های این نواحی شوند. اما در فواصل دورتر، این احتمال به صفر می رسد. بنابراین این فرضیه که زمین لرزه های افغانستان در افزایش رخدادهای اخیر لرزه ای کشور مانند زمین لرزه های با بزرگای بیش از 4 ریشتر که در روزهای اخیر در استان فارس، جنوب کشور و... رخ داد، اثر داشته است از اساس مردود است. اگر در مناطق مرز افغانستان و ایران یا نواحی شرقی کشور تا مقیاس گفته‌شده رخداد لرزه ای به‌خصوص اتفاق افتاده بود، فرضیه احتمال سرایت تحرکات گسل هرات به گسل های فعال در این مناطق (گسل های شرق کشور)، قابل طرح بود؛ اما هم اکنون هیچ ارتباطی را نمی‌توان در مورد این زمین لرزه ها مطرح کرد. وی ضعف تجهیزات و تاسیسات لرزه نگاری و همچنین ضعف دانش بشری در زلزله شناسی را دو عامل مهمی عنوان کرد که تاکنون هرگونه اظهارنظر قطعی در ارتباط با رخدا‌دهای لرزه ای را غیرممکن کرده است. به گفته وی حتی تحقیقاتی که در برخی موارد با رصد الگوهای لرزه ای زمین از سوی مراجع زلزله شناسی دنیا انجام می‌شود برای همه مناطق و در همه موارد قابل تعمیم نیست. وی در این باره توضیح داد: به‌طور نمونه تحقیقی که در سال‌های اخیر از سوی «راجر بیلهام» و «ربکا بندیک» انجام و از سوی انجمن زمین شناسی آمریکا منتشر شد و نشان می داد بین «کاهش سرعت چرخش زمین در مقیاس میلی ثانیه» و «افزایش تعداد زلزله های بالای 7 ریشتر» رابطه وجود دارد، تحقیقی کاملا علمی بود که با زمین لرزه های دنیا مطابقت داشت؛ اما بررسی هایی که انجام دادیم مشخص کرد با داده های لرزه ای کشور ما تا آن زمان مطابقت نداشته است؛ اما اینکه از آن پس و از این به بعد این مطابقت و ارتباط ایجاد شود یا خیر مشخص نیست. بنابراین هیچ قطعیتی در این رابطه وجود ندارد و بسته به الگوهای موجود شواهد می‌توانند متفاوت باشند. در بسیاری موارد برخلاف الگوهای قبلی، بعضی زمین لرزه ها با الگوهای غافلگیرکننده رخ می‌دهند و انتظارات قبلی را مختل می‌کنند

• خبر مهم برای کسانی که کارت ملی نگرفته اند

• فال شمع امروز چهار شنبه 3 آبان 1402 | اینجا فال شمع روزانه ات را بخوان

• فیلم جدید پلیس از بازسازی صحنه قتل داریوش مهرجویی و همسرش + فیلم

• دستگیری 2هزار نفر در هرمزگان / ماجرا چیست؟ + فیلم

• قیمت ارزان‌ترین و گران‌ترین گوشی‌های محبوب بازار | قیمت جدید گوشی‌های سامسونگ، شیائومی و آیفون

• خبر مهم درباره نوبت بعدی سامانه یکپارچه خودرو / عرضه 8 محصول ایران‌خودرو + اسامی خودروها

• حسن یزدانی نابغه کشتی ایران متاهل شد | پست ازدواج حسن یزدانی با لباس دامادی

• سپاه: اگر تکلیف شود موشک مستقیم به سوی اسرائیل شلیک می کنیم

بیشتر بخوانید

• امروز چند زلزله بزرگ در ایران رخ داد؟
• مشهد شدید لرزید
• مشهد لرزید
• این تصویر از احتمال زلزله در ایران وحشتناک است | 68 درصد کشور روی گسل؛ وقوع 12 زلزله 7 ریشتری در...