رقابت بر َسرِ روان‌درمانی؛ اشباع فارغ التحصیلان روانشناسی و بیکاری متخصصان

به گزارش ایسنا، در حال حاضر بالغ بر 270 هزار دانشجو در مقاطع مختلف از شاخه‌های متفاوت رشته روانشناسی و مشاوره مشغول به تحصیل‌اند و کارشناسان این حوزه معتقداند عدم کنترل ورودی‌ها و نیز تربیت فارغ التحصیلان توسط کادر علمی نا مناسب در برخی دانشگاه‌ها، منجر به مواجهه با خیل عظیم فارغ التحصیلانی شده است که همگی مایل به گرفتن پروانه فعالیت و اشتغال در امر روان درمانی هستند.

فارغ از ضرورت افزایش تعداد کمیسیون‌های تخصصی و اساتید مصاحبه کننده به منظور سرعت بخشی به روند بررسی صلاحیت متقاضیان دریافت پروانه فعالیت از سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور و نیز نظارت دقیق بر کیفیت این مصاحبه‌ها، این حجم عظیم از فارغ التحصیلان دانشگاه‌های مختلف اعم از دولتی، آزاد و پیام نور منجر به افزایش متقاضیان دریافت پروانه و در نتیجه طولانی‌تر شدن صف انتظار برای مصاحبه‌ها شده است.

بعضا متقاضیان مطرح می‌کنند این صف انتظار برای آنها به دو سال نیز رسیده است. با این شرایط دور از انتظار نیست که متقاضیان، عطای پروانه فعالیت را به لقایش بخشیده و به صرف عضویت در سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور در فضاهای غیر رسمی نظیر شبکه‌های مجازی به مردم خدمات ارائه دهند.

در حالی با توجه به بحران کووید 19 و افزایش تقاضای مردم برای دریافت خدمات روانشناسی و مشاوره، فعالیت قانونی و غیر قانونی افراد نیز در این حرفه بیشتر شده است که مطالبات اولیه و حمایت‌های لازم از متخصصان و صاحب نظران این حرفه همچنان بی‌پاسخ مانده و افزایش روز افزون فارغ التحصیلان بدون در نظر گرفتن بار علمی آنها نیز منجر به ایجاد رقابتی تنگاتنگ میان روانشناسان و چالشی سخت برای انتخاب روانشناس مناسب از سوی مردم شده است که به نظر می‌رسد نظارت بر بار علمی فارغ التحصیلان این رشته برای ورود به عرصه روان درمانی ضروری است.

تربیت روانشناس با کادر علمی نامناسب

دکتر مجید صفاری‌نیا، رئیس انجمن روانشناسی اجتماعی ایران با بیان اینکه در حال حاضر با خیل عظیم فارغ التحصیلان رشته روانشناسی و مشاوره مواجه‌ایم که منجر به بیکاری افراد متخصص در این حوزه شده است، اظهار کرد: جامعه ما با کمبود روانشناس و مشاور مواجه نیست بلکه در حال حاضر در شهرهای بزرگ با اشباع روانشناس و مشاور مواجه شده‌ایم و این امر می‌تواند نگران کننده باشد. بعضا شاهد این هستیم که دانشگاه‌های دور افتاده‌ای که حتی کادر علمی مناسب رشته روانشناسی و مشاوره را هم ندارند، با کیفیت پایین دانشجوهای مقطع دکتری روانشناسی و مشاوره تربیت می‌کنند.

خیل عظیم فارغ التحصیلان «روانشناسی» و بیکاری متخصصان

این استاد تمام روانشناسی معتقد است که خیل عظیم فارغ التحصیلان رشته روانشناسی و مشاوره از دانشگاه‌های مختلف می‌تواند کشور را با ازدحام نیرو و نبود شغل در این رشته طی سال‌های آینده مواجه کند و برای جلوگیری از این امر باید ورودی این رشته کنترل شود.

این روان درمانگر در پاسخ به این سوال که آیا تعداد روانشناسان حال حاضر به نسبت جمعیت کشور مناسب است؟، توضیح داد: در حال حاضر به اندازه کافی روانشناس در کشور داریم. در حدود 40 هزار روانشناس عضو سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور هستند و حدود 15 هزار روانشناس پروانه دار از سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور، قوه قضائیه و بهزیستی و سازمان ورزش و جوانان وجود دارد. بنابراین حدود 50 یا 60 هزار روانشناس حرفه‌ای آموزش دیده در کشور مشغول به کارند و این رقم به نسبت جمعیت کشور و در قیاس با کشورهای پپیشرفته متناسب و حتی رقم بالایی است.

به اندازه کافی روانشناس و مشاور داریم

وی تاکید کرد: اینکه تصور کنیم جامعه ما با کمبود روانشناس و مشاور مواجه است و باید به تمام فارغ التحصیلان این رشته پروانه دهیم تا افراد بیشتری جذب این حرفه شوند، اشتباه است. در حال حاضر به اندازه کافی روانشناس و مشاور داریم و البته این امر به این معنا نیست که افراد به این حرفه و رشته ورود نکنند، اما در حال حاضر با شرایطی مواجه‌ایم که رشته روانشناسی بسیار بیشتر از سایر رشته‌های علوم انسانی نظیر حقوق مورد توجه دانشجویان است و حجم زیادی از دانشجویان در مقاطع مختلف دانشگاه‌های دولتی و آزاد و غیر انتفاعی و مقطع کارشناسی دانشگاه پیام نور مشغول به تحصیل‌اند که به مرور فارغ التحصیل می‌شوند و همگی نیز متقاضی روان درمانی و گرفتن پروانه فعالیت هستند و مشخص نیست چه رقابتی در این بین رخ دهد.

صفاری‌نیا افزود: برای مثال در ایالات آمریکا به ازای هر 200 نفر حدودا یک روانشناس با مدرک دکترا وجو دارد. در کشور ما نیز آمار همین مقدار است و می‌توان گفت آمار بدی نیست اما تفاوت روانشناسان ما با سایر کشورهای پیشرفته این است که روانشناسان در حال فعالیت و ارائه خدمات در کشور ما بیشتر فارغ التحصیل فوق لیسانس هستند و در کشورهای پیشرفته مدرک اغلب روانشناسان در حال فعالیت دکتری است.

از دلسردی متقاضیان برای گرفتن پروانه فعالیت تا لزوم بررسی سلامت روان در کمیسیون‌های تخصصی

رئیس کمیسیون روانشناسی اجتماعی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور درباره روند صدور پروانه فعالیت روانشناسان در کمیسیون‌های تخصصی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور نیز یادآور شد: از سوی دیگر متاسفانه استاندارد خاصی برای صدور پروانه در کمیسیون‌های مختلف سازمان نظام روانشناسی وجود ندارد و بسیاری از مراجعین نیز از این موضوع ناراحت شده و دلسرد می‌شوند چراکه زمان طولانی در انتظار گرفتن پروانه فعالیت هستند. با این حال واقعیتی را باید پذیرفت که فردی که به عنوان روانشناس و مشاور در این جایگاه قرار می‌گیرد باید از سلامت روان کامل برخوردار باشد و برای گرفتن پروانه فعالیت وضعیت روانشناختی و علمی او مورد ارزیابی کامل قرار گیرد، چراکه برای مثال فرد دچار اختلال شخصیت و یا فردی که افسرده و مضطرب است، چطور می‌تواند به دیگران مشاوره دهد؟. بنابراین بررسی صلاحیت روانشناختی و علمی متقاضیان دریافت پروانه فعالیت ضروری است.

انتظار دو ساله برای دریافت پروانه فعالیت؛ چرا بررسی صلاحیت متقاضیان در کمیسیون‌ها طولانی است؟

به گفته رئیس کمیسیون روانشناسی اجتماعی سازمان نظام روانشناسی، علت زمان بر بودن مصاحبه متقاضیان صدور پروانه فعالیت از سوی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور، به موارد متعددی باز می گردد که از جمله آن افزایش روز افزون تعداد متقاضیان و تعداد کم اساتید برای انجام مصاحبه‌ها در کمیسیون‌های تخصصی است.

وی ادامه داد: از آنجا که انجام مصاحبه‌ها در کمیسیون‌های تخصصی به صورت رایگان از سوی اساتید انجام می‌شود، یک استاد بدون انگیزه مالی باید برای انجام مصاحبه زمان بگذارد. از این رو شاهد این امر هستیم که بسیاری از استادان تمایلی به انجام این مصاحبه‌ها ندارند. بعضا پیش می‌آید که متقاضیان یک سال و نیم تا دو سال در صف دریافت پروانه فعالیت انتظار می‌کشند. به طور معمول هر مصاحبه‌ای بین نیم ساعت تا 45 دقیقه طول می‌کشد و طبیعتا در طول یک روز بیشتر از هشت متقاضی مصاحبه نمی‌شوند. سازمان نظام روانشناسی ومشاوره کشور باید از طریق تعامل با سایرسازمان‌ها و ارگان‌ها منابع مالی خود را بیشتر کند تا بتواند تعداد کمیسیون‌ها و مصاحبه کننده‌ها را افزایش دهد.

تحصیل در «روانشناسی» با هدف خوب شدن «حال»

صفاری‌نیا با بیان اینکه بعضا دانشجویان مطرح می‌کنند که تنها با این هدف که "حالشان خوب شود" به سراغ تحصیل در رشته روانشناسی و مشاوره آمده‌اند و این در حالی است که اتفاقا تحصیل در این رشته برای برخی به جای حال خوب، عزت نفس کاذب به همراه می‌آورد، تصریح کرد: در این میان برخی اعتماد به نفس کاذب پیدا می‌کنند که چون روانشناس هستند تمام اعمال و رفتار و گفته‌هایشان درست است. در حقیقت این موارد به درستی در مصاحبه کمیسون‌ها بررسی می‌شود.

رئیس انجمن روانشناسی اجتماعی ایران با تاکید بر اینکه در شهرهای بزرگ با اشباع روانشناس و مشاور مواجه‌ایم و این امر نگران کننده است، این را هم گفت که معمولا روانشناسان و مشاوران به علت اینکه در شهرهای کوچک مردم برای دریافت خدمات روانشناسی و مشاوره هزینه نمی‌کنند، متقاضی دریافت پروانه برای ارائه خدمات در مناطق خوب تهران و دیگر کلان شهرها و نه مناطق محروم و دور افتاده هستند.

از لزوم تفاهم با سازمان امور مالیاتی تا هزینه‌های عوارض شهرداری؛ مطالبات روانشناسان چیست؟ 

صفاری‌نیا با تاکید بر اینکه ما با کمبود روانشناس مواجه نیستیم و در حالی روز به روز بر تعداد فارغ التحصیلان این رشته افزوده می‌شود که حمایت مطلوبی از روانشناسان پروانه دار حال حاضرانجام نمی‌شود، درباره مطالبات اصلی و مشکلات روانشناسان توضیح داد: از جمله مطالبات اصلی روانشناسان بیمه خدمات روانشناسی و مشاوره است. اگر این خدمات تحت پوشش بیمه های پایه و تکمیلی قرار گیرند، استقبال مردم از مراجعه به روانشناسان بیشتر می‌شود. ازسوی دیگر پرداخت‌های مالیاتی روانشناسان شامل تفاهم یا مذاکراتی از سوی جامعه روانشناسی و سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور با سازمان امور مالیاتی نیست و در حالی بسیاری از اصناف با این سازمان برای پرداخت‌های مالیاتی خود مذاکره کرده‌اند که هیچ سیستم حمایتی برای روانشناسان در این راستا وجود ندارد.

به گفته وی، شهرداری سالیانه چندین میلیون بابت تابلوهای مطب روانشناسان عوارض می‌گیرد و این در حالی است که می‌توان ازطریق تفاهم بین سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور با شهرداری این مشکل را حل کرد.

گرانی اجاره دفاتر و دخل و خرجی که با تعرفه‌های ابلاغی نمی‌خواند

این استاد تمام روانشناسی خاطر نشان کرد: با توجه به گرانی اجاره دفاتر کار، مالیات سازمان امور دارایی، عوارض شهرداری و تحت پوشش بیمه نبودن خدمات روانشناسی و مشاوره تعرفه‌های تعیین شده برای 45 دقیقه ارائه خدمات به صرفه نیست و دخل و خرج روانشناسان و مشاوران با هم برابری نمی‌کند. بعضا ممکن است تنها 10 مرکز از بین 100 مرکز مشاوره در یک کلان شهر مشغول به فعالیت باشند و خیلی از این مراکز تعطیل می‌شوند و برخی نیز نهایتا شراکتی با هم کار می‌کنند.

این روان درمانگر در بخش دیگر سخنان خود با اشاره به گذشت دو سال از سر آمدن تاریخ انتصاب اعضای شورای مرکزی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور و در عین حال عدم برگزاری انتخابات برای انتصاب اعضای جدید، این بی‌توجهی را عدم کارایی برای پوشش مشکلات حجم عظیم روانشناسان و مشاروان دانست و با تاکید برلزوم توجه سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور به این امر، درباره سایر مشکلات موجود افزود: وجود ارگان‌های رقیب و متعدد در صدور پروانه مثل قوه قضاییه، بهزیستی و وزارت ورزش و جوانان منجر به موازی کاری شده و در حالی افراد از این سازمان‌ها و ارگان‌های رقیب پروانه فعالیت می‌گیرند که استانداردهای لازم برای ارائه خدمات روانشناسی و مشاوره به مردم را ندارند.

رئیس انجمن روانشناسی اجتماعی ایران همچنین با اشاره به اهمیت حضور و ارائه نظر کارشناسی روانشناسان و مشاوران به هنگام اتخاذ تصمیمات مهم اجرایی کشور، بیان کرد: به نظر می‌رسد رویکرد فعلی ساختار اداری کشور به گونه‌ای است که روانشناسان و مشاوران تنها با معلول سر و کار دارند و تنها زمانی که مشکلی بروز پیدا می کند مراجعه به روانشناسان زیاد می‌شود، حال آنکه باید از همان ابتدا جلوی اتخاذ تصمیمات غلط گرفته شود تا این مشکلات روانشناختی بروز نکنند. بنابراین لازم است روانشناسان و مشاوران در تصمیم گیری‌های مدیران اجرایی کشور دخیل باشند.

صفاری‌نیا در پایان سخنان خود روانشناسی را حرفه‌ای "یاورانه" دانست و تصریح کرد: بسیاری از روانشناسان و مشاوران پروانه دار از هیچ حمایت مالی و عاطفی و حرفه‌ای برخوردار نیستند. حتی روز روانشناس و مشاور نیزاز سوی دولت به عنوان یک روز ملی شناخته نشده است و با توجه به اهمیت سلامت روان مردم لازم است از روانشناسنان حمایت‌های بیشتری شود تا این افراد با شوق و انرژی بیشتری به ارائه خدمات ادامه دهند.