ریاض به دنبال تنش زدایی با ایران بدون حضور آمریکا است

اندیشکده «شورای آتلانتیک» در گزارشی چهار فرصت تاریخی کنونی در خاورمیانه را که می تواند موجب تغییر نگرش ها و سیاست دولت «جو بایدن» در ایالات متحده نسبت به منطقه شود، مورد بررسی قرار داده است که در متن ذیل به صورت خلاصه به آن پرداخته می شود.

طبق این تحلیل، تجربه طولانی جو بایدن در سنا و کاخ سفید به وی آموخته است که خاورمیانه می تواند همچون ریگ روانی در مسیر بلندپروازی های ریاست جمهوری وی مانع آفرینی کند. از اینرو بی دلیل نبود که اهداف خاورمیانه ای وی متعادل طراحی شد تا از انحراف توجه ها از اهداف داخلی و اولویت های خارجی پیشگیری شود؛ برای بایدن ترمیم و بازسازی اقتصاد آمریکا و انسجام متحدان آسیایی و اروپایی برای برخورد با چین مهمتر از دیگر مسائل است.

منطق کهن و سنتی ایالات متحده این بود که عقب کشیدن از امور خاورمیانه موجب بروز خلاء قدرت خطرناکی می شود. بعدها تفکر جدیدی به وجود آمد که حفظ فاصله می تواند موجب تقویت اعتماد به نفس این کشورها شود. با این وجود نکته غافلگیرکننده برای دولت بایدن این است که فرصت تاریخی فوق به سرعت حاصل شد. مجموعه ای از رخدادهای مثبت به هم پیوسته در سراسر منطقه به وقوع پیوست که بهترین فرصت را برای کاهش تنش ها، پایان دادن به منازعات، پیگیری پیشرفت اقتصادی و پیشبرد همگرایی در خاورمیانه ارائه کرده است.

منطقه ای سرشار از فرصت

طبق این تحلیل، ترکیبی از چند رویداد دولت بایدن را وادار به ارزیابی مجدد و تقویت رویکردها بی ضرر در منطقه و کاستن از جاه طلبی ها کاخ سفید کرده است. برای گام ابتدایی دولت آمریکا باید بر شاخص های اصلی تغییر تمرکز و چگونگی اجرای سیاست خود را بر مبنای آن ها بررسی کند.

در این گزارش عنوان شد:

- دو رقیب در منطقه یعنی ایران و عربستان وارد مذاکرات در مورد مسائل مهم منطقه شده اند.

- ترکیه هفته مصر را در فهرستی در کنار عربستان، امارات و اسرائیل قرار داد و روند تنش زدایی را با آنها را در دستور کار قرار داده است.

- مصر، اردن و عراق در حال مذاکرات سه جانبه برای تعمیق روابط اقتصادی با تاکید بر ظرفیت های همگرایی منطقه ای برای ایجاد رشد هستند.

بر این اساس دیگر نیازی نیست ایالات متحده برای کمک به هر یک از این موضوعات اقدام به ارسال نیروی نظامی کند یا تعهدات بی پایان و سرمایه گذاری پرهزینه ای را انجام دهد. لازم است سطح خلاقیت های اقتصادی و دیپلماتیک افزایش یابد و موسسات و عادات همکاری جویانه ای که هنوز وجود دارند، تقویت گردد. این فرایند باید با مطالعات پویایی رخدادها، توجه به اقدامات و تعامل در مورد مسائلی که از پیشرفت های شکننده حمایت می کند، انجام شود.

مهمترین رخداد؛ چرخش ریاض به سوی ایران است

کشورهایی هستند که مدت ها با هم اختلاف دارند و مایل به برطرف کردن هزینه ها و ماهیت تنش هستند؛ عربستان با ایران، ترکیه با مصر، امارات با قطر و....

شورای آتلانتیک تاکید کرد: جذاب ترین موضوع میان عربستان و ایران مطرح است که از ژانویه مذاکراتی را بدون دخالت ایالات متحده و با میانجی گری عراق انجام داده اند. «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی با تغییر لحنی آشکار عنوان داشت که مایل نیست شرایط با ایران بدتر شود و به شکوفایی منافع دو طرف علاقه مند است که به ایجاد رفاه و رشد در منطقه و جهان کمک خواهد کرد. وی دلایل زیادی برای این دگرگونی دارد که یکی از آن ها شوک حمله پیچیده به تاسیسات نفتی عربستان در سپتامبر 2019 بود که حدود 2 میلیارد دلار هزینه برای این کشور در بر داشت. این رویداد نه تنها آسیب پذیری دربار سعودی را آشکار ساخت بلکه تردیدها نسبت به تضمین های امنیتی ایالات متحده را نیز افزایش داد.

«کریستن فونتنروز» کارشناس شورای آتلانتیک بر این باور است: نگرانی از اینکه بایدن هنگام خروج از منطقه رابطه خوبی را با ایران برقرار خواهد ساخت نیز در محاسبات عربستان که دیگر اولویتی در روابط دوجانبه با واشنگتن ندارد، موثر بوده است.

این گزارش سپس به بررسی دیگر تحولات در میان کشورهای منطقه از جمله ترکیه، مصر و امارات و ... پرداخت و از حرکت آن ها برای کاهش تنش و آغاز گفت وگو بر سر تجارت آزاد خبر داد. شورای آتلانتیک در ادامه با تاکید بر این امر که بایدن نباید فرصت را از دست بدهد، آورده است: شاید این مسائل در مسیر تحول آفرینی چندان با اهمیت دیده نشوند اما این شاخص ها در کنار هم می توانند در خاورمیانه آغازگر نوعی تنش زدایی، همکاری اقتصادی و ایجاد نهادهایی باشند و همچون دوره پس از جنگ جهانی دوم که به کشورهای اروپایی کمک شد موجب توسعه خاورمیانه هم شود. اکنون با افزایش تهدیدات امنیتی در خاورمیانه و شمال آفریقا و بی اعتمادی ها نسبت به آینده افغانستان، ایالات متحده تمایل دارد تا از شرکا و کشورهای باثبات تر در منطقه درخواست کند تا این بحران را در همسایگی خود حل و فصل کنند.

این گزارش حاکی است: نباید انتظار داشت که خاورمیانه در کوتاه مدت شرایطی همچون اتحادیه اروپا، ناتو یا کمیسیون امنیت و همکاری اروپا را از طریق گفت وگو بین رقبا پیدا کند. نباید انتظار داشت که ایالات متحده نقش محافظ یا تسریع کننده ای را که پیش از این انجام می داد، ایفا کند. زمانی واشنگتن این کار را می کرد که نیمی از تولید ناخالص جهان را در اختیار داشت و اتحاد جماهیر شووی به عنوان دشمن شماره یک مطرح می شد.

*«شورای آتلانتیک» اندیشکده ای جهت بررسی و پژوهش در حوزه تعاملات بین المللی است که به صورت ویژه به مسائل آتلانتیکی و مشارکت در مقابل چالش های جهانی می پردازد. این اتاق فکر در سال 1961 تاسیس شد و مدعی است تاکنون تلاش دارد محلی را برای طرح دیدگاه ها در زمینه تجارت، سیاست و همکاری صاحبان فکر پدید آورد. دفتر مرکزی این مرکز پژوهشی در واشنگتن است.

انتشار این مطلب به معنای تائید محتوای آن نیست.

• شورای آتلانتیک
• اندیشکده
• خاورمیانه
• جو بایدن
• آرامکو