سرنوشت "عشرت آباد" در غیاب میراث فرهنگی!

هر چند میراث فرهنگی در یکی دو سال گذشته، هر ازگاهی حرف‌هایی از نامه‌نگاری‌هایی که قرار است با نهاد مستقر در محوطه‌ی کاخ عشرت‌آباد با هدف احیای این کاخ تاریخی انجام دهد، مطرح می‌کرد، اما به نظر می‌رسد آن حرف‌ها در عمل به سرانجام نرسیده که برای دومین بار شورای شهری‌ها به سراغ حفاظت از این بنای تاریخی رفته‌اند.

به گزارش ایسنا، میدان سپاه، ابتدای بزرگراه صیاد شیرازی و پشت دیوارها و ساختمان‌های قد کشیده‌ای که جای درختان را پر کرده‌اند، برادر دو قلوی شمس‌العماره که هشت سال آماج گلوله‌های جنگ تحمیلی بود و از آن به بعد شد لانه‌ی کبوترها و گنجشک‌های بی‌خانمان، بنایی 240 ساله که بعد از جنگ تحمیلی، به مرور نشانه‌هایش، یعنی خانه‌های کوچک یک نفره‌ی همسران ناصرالدین شاه، دور حوض بزرگ عمارت را از دست داد و حالا فقط یک ساختمان فرتوت چهار طبقه از آن باقی مانده است...

تا حدود ده سال قبل، درخواست‌ها و اقدامات برای ساماندهی این بنای تاریخی اگر هم انجام می‌شدند، اما زیاد به گوش نرسیدند تا 13 دی ماه 92 که احمد مسجد جامعی - رییس وقت شورای شهر تهران - با تهران‌گردی‌هایش سبب خیر شد و بعد از سال‌ها، در عمارت تاریخی «عشرت‌آباد» در میدان سپاه (عشرت‌آباد سابق) باز شد تا دست‌کم چند خبرنگار بتوانند از این عمارت تاریخی دیدن کنند.

در آن زمان احمد مسجد جامعی، رجبعلی خسرو آبادی - مدیر کل وقت میراث فرهنگی استان تهران - و سردار ریوندی، معاون هماهنگ کننده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، پس از بررسی وضعیت داخلی عمارت کلاه فرنگی «عشرت‌آباد» به آغاز عملیات مرمت و نجات بخشی عمارت عشرت آباد تا پایان همان سال تاکید کردند.

مسجدجامعی در آن بازدید حتی با تاکید بر اینکه زودتر باید این عمارت که در اراضی نظامی قرار گرفته مرمت شود، تبدیل «زندان قصر» از یک فضای بسته و نظامی به فضایی مردمی برای استفاده عموم را مثال زد و گفت: آن کار در طول پنج سال انجام شد، قطعا می‌توان در مورد این مجموعه نیز چنین تدبیری اندیشید.

وی با اشاره به تفاهمی که در آن زمان بین شهرداری، شورا، سپاه و سازمان میراث فرهنگی برای مرمت و نجات بخشی فضای داخل عمارت عشرت آباد گرفته شد، گفت: امیدواریم در مدت سه هفته تا یک ماه سند مرمت این عمارت تهیه شود.

خسروآبادی هم در آن بازدید اعلام کرد: در قالب تهیه سند چند جانبه مسئولیت‌های هر ارگان مشخص شده و پس از این یک ماه، می‌توان زمان‌بندی مشخصی را برای پایان کار ارائه کرد.

خوشحالی که چند ماه بیشتر دوام نیاورد

در آن زمان آن‌قدر همه چیز برای عشرت‌آباد خوش و خرم بود که هر روز پیشنهادی تازه برای کاربری این بنا بعد از مرمت‌اش مطرح می‌شد. یک روز «به موزه تبدیل شود»، روز دیگر «مکان برگزاری جلسات تشریفاتی سپاه و رفت‌وآمد فرماندهان و امضای معاهدات این نهاد نظامی و سیاسی» و روز دیگر «باز شدن فضا برای بازدید عموم چیزی شبیه به زندان قصر».

حتی مهدی حجت - بنیانگذار سازمان میراث فرهنگی - در روزهای درگیری بین نهادهای مختلف برای ساخت این عمارت به ایسنا گفت؛ «به نظرم باید بلافاصله موافقت کنند طرح مرمتی آنجا ارائه و حتی با هزینه سپاه مرمت شود. من می‌نویسم و امضا می‌کنم زمانی‌که مرمت شد، سپاه خود راغب می‌شود از این بنا به بهترین نحو ممکن استفاده شود و لذت این بنا و معماری تاریخی آن را خود ببرد و آن را به مکانی برای امضای موافقت‌نامه‌ها، معاهده‌ها و رفت‌وآمد سران و فرماندهان نظامی و بین دولت‌ها استفاده کند.»

برخی کارشناسان نیز جدا کردن عمارت «عشرت‌آباد» از فضای نظامی پادگان را مطرح کردند. این گونه نه تنها این بنا از اتفاقات احتمالی آینده مصون نگه داشته می‌شد، بلکه با کشیدن یک دیوار و عملیاتی کردن پروژه‌ی مرمتی که دو سال گذشته قولش را به مسجدجامعی، رئیس وقت شورای شهر تهران دادند، زمینه‌ها برای بازدید مردم از این بنای تاریخی فراهم شود.

به نظر می‌رسید همه چیز حساب شده جلو می‌رود، با یک وقفه‌ی سه ماه و 14 روزه، بالاخره چهارشنبه 27 فروردین 1393، دستور آن اتفاق در برنامه کاری اداره کل میراث فرهنگی استان تهران قرار گرفت و سپیده سیروس‌نیا، معاون وقت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران، با بیان این نکته که طرح مرمت عمارت «عشرت‌آباد» در طول چند ماه گذشته توسط مشاور پروژه تهیه شده است، به ایسنا گفت: سهم هر یک از ارگان‌ها برای تامین اعتبار مرمت و احیای این بنای تاریخی از سوی نهادهای مرتبط شامل میراث فرهنگی، شواری شهر و شهرداری تهران در کمیته‌ی برنامه‌ریزی استان مورد بررسی قرار گرفت.

او تهیه‌ی کلیات طرح با هدف چگونگی احیا و بهره‌برداری از این بنای تاریخی را که در اختیار سپاه پاسداران قرار دارد، تا دو ماه آینده (اواخر خرداد93) و ارایه آن در جلسه‌ای که با حضور چهار رکن دخیل در حفاظت از این بنای تاریخی برگزار می‌شود، از جمله تصمیم‌گیری‌های انجام شده برای این بنای تاریخی دانست.

اما شاید هیچ‌کدام از مسئولان فرهنگی، به جزء متولیان پادگان که این عمارت در کنار دیواره‌ی خروجی آن در غرب ابتدای بزرگراه صیادشیرازی قرار گرفته، نمی‌دانستند عشرت‌آباد قرار است در کنار بی‌توجهی‌ها به قولی بزرگ‌تر از همه‌ی این اتفاقات در طول بیش از 35 سال گذشته روبه‌رو شود.

می‌توان گفت، همه‌ی صحبت‌های مطرح شده برای نجات «عشرت‌آباد» روی کاغذ و در حد همان جلسات باقی ماندند و خبر دیگری منتشر نشد، تا 6 سال و چهار ماه قبل یعنی اوایل شهریور 1393که «جرثقیل‌ها» وارد گود ایجاد شده در چند متری عشرت‌آباد شدند و در پشت دیوارهای سنگی پادگان که انبوهی خاک و سنگ‌ریزه تا نرده‌هایش بالا آمده است، سرنوشت دیگری برای "عشرت‌آباد" رقم زدند.

هر چند می‌توان به نامه‌ی محمدباقر قالیباف - شهردار وقت تهران - که بیستم تیر 1394 در صفحه‌ی شخصی‌اش خود در فضای مجازی و خطاب به مسوولان پروژه اشاره کرد که نوشت؛ «انتظار می‌رود که این بار نیز در برابر قانون و برای احقاق حقوق مردم پیشتاز بوده و برای احترام به حقوق عمومی، اقدام به توقف احداث و تخریب این سازه کند بنده نیز اگر جای این دوستان و همرزمان سابقم بودم نه تنها جلوی احداث این سازه‌ی غول‌آسا را می‌گرفتم، بلکه راهی هم برای بازدید همه مردم به عمارت تاریخی کلاه فرنگی باز می‌کردم.» چون دو ماه بعد از انتشار ان مطلب‌اش وی اعلام کرد «ارتفاع این ساختمان عشرت‌اباد با رعایت مباحث مربوط به موضوع میراث فرهنگی خواهد بود و توافق شد که حداکثر هفت طبقه باشد.»

از پیگیری رسانه‌ها، فعالان میراثی و بعضا نامه‌نگاری‌هایی که میراث فرهنگی برای توقف کار به پشت دیوارهای پادگان در میدان سپاه می‌فرستاد که بگذریم؛ اما هنوز اصل اتفاق باقی مانده بود یعنی مرمت «عمارت عشرت‌آباد» که بیش از چهار دهه بعد از انقلاب اسلامی همچنان سرپا بود، بدون هیچ توجه و کاربری!

البته در همان زمان هم یعنی 23 اسفند 93 که مهدی چمران، رییس وقت شورای شهر تهران از توقف ساختمان‌سازی در داخل پادگان عشرت‌آباد به دلیل صادر نشدن پروانه خبر داده بود، به نقل از مسوولان پادگان اعلام کرده بود که «مسئولان پادگان مربوطه اعلام داشته‌اند که آماده بازسازی این عمارت هستند، اما باید تفاهم‌نامه‌ای با سازمان میراث فرهنگی منعقد شود. شهرداری متولی میراث فرهنگی نیست، اما هر نوع همکاری که لازم باشد با میراث انجام می‌دهد و حتی تفاهم‌نامه‌ای داریم که خانه‌های میراثی را بازسازی کرده و از آنها به عنوان مراکز فرهنگی در شهر استفاده کنیم.»

از همه‌ی اتفاقات رخ داده برای عشرت‌آباد مظلوم و تاریخی که بگذریم، برای دومین بار یک عضو شورای شهر تهران سراغ عشرت‌اباد رفته است.

جای میراث فرهنگی کجای این صحبت‌هاست

حجت نظری - عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران - سه‌شنبه 16 اردیبهشت، جزئیات توافق سپاه تهران و مدیریت شهری برای مرمت عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد را تشریح کرد و حتی از کاربری احتمالی برای این بنای تاریخی خبر داد.

او به ایسنا گفت: «در صحبت هایی که با سردار یزدی فرمانده سپاه محمد رسول الله انجام شد متوجه شدیم سپاه نیز از مرمت عمارت کلاه فرنگی معروف به عشرت آباد که در داخل پادگان قرار دارد، استقبال می‌کند. بعد از مرمت می توان این عمارت را در راستای تعامل با فضای شهر، در معرض دید عموم قرار داد.»

او افزود: البته از آنجایی که این عمارت در داخل پادگان سپاه قرار دارد ممکن است بازدید از این عمارت در روزهای خاصی از هفته برای عموم مردم امکان پذیر باشد.

در آن جلسه که با حضور سردار یزدی و رئیس سازمان زیباسازی شهرداری تهران جمع بندی نهایی صورت گرفت، بزودی تفاهم نامه ای فیمابین شهرداری و سپاه محمد رسول الله نیز در این راستا منعقد می‌شود و مقرر شد سازمان زیباسازی به عنوان مجری طرح، در گام اول ارزیابی‌های فنی نحوه مرمت را انجام دهد و بعد از آن با برگزاری مناقصه مجری اصلی مرمت عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد مشخص خواهد شد.

در صحبت‌های اولیه اعلام شد می توان این عمارت را بعد از مرمت به موزه "سلاح" تبدیل کرد اما تصمیم نهایی را باید به بعد از مرمت عمارت موکول کرد.»

این صحبت‌ها در حالی مطرح شد که بار دیگر هیچ نشانی از میراث فرهنگی در بین صحبت‌ها نیست که حتی قرار باشد اظهار نظر یا حضوری از میراث فرهنگی را برای مرمت و ساماندهی این بنای تاریخی که در فهرست آثار ملی نیز به ثبت رسیده، نشان دهد.

خبرنگار ایسنا تا زمان ارسال این گزارش تلاش کرد در تماس با پرهام جانفشان - مدیر اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران - درباره‌ی این اظهارنظرها صحبت کند، که موفق نشد.

انتهای پیام