سهم پررنگ عشایر در رونق اقتصاد ایران

روستاییان و عشایر در تاریخ ایران نقش مهمی در تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ایفا کرده‌اند. بر این مبنا در سال 1393 با درخواست مرکز توسعه روستایی از شورای فرهنگ عمومی به‌منظور تجلیل از خدمات ارزنده این قشر، روز 15 مهر به‌عنوان «روز ملی روستا و عشایر» نامگذاری شد.

نقش موثر عشایر در اقتصاد کشور

عشایر همواره نقش مهمی در معادلات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و حتی سیاسی در مقاطع مختلف تاریخ پرفراز و نشیب کشور ایفا کرده‌اند و با پیروزی انقلاب اسلامی، این قشر موثر و سازنده، در کانون توجه قرار داشته، تا آنجا که امام خمینی (ره) از آنان به عنوان «ذخایر انقلاب» یاد کرده و در مرکز توجه خدمات دولت‌مردان نیز قرار داشته‌اند.

روستائیان یکی از پرمنفعت‌ترین گروه‌های اجتماعی و اقتصادی در کشور به شمار می‌روند؛ این قشر کم‌هزینه و خودکفا، علاوه بر تولید لبنیات، پروتئین، پشم و چرم، نقش انکارناپذیری در توسعه اقتصادی کشور در زمینه‌های مختلف از جمله عرضه مواد غذایی، تولید صنایع دستی و مواد خام صنعتی، مساعدت به سرمایه و ارزش افزوده در کشور و مساعدت به بازار از طریق تولید مواد لبنی و گوشت دارند.

«محبوبه بابایی محمدی» کارشناس حوزه روستایی در رابطه با اهمیت عشایر اظهار کرده است: «نقش و جایگاه روستاییان و عشایر در تولید، امنیت غذایی و رشد اقتصادی دارای اهمیت فراوانی است. طبق آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن و آخرین سرشماری عشایر کشور، حدود 27/3 درصد از جمعیت کشور را روستاییان و عشایر تشکیل می‌دهند. این جمعیت محدود، مسئولیت سنگین تولید و خودکفایی در نیازهای اساسی کشور را برعهده دارند، زیرا که تولید بیش از 90 درصد از محصولات کشاورزی و غذایی در روستاهای کشور است و 25 درصد از تولیدات گوشت کشور و 35 درصد از صنایع‌دستی و همچنین بخش عمده‌ای از تولیدات لبنیات ارگانیک از جمله، روغن، شیر، کشک و دیگر مواد، توسط عشایر انجام می‌شود.»

تخصیص 220 پنل خورشیدی به عشایر

«ناصر احمدیوسفی» مدیرکل امور عشایری جنوب کرمان سال گذشته (1402) در حاشیه‌ی بازدید از طرح‌های تولید پنل‌های خورشیدی در جنوب کرمان، با اشاره به اهداف استفاده از این انرژی در زندگی عشایر، عنوان کرد: «فعالیت‌های تولیدی در حوزه انرژی خورشیدی و بررسی طرح‌های اقتصادی و توسعه‌ی تولید در حوزه عشایری باید مورد حمایت قرار بگیرند، به نحوی که پنل‌های خورشیدی یک راهکار مناسب برای تامین برق عشایر است که در مناطق دورافتاده و بدون دسترسی به شبکه برق زندگی می‌کنند.»

«شایان نادری» رئیس‌سازمان امور عشایر ایران، مرداد 1403 درباره ارائه خدمات به عشایر، گفت: «50 دستگاه موظف به ارائه‌ی خدمت به جامعه‌ی عشایری هستند و با حمایت همه‌جانبه می‌توان شاهد توسعه پایدار در مناطق عشایری بود. در همین راستا طبق توافق با وزارت نیرو، مقرر است تا 220 پنل خورشیدی به عشایر داده شود.»

«محمد مرادی» مدیرعامل شرکت توزیع نیروی برق استان کرمانشاه اخیرا اظهار کرد: «سهمیه 400 دستگاه پنل خورشیدی برای عشایر استان در نظر گرفته شده بود که بین عشایر استان تقسیم شد. این پنل‌ها به‌صورت 100 وات و قابل‌حمل هستند و عشایر می‌توانند به راحتی آن‌ها را جابه‌جا و برای امور روشنایی و همچنین شارژ موبایل از آن‌ها استفاده کنند.»

وی با بیان این‌که اعتبار این پنل‌های خورشیدی توسط شرکت توزیع نیروی برق استان تامین شد، افزود: «فقط 10 درصد از هزینه پنل‌ها توسط عشایر پرداخت شده است. تا ماه آینده 63 پنل خورشیدی دیگر بین عشایر توزیع می‌شود و تا پایان سال‌جاری نیز 400 دستگاه دیگر برای عشایر در نظر گرفته شده که در صورت تامین اعتبار به آنها اختصاص داده می‌شود.»

دسترسی 98 درصد جمعیت روستایی کشور به اینترنت پرسرعت

نزدیک به یک‌دهه است که رشد و توسعه فضای مجازی بستری جدیدی برای کسب‌وکار مردم به‌صورت دیجیتالی فراهم کرده است، به گونه‌ای که در حال حاضر بسیاری از شهروندان یا مشتری این فضا هستند یا فردی از خانواده آن‌ها برای ارائه خدمات در این فضا حضور دارد؛ بنابراین یکی از حقوق اساسی شهروندان در همه کشورها را می‌توان دسرسی به ارتباطات پایدار دانست چراکه تبدیل به حق شده و باید عدالت در این حوزه ایجاد شود.

نکته‌ی قابل‌توجه این است که، عدالتِ ارتباطی مختص به مناطق شهری نبوده و مناطق روستایی و صعب‌العبور هم باید از این حق برخوردار شوند؛ بنابراین توجه به برقراری ارتباطات پایدار و ثابت برای روستاها بیش‌از گذشته در دولت سیزدهم نیز مورد تأکید و توجه قرار گرفت.

یکی از اقدامات مهمی که طی سه سال گذشته برای این هدف مهم در دستور کار قرار گرفت، می‌توان «شبکه ملی اطلاعات» دانست که در طی سه سال به پیشرفت بیش‌از 65 درصدی یعنی دو برابری نسبت به گذشته رسیده است. این شبکه در کنار مزیت‌های گوناگون امکانی را فراهم می‌کند که می‌تواند روند اتصال روستاها را برای تحقق هرچه بیشتر عدالت ارتباطی تسریع کند.

دسترسی روستاها به اینترنت در دوره هزار روز خدمت دولت سیزدهم یکی از اهداف مهمی بود که با تأکید دولتمردان تا حد بسیاری محقق شد، به‌گونه‌ای که اخیرا «عیسی زارع‌پور» وزیر سابق ارتباطات و فناوری اطلاعات با انتشار پستی در یک شبکه اجتماعی داخلی، درباره آخرین وضعیت پوشش ارتباطی و اینترنت روستاها، خبر داد: «با اتصال 8 هزار روستای بالای 20 خانوار و 3 هزار روستای زیر 20 خانوار، تعداد روستاهای متصل بالای 20 خانوار از 80 درصد در ابتدای دولت به 97 درصد رسید.»

وی تأکید کرد: «به این ترتیب 98.5 درصد جمعیت روستایی کشور به اینترنت پرسرعت دسترسی پیدا کرده‌اند، به نحوی که بیشتر روستاهایی که در این‌مدت پوشش ارتباطی آن‌ها برقرار شد، روستاهایی بودند که از نظر وجود زیرساخت مانند جاده، برق و زیرساخت شبکه که از الزامات ایجاد پوشش اینترنتی محسوب می‌شود، در مضیقه بودند.»

نقش موثر عشایر در توسعه گردشگری

در دهه‌های اخیر، مساله‌ی توسعه‌ی محلی و توسعه گردشگری و مهمتر از همه دغدغه پایداری در همه برنامه‌ریزی‌ها، موجب تغییر در نگاه سنتی به عشایر شد و آن‌ها را به‌مثابه فرصتی برای توسعه مطرح کرد. به تدریج اهمیت و موقعیت آن‌ها در توسعه محلی و توسعه گردشگری مطرح شد. البته در همین منطق هم کمتر به مساله‌ی توزیع فراگیر جامعه عشایری در کشور توجه شده است و عموما مراکزی با تراکم جمعیت عشایری بالا صرفا مدنظر قرار گرفته است.

ایران با توجه به تنوع اقلیمی، اقوام مختلفی را در خود جای داده است. همین تنوع اقلیمی و قومیتی موجب شده که ایران زیباتر و متنوع‌تر شناخته شود، گرچه نوع اقوام و عشایر کشور دربر گیرنده‌ی بسیاری از سنت‌ها هستند اما متأسفانه امروزه با شهرنشینی در حال فراموشی‌اند. برخی فعالان حوزه گردشگری معتقدند که اگر گردشگری بر مبنای اقوام یا عشایر باشد، می‌توان سنت‌های ایرانی را به نسل‌های بعدی هم منتقل کرد و گردشگری عشایر به عنوان یک «صنعت سبز» می‌تواند درآمد مستقیمی برای جوامع محلی داشته باشد و فرهنگ بومیان را نیز ترویج کند.

«میثم امامی» پژوهشگر گردشگری عشایر در این رابطه بیان کرده است: «گرچه از نظر اقوام ظرفیت لازم برای توسعه‌ی گردشگری عشایر در ایران وجود دارد، اما ابتدا باید به زیرساخت‌های موردنیاز گردشگران مانند محل اقامت، خوراک، حمل‌ونقل و غیره توجه ویژه داشت. بنابراین قبل از این‌که آژانس‌ها بخواهند گردشگران را به مناطق عشایری ببرند، باید آن‌ها را از خدماتی که آنجا وجود دارد، مطلع کنند تا با آگاهی کامل وارد منطقه عشایری شوند، از طرف دیگر از ظرفیت‌های عشایر بومی نیز استفاده کنند.»

«فرشید ذبیحی» مدیر امور عشایر استان تهران در تشریح امکان توسعه گردشگری در مناطق عشایری استان تهران، اظهار کرد: «با راه‌اندازی کمپ‌های گردشگری و افزایش ظرفیت گردشگری در مناطق عشایری، زمینه‌ی ارتقای سطح درآمدی عشایر فراهم خواهد شد. عمده مناطق گردشگرپذیر در حوزه عشایری، در شهرستان‌های ییلاقی قرار دارند، لذا هم‌اکنون چند کمپ گردشگری در شهرستان‌های فیروزکوه، دماوند و شمیرانات وجود دارد که تلاش خواهیم کرد تعداد کمپ‌های بیشتری با ظرفیت بیشتر در خدمت گردشگران قرار گیرد.»

او افزود: «باید مدیریت یکپارچه‌ی حضور گردشگر در مناطق عشایری محقق شود. همواره عشایر از حضور گردشگرانِ با ضابطه و هدفمند، حمایت می‌کنند و خط قرمز عشایر ورود غیرمجاز گردشگران است که هزینه‌های زیادی در این سال‌ها برای عشایر و تخریب منابع طبیعی ایجاد کرده است. زندگی عشایری با حفظ محیط زیست و رونق گردشگری عجین شده است، لذا باید صنعت گردشگری در مناطق عشایری با رونق بیشتری مورد توجه قرار گیرد.»

طرح موفق آب‌رسانی به عشایر

استان ایلام دارای بیش‌از 11 هزار خانوار عشایری و 60 هزار نفر جمعیت فعال معادل 10 درصد جمعیت است که این قشر، یک‌میلیون و چهارصد هزار رأس دام سبک معادل 65 درصد جمعیت دامی استان را در اختیار دارند. در همین راستا «محمدجواد خانزادی» مدیرکل امور عشایر استان ایلام ابتدای سال‌جاری (1403) عنوان کرد: «یکی‌از مهم‌ترین برنامه‌های اداره کل امور عشایر استان در سال 1402 با هدف افزایش تولید، اجرای طرح آب‌رسانی به عشایر کولگ از توابع شهرستان مهران با دارا بودن 175 خانوار عشایری و بیش‌از 20 هزار رأس دام سبک از عشایر در منطقه کولگ بوده است.»

وی افزود: «برای این طرح بیش‌از 200 میلیارد ریال اعتبار از اعتبارات ملی هزینه شده که با 18.5 کیلومتر خط انتقال و 350 مترمکعب مخزن ذخیره، میزان 9 لیتر در ثانیه آب از سامانه گرمسیری به مناطق عشایری کولگ تا محدوده پاسگاه شور شیرین منتقل می‌شود. با توجه به عدم دسترسی عشایر به منابع آب شرب سالم و بهداشتی، این اداره‌کل هر سال آب شرب عشایر را به حجم روزانه 870 مترمکعب تامین می‌کند و سالیانه 320 هزار مترمکعب آب آشامیدنی برای عشایر با ناوگان آب‌رسانی به حجم 15 تانکر دولتی و تعداد 20 تانکر بخش خصوصی انجام می‌گیرد.»

همچنین «محمدحسن محمدی کوشکی» مدیرکل امور عشایری خراسان‌شمالی از افزایش 45 درصدی آب‌رسانی سیار به عشایر استان طی امسال (1403) خبر داد و اظهار کرد: «180 هزار مترمکعب میانگین آب‌رسانی سیار به عشایر استان طی سال است که امسال با افزایش 45 درصدی مواجه بوده‌ایم. هر ساله آب‌رسانی سیار با 13 تانکر انجام می‌شد که با به‌کارگیری تعدادی دیگر از تانکرها از استان گلستان، مجموع تانکرها به 20 دستگاه رسید و 2700 خانوار نیز از این خدمات بهره‌مند شدند.»

علاوه‌بر آن، «عبدالحمید کریمی» مدیرکل امور عشایر استان فارس از تداوم عملیات آب‌رسانی به عشایر این استان با اجرای 26 طرح تأمین آب پایدار به ارزش 45.3 میلیارد تومان خبر داد و عنوان کرد: «با اجرای 26 پروژه‌ی تأمین آب پایدار در شهرستان‌های مختلف استان از محل اعتبارات بند ب تبصره 5 قانون بودجه سال مالی 1400 به مبلغ 37 میلیارد تومان و پوشش 1414 خانوار از محل اعتبارات ملی آب و راه به مبلغ 8.3 میلیارد تومان در سال مالی 1401 تلاش شده است تا از رنج بی‌آبی و پیامدهای خشکسالی در این استان تا حدودی کاسته شود.»

وی افزود: «تلاش‌های جهادی برای آب‌رسانی به عشایر فارس همواره تداوم دارد و در همین راستا یک ایستگاه پمپاژ آب، احداث 4 باب موتورخانه، اجرای 35.9 کیلومتر خط انتقال و شبکه توزیع آب شرب، (مطالعات بیش‌از 100 هکتار) در استان فارس در یک‌سال اخیر و در راستای پشتیبانی از اقتصاد تولیدی عشایر، انجام شده است.»

اختصاص تسهیلات تبصره 18 به عشایر و اجرای طرح تکمیل زنجیره گوشت قرمز

«محمدجواد خانزادی» مدیرکل امور عشایر استان ایلام ابراز کرد: «در سال 1402 برای کمک به حفظ شغل دامداری و عشایری از محل اعتبارات بند "ب" ماده 52، مبلغ 65 میلیارد ریال در قالب تسهیلات ارزان‌قیمت طرح تکمیل زنجیره تولید گوشت قرمز به 200 خانوار عشایری پرداخت شد که این اعتبارات باعث افزایش وزن 360 تن گوشت قرمز برای دام عشایر شده و یک‌هزار و 800 میلیارد ریال به درآمد عشایر استان کمک کرده است.»

به گفته‌ی خانزادی، از محل اعتبارات تبصره 18 در محل اشتغال‌زایی، مبلغ 490 میلیارد ریال تحت عنوان تثبیت شغل 500 نفر از عشایر استان اختصاص، که این امر با افزایش تولید حدود 990 تن گوشت قرمز نقش مثبت چهار هزار و 950 میلیارد ریال در اقتصاد استان داشته است.

لازم به ذکر است، خراسان‌شمالی نیز هفت‌هزار و 352 خانوار عشایری با حدود 30 هزار جمعیت دارد و این قشر 25 درصد گوشت قرمز و 35 درصد از صنایع دستی استان را تولید و تامین می‌کنند. در همین راستا «محمدحسن محمدی کوشکی» مدیرکل امور عشایری خراسان‌شمالی نیز در رابطه با تسهیلات پرداختی به عشایر، بیان کرد: «تسهیلات تبصره 18 برای رونق کسب‌وکار عشایر در اختیار آنان قرار می‌گیرد و در حوزه‌های مختلف از جمله توسعه‌ی کشت گیاهان دارویی، حمایت از تولید صنایع‌دستی، گردشگری، بوم‌گردی عشایر و حمایت از زنجیره‌ی تولید گوشت قرمز پرداخت می‌شود.»

وی افزود: «علاوه‌بر آن، 140 میلیارد ریال از منابع صندوق توسعه ملی ماده 52 در راستای سرمایه در گردش و حمایت از زنجیره‌ی تولید گوشت در اختیار عشایر استان قرار گرفت که این تسهیلات به‌طور کامل جذب شد. تسهیلات تبصره 18 قانون بودجه با نرخ ارزان‌قیمت و در چهار بخش به عشایر پرداخت می‌شود که در این زمینه تلاش شده است گامی موثر برای رونق اقتصادی و اشتغال‌زایی این تولیدکنندگان برداشته شود.»

با توجه به مطالب فوق، عشایر و روستاییان سهم بزرگی از تولیدات کشور را به خود اختصاص داده‌اند و با کشاورزی و دامپروری، بخش قابل‌توجهی از نیازهای کشور را تامین می‌کنند. در همین راستا، می‌توان با توسعه‌ی زیرساخت‌های روستایی، به ارتقاء درآمد گردشگری عشایری کمک کرد و از طریق تسهیلات و ارائه‌ی خدمات مانند صفحات خورشیدی، بر افزایش تولیدات و درآمد عشایر تاثیر بسزایی گذاشت. این قبیل اقدامات و بهره‌مندی از ظرفیت‌های عشایر، به شناخت دقیق مسئولان از وضعیت آن‌ها بستگی دارد.

• تاکید پزشکیان برای اجرای مواد قانون مالیات مستقیم
• بخش خصوصی تاوان قطع برق در حوزه تولید را می دهد
• تمایل ایران برای گسترش مشارکت با کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا
• تک نرخی شدن دلار مهمترین خواسته بخش خصوصی است
• حل چالش‌های سازمان تامین اجتماعی به مطالعات بیشتر نیاز دارد

بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.