سوت پایان برجام | ایران به سمت شرق خواهد چرخید؟
اقتصادنیوز: روسیه در ماه‌های گذشته همراه با ایران تاکید کرده بود که کشورهای اروپایی بنا بر مفاد برجام شایستگی فعال کردن مکانیسم ماشه را ندارند. اما با وجود این مخالفت روس‌ها و همراهی چین با آنها، دو کشور نزدیک به تهران نتوانستند مانع از فعال شدن مکانیسم ماشه شوند.
به گزارش اقتصادنیوز، ایران پس از گذشت از یک پیچ تاریخی، یعنی فعال شدن مکانیسم ماشه توسط تروئیکای اروپایی، حالا پایان قطعنامه 2231 را اعلام کرده است. صبح شنبه اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت خارجه کشورمان که در نشست پاسخ حقوقی به تجاوز 12 روزه از عدالت کیفری تا عدالت ترمیمی شرکت کرده بود با تاکید بر این که امروز 26 مهرماه قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل طبق آنچه که در خود قطعنامه بیان شده پایان پیدا می‌کند گفت: معتقدیم درباره بازگشت قطعنامه‌های لغو شده علیه ایران و بازگشت تحریم‌ها هیچ تصمیمی در شورای امنیت اتخاذ نشده است.
روس‌ها طرف ایران را گرفتند؟
هرچند این روزها تنش لفظی میان لاوروف و جواد ظریف بر سر اینکه چه کسی باعث و بانی ایجاد بندی در مورد مکانیسم ماشه بوده بالا گرفته است؛ اما نماینده روسیه در سازمان ملل، کماکان از رسمیت بخشیدن به رویکرد تروئیکای اروپا و آمریکا در قبال توافق هسته‌ای سر باز می‌زند.
میخائیل اولیانوف سفیر و نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین اعلام کرد با انقضای مهلت اجرای قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد در روز شنبه 26 مهرماه 1404، توافق هسته‌ای 2015 (برجام) عملاً پایان یافته و از این پس، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صرفاً در چارچوب توافق جامع پادمان‌ها به بررسی موضوعات مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران خواهد پرداخت. او افزود که با پایان مهلت قطعنامه 2231 ما شاهد شرایط جدیدی پیرامون برنامه هسته‌ای ایران هستیم.
روسیه در ماه‌های گذشته همراه با ایران تاکید کرده بود که کشورهای اروپایی بنا بر مفاد برجام شایستگی فعال کردن مکانیسم ماشه را ندارند. اما با وجود این مخالفت روس‌ها و همراهی چین با آنها، دو کشور نزدیک به تهران نتوانستند مانع از فعال شدن مکانیسم ماشه شوند.
اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت خارجه روز شنبه و همزمان با اعلام پایان برجام یکبار دیگر بر چنین مواضعی تاکید کرد و گفت: در ارتباط با موضوع برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل نیز شاهد نقض قوانین بین‌الملل از سوی برخی از کشورها هستیم.
این موضع تا حدودی در بیانیه روس‌ها در مورد پایان برجام هم دیده می‌شود. مسکو در بیانیه‌ای که منتشر کرده است نوشته: برخلاف ادعاهای بی‌اساس و پافشاری کشورهای اروپایی برجام، روند بازگرداندن تحریم‌های پیشین علیه ایران فاقد وجاهت است؛ زیرا بریتانیا، آلمان و فرانسه مرتکب نقض‌های جدی و اساسی در اجرای قطعنامه 2231 شده‌اند و به‌کلی از رویه‌های مقرر، که برای جلوگیری از سوءاستفاده طراحی شده بود، سر باز زده‌اند. اروپایی‌ها با نادیده گرفتن همه موانع حقوقی و سیاسی، مسیر تقابل را در پیش گرفتند. اما طبق حقوق بین‌الملل، طرفی که خود به‌صورت نظام‌مند تعهدات را نقض کرده است، نمی‌تواند از مکانیسم‌ها و امتیازات مندرج در همان توافق بهره‌مند شود.
اروپا پایان برجام را نادیده گرفت
هر چند با خروج آمریکا از برجام به دلیل دشمنی دونالد ترامپ رئیس‌جمهور وقت این کشور، اروپا تبدیل به مهم‌ترین بازیگر در توافق هسته‌ای شده بود؛ اما این کشورها شامل آلمان و بریتانیا و فرانسه، پایان برجام را مسکوت باقی گذاشتند. از آنجایی که این کشورها در شهریورماه با فعال کردن مکانیسم ماشه خواهان بازگشت تمام قطعنامه‌های پیشین علیه تهران شده و زمینه‌ساز مشکلات جدیدی برای ایران شدند، پایان برجام عملا برایشان مفهومی ندارد. در واقع آنها یک ماه قبل پس از سال‌ها سرپیچی از مفاد توافق هسته‌ای، کمر به قتل برجام بسته بودند.
همزمان با چنین رویکردی، اروپا مایل است تا تهران را وادار کند پای میز مذاکره تازه‌ای بنشیند. آنها البته بازیگران جدی دیپلماسی با ایران نیستند و تلاش دارند تا این بار ایران را تشویق کنند تا با ترامپ به توافقی برسد.
پایان برجام به چه معناست؟
روز 18 اکتبر برابر با 26 مهرماه، مهلت 10 ساله تعیین‌شده در قطعنامه 2231 از روز تصویب «برنامه جامع اقدام مشترک برای حل‌وفصل موضوع برنامه هسته‌ای ایران» (برجام) به پایان رسید.
این یعنی اجرای تمامی مفاد قطعنامه 2231، از جمله محدودیت‌ها و رویه‌های پیش‌بینی‌شده در آن، باید خاتمه پیدا کند. شورای امنیت سازمان ملل متحد موظف است بررسی تمامی موضوعات مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران را به پایان برساند و همچنین، بند «عدم اشاعه» باید از فهرست موضوعات در دستورکار شورای امنیت سازمان ملل متحد خارج شود.
عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران در شبکه اجتماعی اکس (توییتر سابق) در ارتباط با بسته شدن پرونده هسته‌ای ایران نوشته است که جمهوری اسلامی ایران به عنوان امضاکننده پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) از این پس تنها به حقوق و تعهدات خود طبق این پیمان متعهد است. این تعهد شامل عدم محدودیت در ابعاد برنامه هسته‌ای و همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تنها در چارچوب توافق جامع پادمان و قوانین داخلی است. عراقچی همچنین تاکید کرد که با پایان قطعنامه 2231، تمامی محدودیت‌های سازمان ملل علیه ایران لغو شده و پرونده ایران از دستور کار شورای امنیت خارج می‌شود.
آنطور که ایسنا در گزارشی نوشته است: برجام که در تاریخ 14 ژوئیه 2015 (23 تیر 1394) نهایی شد، شامل چندین تاریخ مهم و بندهای غروب است که بر اساس ضمیمه V یا پیوست پنجم تعریف شده‌اند. این تاریخ‌ها از روز تصویب محاسبه می‌شوند و به تدریج تحریم‌ها را کاهش یا خاتمه می‌دهند.
به عنوان مثال، در «روز اجرا» در 16 ژانویه 2016 (26 دی 1394) پس از تأیید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مبنی بر اجرای تعهدات اولیه هسته‌ای ایران مانند کاهش سانتریفیوژها و محدودسازی غنی‌سازی به 3.67 درصد، تحریم‌های هسته‌ای سازمان ملل، اتحادیه اروپا و ایالات متحده برداشته شد. در «روز انتقال» در 18 اکتبر 2023 (26 مهر 1402) که هشت سال پس از روز تصویب بود، محدودیت‌های سازمان ملل بر موشک‌های بالستیک و تسلیحات متعارف خاتمه یافت و اتحادیه اروپا تحریم‌های هسته‌ای باقی‌مانده را برداشت. و اکنون در 18 اکتبر 2025 (26 مهر 1404) که 10 سال پس از روز تصویب است؛ قطعنامه 2231 به طور خودکار منقضی شده و موضوع برنامه هسته‌ای ایران از دستور کار شورای امنیت خارج می‌شود.
چه چیزی در انتظار ایران است؟
هرچند تروئیکای اروپایی هفته گذشته از قصد خود برای از سرگیری مذاکرات برای دستیابی به توافقی جامع، پایدار و قابل راستی‌آزمایی حرف زدند، اما عباس عراقچی در مصاحبه‌ای اعلام کرد که تهران به دلیل فعال کردن مکانیسم ماشه توسط اروپایی‌ها، هیچ دلیلی برای مذاکره نمی‌بیند.
اصرار اروپا به این دلیل است که می‌خواهد فعالیت هسته‌ای ایران را کماکان تحت کنترل غرب ارزیابی کند و تنها راه را ادامه دیپلماسی می‌بیند. برای تهران اما آغاز جنگ تحیلی 12 روزه درست زمانی که قرار بود برای بار ششم پای میز گفتگو بنشیند و بعد فعال شدن مکانیسم ماشه از سوی کشورهایی که هیچ‌یک به مفاد برجام پایبند نبودند، بی‌اعتمادی شدیدی آفریده است. برخی از ناظران معتقدند که بی‌اعتمادی روزافزون ایران به غرب باعث نزدیکی بیشتر تهران به شرق از جمله روسیه و چین خواهد شد. برخی دیگر که نسبت به کلیت ماجرا خوشبین‌ترند معتقدند تهران می‌تواند با تکیه بر همسایگان از پیچ تاریخی فعلی عبود کند.
همچنین بخوانید- نسخه جدید روسیه و چین برای پرونده هسته ای ایران | فرصتِ کوتاه دیپلماسی برای جلوگیری از بازگشت تحریم‌ها
- پیش‌بینی محسنی ثانی از اسنپ بک / روسیه و چین سد راه مکانیسم ماشه می‌شوند؟
- ادعای تازه تروئیکای اروپایی درباره اسنپ‌بک | توپ در زمین ایران است
- موضع روسیه درباره اقدام تروئیکای اروپایی و فعال سازی مکانیسم ماشه | هیچ مبنای قانونی ندارد
