سیدابوالحسن نمک خورد و نمکدان شکست

به گزارش ایسنا، امروز 20 خرداد، چهلمین سالگرد عزل سیدابوالحسن بنی صدر از فرماندهی کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در سال 1360 است. او که افتخار عضویت در شورای انقلاب اسلامی و افتخار اولین رییس جمهور و نخستین فرمانده کل قوای نیروهای مسلح کشور را به دست آورد، اما به دلیل عملکرد غیرقابل قبولش، اعتماد عالی ترین مقامات سیاسی، اجرایی و امنیتی کشور را از دست داد و سر آخر سر از ایران گریخت و تابعیت فرانسه گرفت و بر علیه نظام جمهوری اسلامی شد.

سیدابوالحسن کیست؟

سیدابوالحسن دوم فروردین 1312 شمسی در روستای باغچه از توابع شهرستان کبودرآهنگ متولد شد. پدرش آیت الله سیدنصرت الله معروف به صدرالعلمای همدانی و پدربزرگش سیدصالح معروف به مجدالعلماء همدانی از روحانیون سرشناس استان همدان بودند. او دارای یک برادر به نام سید فتح الله بود. پدرش با سیدروح الله موسوی خمینی سلام و علیک داشت. سیدنصرالله او را به آموختن درس دین در مدارس علوم دینی تشویق کرد اما او پس از گرفتن دیپلم از مدرسه شریعتی شهر همدان در آزمون دانشگاه تهران شرکت کرد و در رشته اقتصاد و حقوق اسلامی این دانشگاه پذیرفته شد و در همین رشته از دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد.

سیدابوالحسن جوان پس از تاسیس مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران در سال 1337 چهار سال در این مؤسسه تحقیقاتی مهم دانشگاه مشغول کار شد. در هفتم شهریور 1340 در 28 سالگی با عذرا حسینی دختر همسایه و همشهریش ازدواج کرد و صاحب دو دختر و یک پسر شد. ازدواج فیروزه دختر 18 ساله بنی صدر با مسعود رجوی سرکرده گروهک تروریستی منافقین به دلیل بالا گرفتن اختلافات سیاسی سیدابوالحسن و مسعود، به اجبار پدر به طلاق منجر شد.

روزگار سیاسی

علاقه به دکتر محمد مصدق و نگرش سیاسی او موجب پیوستنش به جبهه ملی شد. بنی صدر جوان مسؤول سازمان دانشجویی جبهه ملی در دانشگاه تهران و نماینده دانشجویان دانشکده حقوق دانشگاه تهران در کنگره جبهه ملی ایران در سال 1341 بود. او نماینده جمع کوچکی از دانشجویان ضد رژیم بود که به دلیل مواضع و فعالیت‌های سیاسی ضد شاه دو بار به زندانهای رژیم افتاد. گرایشها و فعالیتهای سیدابوالحسن موجب حضورش در تظاهرات خونین 15 خرداد 1342 و مجروحیتش شد.

بنی صدر پاییز 1342 با حمایت و همراهی احسان نراقی یکی از موسسان بنیاد فرهنگ ایران، کشور را به مقصد فرانسه ترک کرد و تحصیلات عالیه خود را در دانشگاه سوربن ادامه داد و مدرک دکترای اقتصاد و سرمایه گذاری گرفت. او به دو زبان عربی و فرانسوی تسلط داشت.

بری رابین در کتاب مشهور تجربه آمریکایی و ایران می‌نویسد: «در پاریس او به کتاب و مکتب «کوچک زیباست» علاقه‌مند شد. کتابی که از صنایع کوچک و دخالت مردمی در اقتصاد و حمایت از تولیدهای خرد دفاع می‌کرد. تاثیر از این مکتب در کتاب‌های اقتصادی او مشهود است.»

در آغوش انقلاب

با ارتحال آیت الله سیدنصرالله بنی صدر در سال 1350 در نجف اشرف، سید ابوالحسن 38 ساله و سایر دوستان و اقوام پدر برای تشییع پیکر به نجف رفتند و بنی صدر پسر در جریان مراسم های تشییع و خاکسپاری با سیدروح الله خمینی روبرو شد و به تدریج در شمار همراهان و دوستداران امام در آمد.

مایکل اکسورثی در کتاب مشهور «ایران انقلابی» نوشت: رابطه بنی صدر با آیت الله خمینی در آن سال‌ها مانند رابطه پدر و پسری بود. عقاید اقتصادی و سیاسی بنی صدر، اما بیش از آن که به آیت الله خمینی نزدیک باشد شباهت به نظریات سیدمحمدباقر صدر در کتاب اقتصادنا داشت.

او در آن سالها تحت تاثیر چند مکتب فکری - سیاسی مختلف و گاه متعارض بود. ناسیونالیسم نهضت آزادی، اسلام‌گرایی و اقتصاد اسلامی از نوع تفکرات شهید صدر، پروتستانتیسم اسلامی دکتر شریعتی، کتاب «کوچک زیباست» شوماخر و سوسیالیست‌های تخیلی دهه‌های 1970 اروپا البته تاثیر دکتر علی شریعتی در اندیشه و دیدگاه‌های اقتصادی بنی صدر نیز مشهود بود.

بنی صدر پس از ورود به ایران در تاریخ 12 بهمن 1357 و برگزاری جلسات سخنرانی در دانشگاه صنعتی شریف با حکم امام خمینی تا پایان ماموریت شورا عضو شورای انقلاب اسلامی شد. او مدتی بعد به معاون وزیر اقتصاد و دارایی شد و در پی استعفای دسته جمعی دولت موقت دکتر مهدی بازرگان سپس به سمت وزیر اقتصاد و دارایی منصوب شد.

با قبول استعفای دولت موقت از سوی امام خمینی، شورای انقلاب مسؤول برگزاری انتخابات ریاست جمهوری شد. 96 نفر نامزد انتخابات ریاست جمهوری شدند.

اصلی‌ترین رقیب او یعنی حزب جمهوری اسلامی به علت تاکید آیت الله خمینی بر دوری روحانیون از امور اجرایی نتواست کاندیدای قدرتمندی برای رقابت با بنی صدر معرفی کند و کاندیدای مورد حمایت حزب جمهوری اسلامی یعنی جلال الدین فارسی که افغانی الاصل بود به علت منع قانونی از انتخابات ریاست جمهوری کناره گرفت. از سوی دیگر جامعه روحانیت مبارز از نامزدی بنی صدر حمایت کرد. بنی صدر البته پس از دیدار با امام خمینی نامزدی خود در انتخابات ریاست جمهوری را اعلام کرد.

در میان تایید صلاحیت شدگان سیدابوالحسن بنی صدر با حدود 11 میلیون رای پنجم بهمن ماه 1358 با کسب 76 درصد آرا شرکت کنندگان، اولین رییس جمهور ایران شد.

اکسورثی علت پیروزی بنی صدر در اتخابات را روحانی بودن پدر و جد او، حمایت رهبر فقید انقلاب اسلامی، تاکید امام مبنی بر دوری روحانیون از مناصب اجرایی در ماههای ابتدایی پیروزی انقلاب و تحصیلات عالیه اقتصادی بنی صدر دانست. سه هفته بعد از پیروزی بنی صدر در ریاست جمهوری، امام خمینی مسؤولیت فرماندهی کل قوا را نیز بر عهده او گذاشتند.

با برگزاری انتخابات نخستین دوره مجلس شورای اسلامی در اسفند 1358 حزب جمهوری اسلامی اکثریت مجلس را در دست گرفت. کنت کاتزمن دلیل مخالفت حزب جمهوری اسلامی با بنی صدر را دو عامل دانست. اول، مخالفت بنی صدر با حضور روحانیون در امور اجرایی و ترکیب دولت و دوم، حمایت او از سازمان مجاهدین خلق. تنش جدی بین حزب جمهوری اسلامی و بنی صدر در معرفی نخست وزیر به مجلس شورای اسلامی اتفاق افتاد. مجلس تمامی پیشنهادهای بنی صدر برای نخست وزیری را رد کرد و نهایتا با تشکیل شورایی مشترک میان مجلس و دولت، محمدعلی رجایی به سمت نخست وزیر انتخاب شد، تصمیمی که با وجود مخالفت بنی صدر اجرایی شد.

تنش بین او و رقبایش به انتخاب اعضای کابینه کشیده شد و البته با آغاز جنگ، مخالفت بنی صدر با نیروهای انقلابی به ویژه بی توجهی عمدی او به تامین نیازهای رزمندگان در جبهه های جنگ به خصوص مخالفت سرسختانه با فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در اولین ماههای شروع جنگ تحمیلی اصلی‌ترین دلیل کاهش سریع محبوبیت او و عزل بنی صدر از فرماندهی کل قوا و توقیف ارگان او روزنامه انقلاب اسلامی، بود.

ادامه تنش بین بنی صدر و نیروهای انقلاب به سخنرانی او در سالگرد درگذشت دکتر محمد مصدق در دانشگاه تهران منجر شد. او در این مراسم بدون ارائه هرگونه سند مستندی مدعی شکنجه زندانیان در زندانهای کشور شد که این سخنرانی حاشیه‌های زیادی به دنبال داشت از جمله تظاهرات حامیان و مخالفان بنی صدر در 14 اسفند 1358 بود. در آن مراسم حامیان بنی‌صدر تصاویری از مرحوم محمد مصدق و آیت‌الله محمود طالقانی و آیت‌الله سیدکاظم شریعتمداری در دست داشتند و مخالفان او تصاویر بزرگی از امام خمینی در دست گرفته بودند.

پنج روز پس از عزل سیدابوالحسن بنی صدر از فرماندهی کل قوا، مخالفان او در تاریخ 25 خرداد 1358 تظاهرات اعتراضی گسترده ای در تهران و برخی شهرهای کشور برگزار کردند و خواستار محاکمه و اعدام او شدند. 26 خرداد طرح دو فوریتی برخی نمایندگان مجلس برای سلب کفایت سیاسی رییس جمهور در مجلس به جریان افتاد و با تصویب کلیات آن شور دوم طرح در صحن علنی مجلس به جریان افتاد و پنج روز بعد در تاریخ 31 خرداد با اکثریت قاطع آراء عدم کفایت سیاسی بنی صدر به تصویب مجلس رسید و با اطلاع امام از این تصمیم مجلس، حکم عزل او از ریاست جمهوری نیز از سوی ایشان صادر شد.

پس از عزل او از ریاست جمهوری شورای سه نفره ریاست جمهوری متشکل از اکبر هاشمی رفسنجانی، سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی و محمدعلی رجایی برای اداره کشور تشکیل شد و محمدرضا مهدوی کنی به عنوان پیشنهاد این شورا معرفی شد.

سقوط در دامن منافقین

بعد از عزل بنی صدر از همه مناصب سیاسی خود در نظام جمهوری اسلامی ایران تنها گروهی که پذیرای او بود، گروهک تروریستی منافقین بود. اعضای سازمان مجاهدین در زمستان 1360 در اعتراض به عزل بنی صدر دست به تظاهرات خیابانی زدند و خواستار سرنگونی حکومت نوپای سیاسی ایران شدند.

پس از واقعه هفتم تیر و بمب گذاری مقر حزب جمهوری اسلامی و شهادت دکتر سیدمحمد حسینی بهشتی، بنی صدر به صورت علنی وارد مبارزه مسلحانه با نظام جمهوری اسلامی شد. چند روز پس از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و پیروزی محمدعلی رجایی، بنی صدر همراه با مسعود رجوی با یک فروند بوئینگ 707 که سرهنگ معزی از فرودگاه مهرآباد ربود از کشور گریختند و به فرانسه رفتند.

با فرار بنی صدر از ایران، همسر او عذرا حسینی بازداشت شد اما با دستور مستقیم آیت الله سیدمحمد بهشتی و اقدام سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی از زندان آزاد شد.

بنی صدر در فرانسه تقاضای پناهندگی سیاسی کرد و مسعود رجوی را به عضویت شورای ملی مقاومت درآورد و خود را رییس جمهور و رجوی را نخست وزیر ایران معرفی کرد. رابطه بنی صدر با منافقین بسیار نزدیک و دوستانه بود اما اختلافات این دو بر سر پاره ای مسائل از جمله ارتباط رجوی با صدام حسین، بالا گرفت و او سال 1362 از شورای ملی مقاومت و همراهی سازمان مجاهدین خلق کناره گرفت.

حکم نصب

بنیانگذار جمهوری اسلامی در تاریخ 30 بهمن 1358 سید ابوالحسن بنی صدر را به فرماندهی کل قوا منصوب کرد.

بسم الله الرحمن الرحیم

جناب آقای بنی صدر، رییس جمهور ایران

در این مرحله حساس که احتیاج به تمرکز قوا بیشتر از هر مرحله است جنابعالی به نمایندگی اینجانب به سمت فرماندهی کل نیروهای مسلح به ترتیبی که قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تعیین کرده است منصوب میشوید. امید است با شایستگی که جنابعالی دارید امور کشوری و لشکری و قوای مسلح به نحو شایسته و با موازین اسلامی جریان پیدا کند. از خداوند تعالی توفیق همگان را در خدمت به ملت اسلامی خواستارم.

حکم عزل

امام خمینی 16 ماه بعد در تاریخ 20 خرداد 1360 طی حکمی به ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران بنی صدر را از فرماندهی نیروهای مسلح عزل کرد.

بسم الله الرحمن الرحیم

ستاد مشترک نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران. آقای ابو الحسن بنی صدر از فرماندهی نیروهای مسلح برکنار شده اند.

روح الله الموسوی الخمینی

رای عدم کفایت سیاسی

آیت الله هاشمی رفسنجانی، رییس وقت مجلس شورای اسلامی در نامه ای در تاریخ 31 خرداد 1361 به حضرت امام نتایج رای گیری مجلس درباره کفایت بنی صدر را به اطلاع ایشان رساندند.

بسم الله الرحمن الرحیم

محضر شریف حضرت آیت الله العظمی امام خمینی - ادام الله ظله. محترما به عرض می رساند، رأی مجلس شورای اسلامی در جلسه مورخ 31/ 3/ 1360 پس از بحث و بررسی با حضور 190 نفر به شرح زیر:

آرای موافق: 177

رأی مخالف: یک نفر

آرای ممتنع: دوازده نفر

در مورد آقای سیدابوالحسن بنی صدر بر این قرار گرفت که «آقای ابو الحسن بنی صدر برای ریاست جمهوری اسلامی ایران کفایت سیاسی ندارد» به موجب اصل 110 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مراتب برای اتخاذ تصمیم به خدمت امام عظیم الشأن گزارش می گردد.

رئیس مجلس شورای اسلامی.

عزل از ریاست جمهوری

امام خمینی هم در پاسخ نوشتند:

«بسم الله الرحمن الرحیم

پس از رأی اکثریت قاطع نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی مبنی بر اینکه آقای ابو الحسن بنی صدر برای ریاست جمهوری اسلامی ایران کفایت سیاسی ندارد، ایشان را از ریاست جمهوری اسلامی ایران عزل نمودم.»

اول تیر ماه 1360

رهبر فقید انقلاب اسلامی در همین روز در سخنانی خطاب به بنی‌صدر بیان کردند: «من بسیار متأسفم از اینکه کوشش کردم که در این دوره اول جمهوری اسلامی این طور مسائل پیش نیاید و این طور عزل و نصبها نشود؛ لکن با کمال کوششی که کردم اینها نتوانستند بفهمند. من با زبان های مختلف آنها را دعوت کردم به اینکه رها کنند این راهی را که در پیش دارند و با ملت ایران این طور نکنند.»

امام همچنین از نصیحت و خیرخواهی برای بنی‌صدر فروگذار نکردند. «من الآن هم نصیحت می کنم آقای بنی صدر را به اینکه مبادا در دام این گرگ هایی که در خارج کشور نشستند و کمین کردند بیفتید، و این آبرویی که از دست دادید بدتر بشود.»

منابع:

صحیفه امام جلد 12 ص 157

ایران و رهبرانش، کنت کاتزمن

اقتصاد توحیدی، ابوالحسن بنی صدر

تجربه آمریکایی و ایران، نوشته بری رابین

صحیفه امام، ج14، صص 420 و 480 و 486 و 492

کوچک زیباست، ارنست اف. شوماخر / نشر سروش

ایران انقلابی، نوشته مایکل اکسورثی / انتشارات پنگوئن

بنی صدر تاریخ چهارشنبه 03 دی 1399 در یک تصادف رانندگی درگذشت.

شکست شاهانه؛ نویسنده ماروین زونیس ترجمه عباس مخبر / انتشارات طرح نو

کنگره جبهه ملی ایران - به کوشش امیر طیرانی -- نشر گام نو --1388

رویدادها و داوری‌ها - خاطرات مسعود حجازی -2 جلد - انتشارات صمدیه و نیلوفر

درس تجربه، خاطرات ابوالحسن بنی صدر / گفت‌وگو با حمید احمدی / انجمن مطالعات و تحقیقات تاریخ شفاهی ایران در برلین

انتهای پیام