شاید و بایدهای احیای برجام بعد از روحانی
بعد از شش دور مذاکرات درباره برجام که از فرودین ماه سال 1400 در راستای احیای توافق هسته‌ای صورت گرفت در حال حاضر چشم‌انداز رسیدن به یک تفاهم مشترک چندان روشن و واضح نیست. آخرین دور مذاکرات از روز 22 خردادماه آغازشده بود و تا روز یکشنبه 30 خردادماه ادامه داشت.
حدود دو هفته قبل شبکه خبری بلومبرگ به نقل از منابع غربی مدعی شد مذاکرات هسته‌ای قرار است بعد از روی کار آمدن رئیس‌جمهور جدید در ایران ادامه یابد. بنابراین انتظار می‌رود هفتمین دور مذاکرات بعد از اواسط ماه اوت (اواخر مردادماه و اوایل شهریورماه) برگزار شود.
یکی از مسائل چالش‌برانگیز در مذاکرات اخیر، تضمین تعهد برای حفظ و ماندگاری برجام بوده است. به‌ویژه آنکه تجربه برجام و خروج آمریکا از توافق هسته‌ای در اردیبهشت 1397 موجب شد که ایران در پی کسب تضمین‌های عینی و سخت دراین‌باره باشد.
روزنامه آمریکایی وال‌استریت ژورنال روز دوشنبه چهارم مردادماه عنوان کرد یکی از جدیدترین خواسته‌های ایران منوط شدن خروج واشنگتن از توافق به موافقت سازمان ملل است تا بار دیگر تجربه‌ای که دونالد ترامپ رقم زد به وجود نیاید. به‌ویژه آنکه احتمال بازگشت دونالد ترامپ به ریاست جمهوری آمریکا در چند سال آینده وجود دارد.
وال‌استریت ژورنال در ادامه عنوان کرده گنجاندن چنین بندی مغایر با قانون اساسی آمریکا است و رئیس‌جمهور نمی‌تواند مانع تغییر سیاست توسط کنگره یا رئیس‌جمهور بعدی ایالات‌متحده گردد. بخصوص آنکه چشم‌اندازی برای ارائه توافق هسته‌ای به سنا نیز با توجه به مخالفت‌های احتمالی آن وجود ندارد. از نگاه این گزارش، معمولا معاهدات دارای اصول و بندهایی هستند که تحت شرایطی خروج از آن را ممکن و امکان‌پذیر می‌سازند. لذا پیش‌بینی هرگونه بندی در راستای تأمین خواسته منافع ایران، مخالفت با چنین اصلی نیز می‌باشد.
هم‌زمان با چانه‌زنی درباره این شرط، ایالات‌متحده و دولت جو بایدن در پی این است تا زمینه را برای تحت‌فشار قرار دادن ایران برای رسیدن به توافق جدید فراهم آورد. به همین دلیل بود که رسانه‌های غربی مانند رویترز و وال‌استریت ژورنال هفته گذشته عنوان کرده بودند واشنگتن در حال بررسی محدودیت‌های بیشتر علیه فروش نفت ایران به چین در راستای رسیدن به یک توافق و افزایش هزینه‌های تحمیلی تهران در صورت شکست مذاکرات است. بنا بر اعلام رسانه‌های غربی در حال حاضر چین به‌طور متوسط روزانه بین 400 تا 650 هزار بشکه از ایران نفت وارد می‌کند. بااین‌وجود بعید است استفاده از ابزار تحریم‌های جدید با توجه به مقاومت ایران در برابر فشار حداکثری دوران دونالد ترامپ منجر به نتیجه و تغییر بازی به نفع آمریکا گردد.
نکته مهم آن است که روز دوشنبه چهارم مردادماه وندی شرمن، معاون وزیر خارجه آمریکا در دیداری با وانگ یی، وزیر خارجه چین بر اهمیت همکاری بر سر گستره‌ای از مسائل کره شمالی و ایران تأکید کرده است. وزارت خارجه چین نیز اعلام کرده معاون وزیر خارجه آمریکا از چین در زمینه حل موضوع هسته‌ای ایران کمک خواسته است.
ایران همیشه اعلام کرده می‌بایست تمامی تحریم‌های اعمال‌شده جدید آمریکا بعد از احیای توافق هسته‌ای لغو شود و تهران صرفا پس از راستی آزمایی، تعهدات خودش را اجرایی خواهد کرد. ازاین‌رو جهت راستی آزمایی رفع تحریم‌ها به سه تا شش ماه زمان نیاز دارد؛ اما آمریکا خواستار بازگشت هم‌زمان دو طرف به توافق است و حاضر نیست فرایند راستی آزمایی رفع تحریم‌ها را بپذیرد.
به همین دلیل است که روز یکشنبه رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در گفت‌وگو با شبکه آمریکایی ام اس ان بی سی، بدون اشاره به اینکه خروج آمریکا از توافق هسته‌ای موجب مشکلات فعلی شده عنوان داشت ایالات‌متحده آماده لغو تحریم‌های ایران است مشروط به اینکه تهران به توافق بازگردد و به تعهدات هسته‌ای خود عمل کند.
بااین‌وجود و جهت مقابله با بازی آمریکا، ایران از زمان خروج آمریکا از توافق هسته‌ای طی پنج گام اقدام به کاهش تعهدات هسته‌ای، رسیدن به غنی‌سازی شصت درصد، تولید فلز اورانیوم با خلوص بیست درصد و کاستن از سطح همکاری‌های خود با آژانس در مقابل فشار تحریمی آمریکا نموده است.
در چنین فضایی به نظر می‌رسد به دلیل اینکه آمریکا حاضر نیست به‌سادگی چماق تحریم خود را در قبال کنار بگذارد ایران نیز در پی تقویت هسته‌ای خود برای وادار کردن واشنگتن به عقب‌نشینی است. طبیعتا در این معادله عامل زمان تعیین‌کننده است و باید دید آیا سیاست‌های دولت جدید ایران، کاخ سفید را وادار به پذیرش شرایط خواهد کرد یا خیر.