فرصت طلایی تحریم نفتی روسیه را، چگونه هدر دادیم؟

حمیدرضا شکوهی طی یادداشتی به بررسی میزان تولید و فروش نفت ایران پرداخت و در اعتماد توشت: آخرین آماری که از تولید و صادرات نفت ایران از یک مقام آگاه در وزارت نفت دریافت کردم، نشان می‌دهد آنچه درباره تاثیر تخفیف‌های نفتی روسیه و تنگ کردن جای نفت ایران در بازارها به ویژه در چین توسط روس‌ها گفته می‌شود، نادرست نیست.

میزان تولید نفت ایران در حال حاضر حدود دو میلیون و 350 هزار بشکه در روز است. برای اینکه تفاوت را متوجه شویم لازم است، ذکر کنم که تولید نفت ایران پس از برجام به 3 میلیون و 900 هزار بشکه در روز رسیده بود.

ادعای دولتمردان این است که نسبت به دولت روحانی نفت بیشتری می‌فروشند.

البته به دلیل افزایش قیمت نفت نسبت به سال گذشته، قطعا درآمد نفتی بیشتری دارند اما هیچ کدام از شواهد، نه آمار اوپک، نه آمار منابع ثانویه و نه آمار منابع آگاه داخلی، رشد فروش نفت در دولت رییسی نسبت به دولت روحانی را تایید نمی‌کند و اگر رشدی هم اتفاق افتاده باشد، چندان محسوس نیست.

حالا از دو ماه پیش، با تحریم نفتی روسیه و ورود نفت تخفیف‌دار روس‌ها به بازار، عرصه بر نفت ایران تنگ‌تر هم شده است و برخی منابع تایید می‌کنند که هم‌اکنون میزان تولید نفت ایران از سال گذشته هم پایین‌تر است.

حتی ظرفیت مخازن نفتی متعلق به ایران یا اجاره شده توسط ایران هم تکمیل شده. دلیلش روشن است: روسیه دست روی بازار چین گذاشته که مهم‌ترین بازار نفت ایران بود.

برخلاف آنچه تصور می‌شود، چین در سال 2020 با اختلاف، مهم‌ترین مشتری نفت روسیه بود. در واقع، اروپا بازار بزرگ گاز روسیه است و در مورد نفت، چین برای روسیه، بازاری بزرگ‌تر از اروپاست. به همین دلیل هم هست که اروپا تحریم نفتی روسیه را نسبت به تحریم گازی، در اولویت قرار داد.

حالا از شرایط جدید تحریم نفتی روسیه، هم چین سود می‌کند و هم روسیه! روسیه نفت خود را با تخفیف‌هایی بالاتر از تخفیف‌های ایران می‌فروشد و چون میزان تولید نفت این کشور بالاست و تحریم نفت روسیه، روی قیمت جهانی تاثیر می‌گذارد، روسیه با افزایش قیمت نفت، حتی با وجود ارایه تخفیف، سود می‌برد

. از آن‌سو چین هم با خرید نفت با تخفیف بالا، در هزینه‌ها صرفه‌جویی می‌کند و طبیعتا خرید نفت از روسیه را در اولویت قرار می‌دهد.

شرایط روسیه در ابتدای جنگ اوکراین با تولید حدود 10 میلیون بشکه نفت در روز که معادل یک‌دهم تولید نفت جهان است، با شرایط ایران در سال‌های پیروزی انقلاب اسلامی قابل مقایسه است که با تولید نزدیک به 6 میلیون بشکه نفت در روز و تامین بخش مهمی از نفت جهان، قدرت عمل فوق‌العاده‌ای به جمهوری اسلامی داده بود، چراکه حذف نفت ایران از بازار یا نادیده گرفتن آن بسیار دشوار بود؛ همان‌طور که امروز نادیده گرفتن نفت روسیه دشوار است.

در واقع، همواره بشکه‌های نفت تعیین‌کننده هستند و حالا روسیه با تولید 10 میلیون بشکه در روز - که البته اکنون به زیر 9 میلیون کاهش یافته - قدرت عمل بیشتری برای ارایه تخفیف و البته سود بردن از افزایش قیمت نفت به دلیل اعمال تحریم دارد.

بازنده شرایط کنونی، باز هم ایران است که از فرصت مذاکرات وین استفاده نکرد و همچنان اسیر تحریم ماند.

تعدادی از مشتریان سنتی نفت ایران در اروپا هستند؛ مانند ایتالیا که اتفاقا چهارمین مشتری عمده نفت روسیه در اروپاست. ایران اگر برجام را احیا می‌کرد و تحریم‌ها لغو می‌شد، می‌توانست از موقعیت تحریم روسیه و البته نفت 120 دلاری، بیشترین استفاده را ببرد.

هرچند احیای ظرفیت تولید نفت ایران از لحاظ فنی حتی تا همان میزان 3 میلیون و 900 هزار بشکه در دوران پسابرجام، بر خلاف ادعای وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی نفت در شرایط کنونی بسیار دشوار است، اما حتی فروش یک میلیون و 700 هزار بشکه نفت در روز هم، در شرایط کنونی درآمد روزانه‌ای معادل 200 میلیون دلار برای کشور حاصل می‌کرد.

در واقع تحریم نفتی روسیه، جذب نفت ایران در بازار را با سرعت و سهولت بیشتری امکان‌پذیر می‌کرد. اما نه تنها احیای برجام را جدی نگرفتیم، بلکه از فرصت تحریم نفتی روسیه هم استفاده نکردیم تا دود ناشی از این فرصت‌سوزی‌ها به چشم مردمی برود که هر روز وضعیت معیشتی دشوارتری پیدا می‌کنند.

فراموش نکنیم که در پسابرجام با تکیه بر افزایش صادرات نفت، رشد اقتصادی اعجاب‌انگیز هشت درصدی در یک‌سال برای کشور ثبت شد و امروز که قیمت نفت دو و نیم برابر آن روزهاست، بیش از گذشته هم می‌توانستیم از این فرصت طلایی استفاده کنیم، اما حیف و صد افسوس...