مجلس و دولت در برابر چالش‌های هوش مصنوعی؛ راهکار‌ها و فرصت‌ها
هوش مصنوعی به سرعت به یک فناوری کلیدی در انقلاب صنعتی چهارم تبدیل شده است، و کشور‌های پیشتاز در تلاشند تا رهبری این عرصه را در دست بگیرند. ایران نیز با تدوین برنامه‌های ملی و تلاش برای جلوگیری از تکرار تجربه هسته‌ای، به دنبال ارتقای نقش خود در این حوزه است. نقش دولت و مجلس در حمایت و توسعه زیرساخت‌های هوش مصنوعی، می‌تواند به تعیین جایگاه ایران در رقابت‌های جهانی کمک کند.
خبرنگار سیاسی خبرگزاری دانشجو - زهرا افشاری‌نژاد؛ هوش مصنوعی در دنیا به طور گسترده‌ای رو به پیشرفت است؛ به‌گونه‌ای که تخمین زده می‌شود که فناوری‌های هوش مصنوعی می‌توانند تا سال 2030 تولید ناخالص جهانی را به میزان 15.7 تریلیون دلار افزایش دهند. بسیاری معتقدند هوش مصنوعی، در حال تبدیل شدن به فناوری اصلی نسل بعدی انقلاب صنعتی است که میزان قدرت و رقابت‌پذیری جهانی کشور‌ها را تعیین می‌کند که حتی قدرتی فراتر از قدرت هسته‌ای برای صاحبان و پیشتازان این عرصه به ارمغان می‌آورد. هوش مصنوعی و انقلاب صنعتی چهارم در عرصه‌های مختلفی از جمله، اقتصادی، نظامی، امنیتی، فرهنگی و اجتماعی تاثیرگذار است. دستیابی به زیرساخت‌ها و پیشگام بودن در این حوزه مزیتی برای کشور ایجاد می‌کند که غیرقابل مقایسه با سایر امکانات و دستاورد‌ها خواهد بود.
بدیهی‌ست که هر کشوری در این حوزه به توانایی و پیشرفت بیشتری دست یابد، مزیت ژئوپلیتیکی پیدا کرده و در عرصه رقابت جهانی، گوی را از حریفان خواهد ربود. به همین دلیل هم کشور‌هایی نظیر آمریکا و چین و حتی اتحادیه اروپا تلاش بسیاری دارند تا رهبری جهان در حوزه هوش مصنوعی را بر عهده بگیرند.
در همین رابطه رهبر انقلاب دراین مورد تاکید دارند: «هوش مصنوعی لایه‌های عمیقی داره که باید بر اون لایه‌ها مسلط شد. این لایه‌ها دست دیگران است و اگر نتوانید به لایه‌های عمیق و متنوع هوش مصنوعی دست پیدا کنید، فردا یک آژانسی مثل آژانس اتمی درست می‌کنند برای هوش مصنوعی. خودتون باید به فناوری‌های عمیق و ژرف و لایه‌های زیرساختی این مسئله دست پیدا کنید»
داستان تکراری پرونده هسته‌ای:
باتوجه به عواقب خطرناک و جبران‌ناپذیر عقب ماندن در این حوزه و نیز هشدار رهبری در خصوص تکرار شدن تجربه تلخ و آسیب‌زای هسته‌ای برای ایران در صورت کم‌کاری و عدم پیشرفت در هوش مصنوعی، باید بررسی کرد که حاکمیت ایران، تاکنون چه اقداماتی انجام داده است و چه اقداماتی را می‌تواند انجام دهد.
این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران، با بیش از پنج دهه عضویت در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) و امضای معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT)، همواره بر استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای تأکید کرده و ساخت سلاح هسته‌ای را براساس اصول اسلامی رد کرده است. با وجود این، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و کشور‌های غربی با اتهام‌زنی‌های مداوم و اعمال تحریم‌های سنگین، برنامه هسته‌ای ایران را تحت فشار قرار داده‌اند.
ایران این اتهامات را رد کرده و تأکید دارد که فعالیت‌های هسته‌ای آن در چارچوب قوانین بین‌المللی و تحت نظارت آژانس است. باوجود سنگ‌اندازی‌ها، ایران همچنان بر حق خود برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای و ادامه برنامه هسته‌ای‌اش به‌عنوان یک وظیفه ملی پافشاری می‌کند.
از همین روی عقلانیت ملی تاکید می‌کند همان طور که فضای علمی کشور در حوزه هسته‌ای نباید چشم بسته گوش به سازمان بین المللی انرژی اتمی ندهد در حوزه هوش مصنوعی نیز باید افق‌های بلند مدت را دنبال کرد.
بدون شک هوش مصنوعی برای کشور‌ها مزیت ژئوپلیتیکی ایجاد می‌کند که شاید از مزیت هسته‌ای نیز بیشتر باشد. اگر ایران نتواند در سال‌های پیشرو جزء پیشگامان این حوزه باشد، احتمال می‌رود تجربه هسته‌ای برایمان تکرار شود.
حاکمیت هوش مصنوعی در ایران:
حکمرانی هوش مصنوعی به مجموعه‌ای از سیاست‌ها، مقررات، دستورالعمل‌های اخلاقی و شیوه‌هایی اشاره دارد که برای مدیریت و نظارت بر توسعه، استقرار و استفاده از فناوری‌های هوش مصنوعی وضع می‌شوند. هدف حکمرانی هوش مصنوعی این است که اطمینان حاصل نماید که سیستم‌های هوش مصنوعی به روش‌هایی اخلاقی، شفاف، پاسخگو و سودمند برای کل جامعه، توسعه یافته و استفاده می‌شوند.
مهم‌ترین اقدام ایران در این راستا، «سند ملی هوش مصنوعی» است که شورای عالی انقلاب فرهنگی آن را تصویب کرد و شامل راهبرد‌ها و اهداف بلندمدت برای توسعه هوش مصنوعی است. هفت هدف کلان این سند شامل تربیت نیروی انسانی متخصص، رشد تولیدات فکری، ارتقای نوآوری، افزایش رقابت‌پذیری اقتصادی، نقش‌آفرینی در تعاملات بین‌المللی، بهبود کیفیت حکمرانی و استفاده از هوش مصنوعی در صنایع مختلف است. همچنین بر تحقیق و اموزش و ایجاد زیرساخت‌های لازم بریا پیشرفت هوش مصنوعی تاکید دارد.
در کنار این، سند «الزامات حاکمیتی هوش مصنوعی» نیز تدوین شده است تا نقش حاکمیت در پیشرفت این حوزه را مشخص کند و چارچوب‌های قانونی و نظارتی ایجاد می‌کند. این سند اصول و ارزش‌های دینی، فلسفی، فرهنگی و اخلاقی که باید در توسعه هوش مصنوعی در نظر گرفته شود را بیان می‌کند و نیز چشم‌انداز و اهداف تا سال 1412 را برمی‌شمارد. همچنین اولویت‌ها و شاخص‌ها ونیز راهبرد‌ها و اقدامات را مشخص می‌کند.
هرچند این اسناد گام مهمی در توسعه هوش مصنوعی در ایران هستند، اما مستلزم اجرای دقیق و منابع کافی دارند، تا اهداف خود را محقق نمایند. بدین جهت دولت باید کمبود‌هایی که از نظر امکانات و یا منابع مالی و انسانی وجود دارد را حل کند و بین نهاد‌های دولتی و خصوصی هماهنگی‌های لازم را ایجاد کند و حمایت‌های لازم را برای افراد در این حوزه به عمل آورد.
همچنین در کنار دولت که وظیفه زمینه‌سازی اجرای اسناد فوق را دارد، مجلس نیز وظایفی دارد. به ویژه اینکه با تصویب قوانین حمایتی برای شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌های حوزه هوش مصنوعی می‌تواند به گسترش و توسعه این شرکت‌ها کمک کنند. اما مهم‌ترین کار و تکلیف مجلس در راستای توسعه هوش مصنوعی در ایران را شاید بتوان تخصیص بودجه برای تحقیق و توسعه در این حوزه دانست. همچنین مجلس باید بر اجرای این برنامه‌ها توسط دولت، نظارت کند و ارزیابی‌هایی را بر پیشرفت‌ها و چالش‌های این حوزه داشته باشد.
هوش مصنوعی تهدید یا فرصت؟
باتوجه به اینکه علاوه بر آمریکا و چین، بسیاری از کشور‌های جهان در تلاش برای دستیابی به فناوری‌های پیشرفته مرتبط با هوش مصنوعی و انقلاب صنعتی چهارم هستند، عقب‌ماندگی و در این حوزه می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری برای کشور به همراه داشته باشد. از جمله این عواقب می‌توان به زمین‌گیر شدن بیشتر اقتصاد کشور و کاهش امنیت ملی به دلیل تضعیف شاخص‌های حیاتی اشاره کرد. این وضعیت می‌تواند منجر به کاهش رقابت‌پذیری اقتصادی، افزایش نرخ بیکاری، و نابرابری اجتماعی شود و در نهایت، جایگاه کشور را در عرصه بین‌المللی تضعیف کند
در نتیجه همان‌گونه که مقام معظم رهبری اشاره فرمودند، ممانعت‌ها و اعمال محدودیت‌ها برای دسترسی سایر کشور‌ها به فناوری‌های پیشرفته مرتبط با هوش مصنوعی از هم‌اکنون آغاز شده است. این محدودیت‌ها شامل کنترل‌های صادراتی، محدودیت‌های سرمایه‌گذاری و تحریم‌های تجاری می‌شود. پس اصلا دور از انتظار نیست که بعد‌ها کشور‌های پیشرفته این حوزه مانع تحقیق و توسعه هوش مصنوعی در سایر کشور‌ها شوند و ما نیز اگر نتوانیم در این مورد به توانایی و جایگاه لازم برسیم، در نهایت تجربه تلخ هسته‌ای برایمان تکرار خواهد شد.