مروری بر ماجرای تأمین خون مورد نیاز جبهه‌ها در دوران جنگ

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری تسنیم، تحقیقات نشان می‌دهد از هر سه نفر در طول عمر، یک نفر به خون و فرآورده های آن نیاز پیدا می‌کند بنابراین تامین خون سالم نیاز اساسی برای همه جوامع است. مراکز انتقال خون بخش اساسی از سیستم مراقبت‌های بهداشتی هستند و سهم عمده‌ای در نجات زندگی و بهبود سلامت و بیماران دارند و هرساله زندگی میلیون‌ها نفر را نجات می‌دهند و موجب افزایش امید به زندگی و بهبود کیفیت زندگی در بیماران دچار وضعیت‌های تهدید کننده حیات می‌شوند.

دفاع مقدس، مقطعی نورانی از تاریخ پرفراز و نشیب ملت بزرگ ایران است. جامعه سلامت به عنوان بخشی از خدمتگزاران صدیق ملت مانند همه اقشار در دفاع مقدس، حضوری همه جانبه، داوطلبانه، ارزش آفرین و الهام بخش و سرشار از خدمت، فداکاری، ابتکار، راهگشایی، معنویت و اخلاق داشته است. موضوع تامین خون و فرآورده‌های خونی در جنگ های مهم دوره معاصر، چالش بزرگی برای کشورهای درگیر جنگ بوده و بسیاری از مجروحین به دلیل تامین نشدن به موقع خون، جان خود را از دست داده‌اند. راهبرد اساسی تضمین دسترسی به موقع به خون و فرآورده‌های خونی سالم و کافی و ایجاد خدمات ملی هماهنگ انتقال خون بر پایه اهدای داوطلبانه است.

در دوران جنگ کمبودی در تامین خون و فرآورده‌های خونی وجود نداشت

سازمان انتقال خون ایران که در سال 1353 تاسیس شده بود در شروع جنگ تحمیلی توسط وزارت بهداری و بهزیستی اداره می‌شد. در ایران از بدو تاسیس سازمان انتقال خون باتوجه به کمبودهای قبلی در زمینه خون و فرآورده‌های آن و همچنین مصرف بالای خون در مدت زمان جنگ تحمیلی ایران و عراق، روش خون جایگزین کاملاً متداول بود که در سال 1376 برنامه حذف این نوع اهدا به صورت پایلوت و سپس به حذف خون جایگزین در کشور به طور جدی ترغیب شد. این سازمان فعالیت‌های خود را در پاسخ به نیازهای وسیع جبهه نبرد به طور چشمگیر افزایش داد و با وجود استقرار در واحدهای سیار، پناهگاه‌ها و پایگاه‌های زیرزمینی موفق شد خون مورد نیاز مجروحین را به طور کامل تامین کند به نحوی که در تمام دوران جنگ، کوچکترین کمبودی در زمینه نیاز به خون و فرآورده‌های خون گزارش نشد.

اوایل سال اول جنگ یعنی سال 1360 روابط عمومی وزارت بهداری وقت، قسمتی از اقدامات سازمان ملی انتقال خون ایران در ارتباط با کمک رسانی به مناطق جنگی کشور را منتشر کرد. در این گزارش اعلام شد که دو هزار و 187 واحد خون از گروه‌های مختلف به اهواز، آبادان، ایلام و کرمانشاه ارسال و پایگاه‌های منطقه‌ای در شهرستان‌های بهبهان، دزفول، اندیمشک، خرمشهر و آبادان به منظور جمع آوری خون و انتقال آن‌ها به مناطق جنگی ایجاد شده است البته همه خون‌های ارسالی از تهران به جبهه‌ها، در تهران تهیه نمی‌شد و پایگاه‌های دیگر با ارسال مقداری از خون دریافتی خود به تهران در تامین خون مورد نیاز جبهه‌ها سهیم بودند. به عنوان نمونه پایگاه مشهد در اردیبهشت ماه سال 1360 ضمن تامین یک هزار و 562 واحد خون کامل برای بیمارستان‌های استان خراسان، اقدام به ارسال 202 واحد خون کامل و 45 واحد گلبول قرمز متراکم و 324 واحد سایر فرآورده‌های خونی به تهران کرد.

ساخت ماده آنتی سرم و ایمونوگلوبین

با وجود اولویت تامین خون در آن برهه از زمان، سازمان انتقال خون ایران توسط محققان خود موفق به ساخت دو ماه آنتی سرم و ایمونوگلوبین شد. آنتی سرم تهیه شده برای تعیین گروه‌های خون و RH (نوعی از سیستم گروه خونی انسان که حاوی پروتئین در سطح گلبول‌های قرمز خون است) و ایمونوگلوبین تهیه شده، ضدکزاز بوده است. با این کار تعداد فرآورده‌های پزشکی خونی تهیه شده توسط سازمان انتقال خون ایران به 28 نوع افزایش یافت.

توقف اهدای خون به دلیل استقبال زیاد مردم

اواسط فروردین ماه سال 1361 در دومین سال جنگ استقبال مردم از اهدای خون به حدی زیاد بود که سازمان انتقال خون ایران با انتشار اطلاعیه‌ای خواستار متوقف شدن اهدای خون از مردم شد. در آن زمان اهدای خون فقط توسط مردم عادی صورت نمی‌گرفت بلکه مسئولان وقت نیز به همراه مردم در این امر مهم سهیم بودند همچون دکتر علیرضا مرندی، وزیر بهداری به همراه معاونین و یا نمایندگان مجلس شورای اسلامی در بحبوحه عملیات بیت المقدس اقدام به اهدای خون کردند.

در سال‌های سوم و چهارم جنگ و در بین سال‌های 1362 و 1363 نیز با تلاش شبانه روزی کارکنان سازمان انتقال خون و استقبال چشمگیر مردم از اهدای خون علاوه بر تامین خون بیماران و مصدومان، خون مورد نیاز رزمندگان اسلام در جبهه‌های جنگ به خوبی تامین شد. با وجود احداث بیش از 10 مرکز استانی انتقال خون در این سال‌ها، ولی استقبال مردم و امکانات بیشتر باعث شد که اکثر خون مورد نیاز کشور در آن زمان توسط تهران تامین شود.

بخش مهمی از اهدای خون توسط نمازگزاران نماز جمعه تامین می‌شد

در سال پنجم یعنی 1364 مردم ایثارگر کشورمان نزدیک به نیم میلیون واحد خون اهدا کردند. رقم دقیق خون‌های اهدا شده توسط مردم در این سال 488 هزار و 956 واحد خون بوده است. از این میزان بیش از یک سوم آن یعنی 175 هزار و 299 واحد خون توسط مردم تهران اهدا شده بود. نمازگزاران در نماز جمعه تهران بخش مهمی از جمعیت اهدای خون برای تامین خون مورد نیاز مناطق جنگی بودند. همچنین هموطنان ارامنه کشور اقدام به اهدای خون جهت رزمندگان مجروح کردند.

در سال ششم جنگ یعنی سال 1365 نیز استقبال مردم از اهدای خون ادامه داشت که بر اساس مستندات سازمان انتقال خون ایران، هموطنان استان کرمان، خوزستان، مازندران، تهران و ایلام همچنان مستمر در امر تامین خون مناطق جنگی مشارکت داشتند.

در سال هفتم جنگ یعنی سال 1367 نیز همچنان استقبال مردم از اهدای خون بسیار چشمگیر بود و تمامی نیازهای خونی کشور به خصوص نیاز جبهه‌ها با اهدای خون داوطلبانه مردم تامین شد. این استقبال مختص به شهرهای بزرگ نبوده بلکه تمام شهرهای کشور در این امر سهیم بودند. به عنوان مثال فقط در یک روز 210 نفر از فرهنگیان و دانش آموزان شهرستان سروستان در استان فارس اقدام به اهدای خون برای کمک به جبهه‌ها کردند در حالی که عراق در تامین خون مورد نیاز خود با مشکلات عدیده‌ای روبرو بود و از راه‌های گوناگون سعی در تامین خون مورد نیاز خود داشت.

در ماه‌های آخر جنگ در سال 1367 با وجود استقبال بالای مردم از اهدای خون که از نمونه‌های آن می توان به بسیج دانش آموزان و نیز دانشجویان دانشکده علوم نظامی ژاندارمری وقت جمهوری اسلامی ایران اشاره کرد، سازمان انتقال خون به منظور حفظ آمادگی همیشگی خود اقدام به تهیه فهرستی از انسان‌های دلسوزی کرد که حاضرند در مواقع اضطراری با اهدای خون خود جان بیماران و مجروحان را نجات دهند. تاسیس و افتتاح پایگاه انتقال خون تهران به عنوان بزرگترین پایگاه انتقال خون کشور یکی از اقدامات شاخص این سازمان در 21 بهمن ماه همان سال بود.

خون؛ هدیه گرانبهای الهی

باید توجه داشت که در بحران‌ها و جنگ و همچنین صلح، بدون استثناء همه در طول زندگی مان به خون و فرآورده‌های خونی نیاز پیدا می‌کنیم. با توجه به اینکه به ازای هر واحد خونی که گرفته می‌شود، سه فرآورده خونی برای نیازمندان به خون فراهم می‌شود، خون هدیه گران بهای الهی است و اهدای آن نیز یک تکلیف انسانی داوطلبانه مهم به شمار می‌رود.