مواضع ترکیه و درگیری ارمنستان و جمهوری آذربایجان
ایرنا، آنکارا - در دنیای سیاست هرچند گفته میشود که دوستی و دشمنی ابدی بین کشورها مفهومی ندارد و ارتباط کشورها با یکدیگر برپایه منافع استوار است ولی نزدیکی روابط بین تمامی کشورها نیز به یک اندازه نیست، ارتباطات موجود بین برخی کشورها متفاوت از دیگر کشورها است.
این مساله می تواند ناشی از علایق فرهنگی، نژادی، اجتماعی، دینی، اقتصادی نیز باشد. برای نمونه روابط ترکیه با بخش ترک نشین قبرس و جمهوری آذربایجان نیز متفاوت از روابط این کشور با دیگر کشورها است.
بخش ترک نشین قبرس و جمهوری آذربایجان مناطق اولویت دار برای ترکیه هستند. ترکیه بعد از استقلال جمهوری آذربایجان به دلیل نزدیکی نژادی و زبانی و قومی روابطی بسیار نزدیک و حتی متفاوت از دیگر جمهوریهای ترک نشین آسیای میانه با باکو برقرار کرد.
بعد از اعلام استقلال آذربایجان و شناسایی رسمی آن کشور از سوی ترکیه طبق یک رسم نانوشته روسای جمهور ترکیه پس از روی کار آمدن اولین سفر خارجی خود را به بخش ترک نشین قبرس و جمهوری آذربایجان انجام می دهند.
از سوی دیگر اختلافات تاریخی بین ترکیه و ارمنی ها و ارمنستان نیز مساله ای نیست که بر کسی پوشیده باشد. به رغم برخی تلاش های ناموفق برای حل این اختلافات تاریخی بعد از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه، ترکیه و ارمنستان موفق به حل مسایل فیمابین نشدند و تاکنون از عمق این اختلافات نه تنها کاسته نشده بلکه این اختلافات در برهه های زمانی مختلف تشدید نیز شده است.
در سالهای گذشته و به رغم نیازهای مبرم اقتصادی ارمنستان دو کشور از بازگشایی مرزهای مشترک خودداری کردند. فاصله ایروان از مرزهای ترکیه بسیار اندک است و در صورت بازگشایی مرزهای مشترک آن کشور علاوه بر تامین نیازهای خود می تواند گردشگران ترک را جذب کند. به رغم این مساله دو کشور مرزهای خود را همچنان مسدود نگهداشته اند و مرزهای ترکیه و ارمنستان تنها مرزهای مسدود ترکیه با همسایگانش است.
در اختلافات مختلف بین آذربایجان و ارمنستان نیز ترکیه منطبق با سیاست سنتی خود بدون قید و شرط از جمهوری آذربایجان حمایت می کند و دیدگاه عمومی در ترکیه نیز منطبق با سیاست دولت و در راستای حمایت از مواضع باکو است.
در آخرین مورد درگیری بین نیروهای آذربایجان و ارمنستان نیز این سیاست تغییری نکرده و علاوه بر مسوولان رسمی و سیاستمداران این کشور مردم عادی نیز در شبکه های اجتماعی بطور گسترده حمایت خود را از جمهوری آذربایجان اعلام کرده اند.
دیدگاه مقامات ترکیه درباره جنگ قره باغ
بعد از آخرین درگیریها که هر یک از طرفین درگیر مدعی آغاز درگیری از جانب طرف مقابل بودند, وزارت خارجه ترکیه با حمایت از طرف آذری در بیانیه ای اعلام کرد، حمله ارمنستان که نقض آشکار حقوق بین‌المللی بوده و منجر به جان باختن غیرنظامیان شده است را به شدت محکوم می‌کنیم.
تندترین موضع گیری در این زمینه را رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه داشت و بعد از سخنان نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان که از جامعه جهانی خواست از عدم مداخله ترکیه در درگیریها اطمینان حاصل کنند، اردوغان از شهروندان ارمنستان خواست علیه نخست وزیر کشورشان بایستند و آینده خود را بدست بگیرند.
اردوغان، در یک اظهار نظر دیگر در زمینه این درگیریها در سمپوزیوم مشترک دانشگاه‌های استانبول و مرمره که با موضوع «مدیترانه شرقی و قوانین بین‌المللی در چارچوب تاریخ، سیاست و روابط بین‌المللی» در کاخ دلمه‌باغچه استانبول برگزار شد، تصریح کرد: باید بحران در منطقه که با اشغال قره‌باغ کوهستانی آغاز شد، هر چه سریعتر پایان یابد. با ترک فوری سرزمین‌های اشغالی آذربایجان توسط ارمنستان، صلح و آرامش مجددا در منطقه برقرار خواهد شد. اردوغان با بیان این که بار دیگر حمله ارمنستان به جمهوری آذربایجان را محکوم می‌کنم، گفت: ترکیه با تمام توان و قلب خود همچنان در کنار کشور دوست و برادر آذربایجان خواهد ماند رئیس جمهور ترکیه تاکید کرد: جمهوری آذربایجان با بیان این که وقت حساب پس گرفتن رسیده، خواسته و ناخواسته کارش را خود حل می‌کند. تحولات اخیر فرصتی را برای همه کشورهای صاحب نفوذ در منطقه فراهم کرده است تا روش‌های حل و فصل واقع‌گرایانه و منصفانه در پیش بگیرند.
خلوصی آکار وزیر دفاع ملی ترکیه نیز متعاقب شروع درگیریها با همتای آذری خود ذاکر حسن اوف تماس تلفنی گرفته و تاکید کرد که آنکارا در دفاع از تمامیت ارضی در کنار برادران آذربایجانی خود خواهد بود. آکار گفت: در دفاع از تمامیت ارضی با تمام توان تا پایان در کنار برادران ترک آذربایجانی‌مان خواهیم بود.
از سوی دیگر آکار با صدور اطلاعیه ای با اشغالگر خواندن ارمنستان نوشت: ارمنستان اشغالگر با نقض آتش‌بس به آذربایجان حمله کرده و نشان داده است که هنوز به دنبال اقدامات تحریک‌آمیز است. آکار با جانبداری محض از باکو همچنین تصریح کرد: رویکرد تهاجمی ارمنستان بزرگترین مانع صلح و ثبات در منطقه قفقاز است. ایروان باید فورا به این اقدامات تهاجمی و تنش‌زا پایان دهد. در دفاع از تمامیت ارضی با تمام توان تا پایان در کنار برادران ترک آذربایجانی‌مان هستیم. این حمله خائنانه را به شدت محکوم می‌کنیم. متعاقب شروع درگیریها مصطفی شنتوپ، رئیس مجلس ترکیه نیز با صاحبه غفاراوا، همتای آذربایجانی ک مکالمه تلفنی انجام داد و گفت: ترکیه از جمهوری آذربایجان با شعار «یک ملت، دو دولت» حمایت همه جانبه به عمل خواهد آورد. متعاقب این حملات ابراهیم کالین سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه هم با انتشار پیامی در توئیتر حمله ارمنستان به مناطق مسکونی در مرز جمهوری آذربایجان را به شدت محکوم و تاکید کرد که آنکارا به حمایت از باکو ادامه خواهد داد. کالین در این پیام نوشت: حمله ارمنستان به مناطق مسکونی در مرز جمهوری آذربایجان بار دیگر نشان داد که ایروان به آتش‌بس پایبند نیست و صلح و ثبات منطقه را دچار مخاطره می‌کند. وی تصریح کرد: جامعه جهانی باید فورا این اقدامات تحریک‌آمیز و خطرناک ارمنستان را متوقف کند. ترکیه در کنار آذربایجان است. از سوی دیگر روز گذشته گروهها پارلمانی احزاب عدالت و توسعه، جمهوری‌خواه خلق، حرکت ملی و نیک ترکیه با صدور بیانیه‌ای مشترک، حملات ارمنستان به آذربایجان را محکوم کردند. در این بیانیه آمده است: ما به عنوان احزاب سیاسی در پارلمان ترکیه، حملات نیروهای مسلح ارمنستان در قره‌باغ را که با نقض آتش‌بس و قوانین بین‌المللی و با هدف قرار دادن مناطق مسکونی آذربایجان و سربازان آغاز شده, محکوم می‌کنیم. در بیانیه فوق تاکید شده است که حملات اخیر بار دیگر نشان داد که ارمنستان بزرگترین مانع برای برقراری صلح پایدار و ثبات در منطقه پس از حملات در تووز است. در ادامه بیانیه تصریح شده است: از دفاع مشروع آذربایجان برای حفاظت از تمامیت ارضی خود که در چارچوب قوانین بین المللی است حمایت و خواهان پایان اشغال 30 ساله قره‌باغ هستیم. ما طبق قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل و سازمان امنیت و همکاری اروپا از راه‌حل مسالمت آمیز برای پایان دادن به این اشغال ناعادلانه حمایت می‌کنیم. احزاب مذکور در پایان بیانیه مشترک اعلام کردند: از جامعه بین الملل می‌خواهیم تا در کنار آذربایجان که تاکنون به دلیل حملات غیرمسئولانه ارمنستان آسیب دیده است, باشد. همانگونه که در فوق اشاره شد، قریب به اکثریت جامعه ترکیه همسو با دولت باکو در محکومیت ارمنستان موضعگیری کرده اند. این موضعگیری در مورد رسانه های ترک نیز صدق می کند.
دیدگاه های مخالف در داخل ترکیه
فهمیم تاشتکین از جمله معدود روزنامه نگاران ترکیه است که دیدگاهی مخالف جریان عمومی در این زمینه دارد.
وی در مقاله ای در پایگاه اینترنتی گازنه دیوار با تیتر " تله" نوشت: ائتلاف «حزب عدالت و توسعه - حزب حرکت ملی گرا - ملی گرایان» به عنوان یک حلقه «تنش - درگیری»، دیگر استعداد و توانایی حل مسائل از راه های طبیعی در داخل و خارج را ندارد. این ائتلاف، به علت طبیعت و ماهیتی که دارد، در اصل از ابتدا چنین استعدادی نداشت. قفقاز هم به چیدمان تنش و درگیری در سوریه، لیبی و شرق مدیترانه افزوده می شود. با توجه به ابعاد تسویه حساب مستقیم و غیرمستقیم با روسیه، می توان این چیدمان را به شکل مثلث سوریه، لیبی و قفقاز ترسیم کرد.
وی با اشاره به اینکه درگیری ها میان آذربایجان و ارمنستان مجددا شعله ور شد و این بار وضعیت بسیار جدی است، نوشت: هر دو کشور حالت فوق العاده اعلام کردند. اتهامات در مورد آغازکننده حملات، اهمیتی ندارد. علل و نتایج مسئله30 ساله، موضع طرفین و مولفه های درگیری برهمگان آشکار است. روسیه در بحران ماه جولای، علاوه بر شرکت در رزمایش نظامی2020 قفقاز به همراه ارمنستان که یکی از اعضای این رزمایش است، موضع «یک برادر بزرگ که احساس مسئولیت می کند» را بین دو طرف اتخاذ کرده بود. ترکیه هم به شکل بی سابقه ای هم به لحاظ رزمایش های نظامی، هم افزایش ظرفیت نظامی و هم هماهنگی با آذربایجان، موضع تهاجمی اتخاذ کرده بود. از آن تاریخ به بعد، هر اتفاقی از آمادگی برای جنگ خبر می داد.
به نوشته تاشتکین، پراکندگی بیش از حد بین جوامع بین المللی، دور شدن آمریکا از این موضوع به دلیل نزدیک شدن تاریخ انتخابات، موضع دوگانه روسیه که برغم حمایت از ارمنستان، به مناسبات خود با آذربایجان نیز اهمیت قائل است و بی شک حمایت شدید ترکیه، باعث می شود که باکو به خود بگوید «یا الان، یا هیچ وقت».
به نوشته روزنامه نگار ترک، درتاریخ 24 سپتامبر وزارت امور خارجه آذربایجان گام ها و سخنانی که نیکول پاشینیان بعد از نشستن برکرسی نخست وزیری ارمنستان از سال 2018 برداشته و صرف کرده است را «اقدامات تحریک آمیز و ناقض صلح» ارزیابی کرده و با تاکید بر لزوم تهیه یک تقویم، گفته بود «باید مسئله بر مبنای تمامیت ارضی آذربایجان حل گردد. به هیچ وجه نباید تمامیت ارضی آذربایجان موضوع مذاکره باشد. قره باغ به آذربایجان تعلق دارد». این اظهارات به همراه آمادگی و تدارکات نظامی، خبر از شروع یک عملیات نظامی می داد. در اصل حتی اگر دولت پاشینیان اساس «دادن خاک برای صلح» را کنار گذاشته و روابط خود با قره باغ را تقویت کند، باز هم ارمنستان عموما موضع دفاعی اتخاذ می کند. استراتژی ارمنستان بر «اجبار به پذیرش و حفظ وضعیت موجود در مناطق بدست آمده» و استراتژی آذربایجان بر «بازپس گرفتن این مناطق» استوار است.
تاشتکین با اشاره به پیروزهای اعلامی نیروهای آذری در این درگیریها نوشت: اخبار دیروز ابتدا به شکل «در پی حمله نیروهای ارمنستان به مناطق مسکونی، درگیری ها آغاز گردید» بود و ساعتی بعد جای خود را به مژده «نجات خاک آذربایجان از اشغال ارمنستان» داد. درطول روز اعلام گردید 7 روستا و کوه آزاد شد، جاده واردنیس - آغدره هم تحت کنترل درآمد. ارتش آذربایجان نقاط زیادی از جمله استپاناکرت (هان کندی) پایتخت قره باغ را با موشک ها مورد هدف قرار داد. ارتش آذربایجان این بار در مقایسه با حملات قبلی، بسیار برنامه ریزی شده پیش می رود.
تاشتکین با اشاره به سخنان پاشینیان نخست وزیر ارمنستان مبنی بر آمادگی ارمنستان برای جنگ و فراخوان به بسیج عمومی، افزود: وی با پوتین رهبر روسیه تماس برقرار نموده و خطاب به جوامع بین المللی گفت: تمامی امکانات خود را جهت منصرف کردن ترکیه از مداخله گری در امور قفقاز بکار ببرید. اگرترکیه متوقف نشود، وضعیت ممکن است به سمت یک جنگ تمام عیار پیش رود. اگر به دیپلماسی برنگردیم، پس از یک مرحله، ممکن است در مورد خطر رویارویی ترکیه و روسیه صحبت کنیم.
به نوشته تاشتکین، وزارت خارجه ترکیه اعلام کرد «آذربایجان به هر شکل که بخواهد، درکنار آنها قرار خواهیم گرفت». معنای این جمله یعنی دادن ضمانت در مورد قواعد تعامل دولتی است. آیا منظور از «به هر شکل که بخواهد»، کدامیک از اینهاست؟ وحدت نظامی، مداخله هوایی، دادن تانک، توپ، تفنگ، پهپادهای مسلح و غیرمسلح، شبه نظامی.... و یا همه اینهاست؟
به نوشته تاشتکین، آخرین موردی که در میان کمک ها برشمرده شده «شبه نظامیان»، می تواند سر و صدا راه بیاندازد. چند روزی است که ادعای سازماندهی به شبه نظامیان سوریه و اعزام آنها به آذربایجان، بیش از پیش در آنکارا به گوش می خورد. تصاویر شبه نظامیانی که در هواپیما کنار هم ایستاده اند، تصاویر کسانی که در آزادراه های آذربایجان با خودروها به جبهه می روند و صدای یک جنگجو در فضای مجازی پیچیده است.
وی افزود: دیده بان حقوق بشر سوریه دیروز وارد عمل شد. به اعتقاد آنها 300 شبه نظامی که اکثر آنها متعلق به گردان های سلطان مراد و الاماشات هستند، با وعده حقوق ماهانه 2000-1500 دلاری از عفرین جدا شده و به جمهوری آذربایجان انتقال داده شدند. در تاریخ 26 سپتامبر 1400 تن از شبه نظامیان از لیبی به سوریه بازگشتند. از بین آنها نیز تعداد زیادی برای رفتن به آذربایجان متقاعد شد اند. بعضی از منابع هم ادعا می کنند، حقوق ماهانه این شبه نظامیان 600-500 دلار است.
تاشتکین افزود: هم زمان با این خبرها، رسانه های طرفداردولت ترکیه با موضعی که بسیج شبه نظامیان را معذور نشان می داد، نوشتند: «ارمنستان به منظور آموزش شبه نظامیان علیه آذربایجان، تروریست های پ. ک. ک - ی. پ. گ را به سرزمین های تحت اشغال خود انتقال می دهد». چون خبرهای بسیج شبه نظامیان علیه آذربایجان تایید نشده بود، این خبرها با احتیاط مورد ارزیابی قرارگرفت. طرف مقابل هم به تبلیغات خود ادامه می دهد. درلیبی هم ابتدا گفته بودند شبه نظامیان به این کشور فرستاده نشدند، اما اردوغان بعدا خبر اعزام شبه نظامیان به لیبی را تایید کرده و به آن افتخار کرد.
روزنامه نگار ترک با تاکید بر اینکه از آغاز بحران سوریه، شبه نظامیان به ابزار سیاست خارجی دولت اردوغان تبدیل گردیده اند، افزود: متاسفانه ترکیه به کشوری که ارباب گروه های جهادگر می باشد، تبدیل شده است. هر چند جریان شبه نظامی میان سوریه و لیبی، ترکیه را وارد کلوپ «دولت های غیرطبیعی» کرده است، اما تا حدودی هم فرستنده ها و هم گیرنده های شبه نظامیان راضی بودند.
تاشتکین نوشت: لکن مسئله قره باغ، بسیار متفاوت است. قبل از هر چیز جنگجویان جهادگر سنی را مجبور می کنند در صف های مشترک با شیعیانی که «دشمن و کافر» می شمارند، وارد جنگ شوند، این رابطه را راسا خودشان تشکیل می دهند.
به نوشته روزنامه نگار ترک، فراتر از هویت دینی جمهوری آذربایجان، وارد کردن جهادگران به قفقاز، به منزله خط و نشان کشیدن به روسیه است. یکی از فاکتورهایی که روسیه را برای ورود به جنگ سوریه متقاعد کرد، ایده «سر به نیست کردن جنگجویان قفقاز در جغرافیای دورتر از قفقاز بود». احتمال بازگشت جنگجویان قفقازی از سوریه، زنگ خطر را در روسیه به صدا درآورده است. در حال حاضر شبه نظامیانی که به جبهه آذربایجان انتقال داده شده اند، از بین لشکر حمزه و گردان سلطان مراد انتخاب شده اند. اما در هر حال یک کریدور گشایش یافته و ممکن است دیگران هم بیایند. انگیزه اصلی تمامی این گروه ها، جنگ با روسیه است. روسیه در برابر این تحول، بی تفاوت نخواهد ماند.
تاشتکین نوشت: تلاش ترکیه برای حضور در قفقاز از طریق آذربایجان با الهام از بسیج 1918، از سوی روسیه چندان قابل هضم نیست. ارمنستان در خط مقدم جبهه قرار دارد، روسیه هم در یک قدمی آن کشور ایستاده است. شاید مخاطب بحران، بر اساس ابعاد مداخله، بسرعت تغییر یابد. لذا باید از کسانی که به دنبال ماجرا در قفقاز هستند، پرسید «در این اقدام خود تا چه اندازه جدی هستید؟». شاید آذربایجان برای تغییر وضعیت موجود، به جنگ تن بدهد. اما حرکت ترکیه با شعار «دو دولت، یک ملت»، با کدام استراتژی و یا انتظارات ارتباط دارد؟ اگر مسئله «قره باغ» است، آیا تصور می کنند که می توانند این جنگ را تا آخر ادامه دهند؟ آیا هدف، در تنگنا قرار دادن روسیه در لیبی و سوریه با شعله ورکردن آتش در قفقاز می باشد؟
روزنامه نگار منتقد ترکیه نوشت: آنکارا درسوریه در ازای خروج از ادلب، درخصوص واگذاری کوبانی، منبج و تل رفعت به ترکیه چانه زنی می کند. آیا منتظر مسامحه در این زمینه هستند؟ و یا خواستار رفع مانع روسیه درمقابل جفرا و سیرت در لیبی می باشند؟ اگر روسیه در این چانه زنی شرکت نکند، چه خواهد شد؟ جنوب قفقاز از دو قرن پیش صحنه بازی روسیه محسوب می شود، هرگونه درگیری در قفقاز، استعداد کنترل بیشتر منطقه توسط روسیه را تقویت کرده است. حال که فشارها در سوریه و لیبی افزایش یافته و بادبان ها در شرق مدیترانه به آب انداخته شده، شاید هم آتش قفقاز برای خشک کردن عرق شرکای حاکمیت کفایت کند. اما نباید از سکوت روسیه برداشت غلط نمود. از سوی دیگر به آتش انداختن قفقاز، زخم های عمیقی در میان ملت ها ایجاد خواهد کرد. این بار، بسیار سنگین است. باید برای تقویت صلح، به راه های صلح آمیز متوسل شد.
*س_برچسب‌ها_س*