نقشه دیپلماتیک در شام و بیروت
روزهای پایانی هفته گذشته تور سه روزه وزیرخارجه ایران به سوریه و لبنان از دمشق آغاز و به بیروت ختم شد و حسین امیرعبداللهیان در جریان دیدارهای خود با مقامات ارشد این دو کشور، بر دو گزاره کلیدی تاکید کرد. تاکیدی که در فضای تنش‌زدایی منطقه‌ای بین بازیگران رقیب به ویژه تهران و ریاض از اهمیت برخوردار است.
امیرعبداللهیان در بدو ورود به دمشق در جمع خبرنگاران گفت: از مقامات عربستان سعودی اظهارات مثبتی را در ارتباط با سوریه دریافت کردم و امروز در دمشق هستیم تا درباره این مسائل و همچنین موضوعات مورد علاقه دوجانبه، منطقه ای و بین‌المللی گفت وگو کنیم. اما دومین گزاره‌ای که وزیر خارجه ایران در بیروت مطرح کرد که باز هم پای عربستان را به میان می‌کشد، تاکید بر عبارات مثبت و سازنده از سوی مقامات سعودی برای کمک به وضعیت لبنان و همچنین حمایت ایران از انتخاب سریع‌تر رئیس‌جمهور در لبنان بود که ماه‌هاست بر سر انتخاب عالی‌ترین مقام سیاسی در این کشور دستخوش بحران است.
این دو گزاره سوالاتی را پیرامون اینکه آیا در سفر 27 مرداد وزیر خارجه ایران به عربستان و دیدار با محمد بن‌سلمان ولیعهد سعودی، تهران و ریاض بر سر دو پرونده سوریه و لبنان که همواره کانون تنش و رقابت بین طرفین بوده، سیگنال‌های همکاری دریافت کرده‌اند؟ و اگر بله، تا چه حد این سیگنال همکاری می‌تواند وضعیت لبنان و سوریه را ظرف ماه‌های آینده تغییر دهد؟ همچنین این مساله تا چه حد ظرفیت این را دارد تا روابط دوجانبه تهران و ریاض را به سمت همکاری در سطح منطقه بکشاند؟ و بازه زمانی سفر چه ارتباطی با بروز برخی تحولات در سوریه از جمله اعتراضات در شهر سویدا دارد؟
ترافیک دیدارها از دمشق تا بیروت
وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران عصر چهارشنبه هشتم شهریور وارد دمشق شد و در بدو ورود در جمع خبرنگاران در تشریح اهداف این سفر گفت: ما همواره رایزنی ها و مشورت های منظمی را با مقامات عالی‌رتبه سوریه و با همتایم فیصل المقداد در دمشق و تهران داریم.
امیرعبداللهیان در دیدار با وزیرخارجه و نخست‌وزیر سوریه اضافه کرد: با توجه به تحولات جدید در منطقه و صفحه جدید و مثبت روابط که در منطقه شاهد آن هستیم، سفری که اخیرا به عربستان سعودی داشتم و از مقامات عربستان سعودی اظهارات مثبتی را در ارتباط با سوریه دریافت کردم، امروز در دمشق هستیم تا درباره این مسائل و همچنین موضوعات مورد علاقه دوجانبه، منطقه ای و بین‌المللی گفت وگو داشته باشیم.
حسین امیرعبداللهیان در ادامه دیدارهایش صبح پنج‌شنبه نهم شهریور ماه با بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه دیدار و گفت وگو کرد. دفتر بشار اسد خبر داد که طرفین در این دیدار، روابط دوجانبه، اوضاع منطقه، اقدامات مربوط به بازگشت آوارگان سوری، خروج نیروهای ترکیه از خاک سوریه را بررسی کردند. رئیس‌جمهور سوریه تاکید کرد که خروج نظامیان ترکیه، شرط اجتناب ناپذیر دمشق برای بازگشت روابط با آنکارا به حالت عادی است. وی روابط سالم بین ایران و کشورهای عربی را باعث ثبات و شکوفایی منطقه توصیف کرد و پیوستن ایران به گروه بریکس را به دولت و ملت ایران تبریک گفت. این هفتمین سفر امیرعبداللهیان به دمشق بعد از تصدی وزارت امور خارجه است.
در ادامه تور سه روزه وزیر امور خارجه ایران، حسین امیرعبداللهیان در پنجمین سفرش به لبنان و بعد از حضوری 2 روزه در دمشق و رایزنی با مقامات سوریه، بعدازظهر پنج‌شنبه وارد بیروت شد. امیرعبداللهیان در بدو ورود به بیروت با بیان اینکه به حمایت های قوی خود از لبنان ادامه می دهیم، از همه طرف های لبنانی دعوت کرد که هر چه سریع تر از طریق گفت وگو و تفاهم نسبت به انتخاب رئیس‌جمهور اقدام کنند.
امیرعبداللهیان از همه کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای خواست تا در چارچوب همکاری های همه‌جانبه اقتصادی و تجاری به بهبود وضعیت اقتصاد لبنان کمک کنند. وی همچنین درباره رایزنی های خود با مقامات عربستان سعودی هم گفت: طبعا در گفت‌وگوهایی که با مقامات عربستان سعودی انجام شد ما عبارات مثبت و سازنده ای را از آنها درباره کمک به وضعیت لبنان شنیدیم.
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در نشست خبری مشترک با همتای لبنانی انتخاب رئیس‌جمهور در لبنان را یک موضوع داخلی خواند، اما تاکید کرد که بازیگران خارجی می‌توانند به تقویت گفت‌وگوها کمک کنند. دیدار با سید حسن نصرالله دبیرکل حزب الله لبنان و نبیه بری رئیس مجلس هم از دیگر برنامه‌های سفر امیرعبداللهیان در بیروت بود.
مصالحه تهران - ریاض در شام نمایان می‌شود؟
از زمان توافق 10 مارس ایران و عربستان به میزبانی چین برای از سرگیری روابط دوجانبه که به بازگشایی سرکنسولگری‌ها و سفارتخانه‌های دو کشور منجر شد، برخی تحلیلگران بر تاثیر این مصالحه و تنش‌زدایی بر عرصه منطقه‌ای تاکید کرده و آن را در فرآیند تنش‌زدایی کلان منطقه بین بازیگران اجتناب‌ناپذیر می‌دانند. با این حال دسته دیگری از کارشناسان مسائل منطقه نسبت به این موضوع تردید دارند و معتقدند ابتدا به ساکن توافق ایران و عربستان یک مصالحه دوجانبه است و طرفین همچنان رقابت منطقه‌ای خود را حفظ خواهند کرد. مضاف بر اینکه پیچیدگی‌ها و شکنندگی‌های داخلی در عراق، سوریه، لبنان و یمن به عنوان چهار کانون اصلی منازعه - رقابت تهران و ریاض، فراتر از توافق دو کشور است و به‌دلیل پویایی‌های داخلی در این کشورها نباید انتظار تغییرات کلان و حل و فصل بحران‌های داخلی این بازیگران را داشته باشیم.
تغییر آرایش نیروهای آمریکایی در شام
در همین خصوص «محمد خواجویی» روزنامه‌نگار در الاخبار لبنان و تحلیلگر مسائل سوریه و لبنان در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» با اشاره به سفر وزیر خارجه ایران به منطقه شام گفت: اتفاقات هفته‌های اخیر در سوریه نگرانی‌هایی را در ایران در پی داشته و وزیر خارجه تلاش کرد تا در این سفر در جریان تحولات قرار گیرد و به یک فهم مشترک با متحد خود دست یابد. این تحولات که مشخصا به تحرکات نیروهای آمریکا در شرق و شمال شرق این کشور، تحرکات مخالفان مسلح در شمال غرب و اعتراضات در شهر سویدا بر می‌گردد، نگرانی‌هایی را در ایران به وجود آورده که با توجه به کاهش وزن روسیه در سوریه این تحولات باعث برهم خوردن توازن قدرت شود و این کشور مجددا دستخوش بحران شود.
خواجویی در مورد تغییر آرایش نیروهای آمریکایی در شام تاکید کرد: گفته شده حضور نظامی آمریکا در کنار گروه های کرد تقویت شده و آرایش این مجموعه تغییر کرده است. برخی معتقدند این تحرکات برای ممانعت از عملیاتی شدن کریدور ایران، عراق و سوریه است و یا یک نوع اقدام پیش‌دستانه برای حمله به نیروهای نزدیک به ایران به شمار می‌رود.
خواجویی گریزی هم به نقش عربستان در سوریه زد و افزود: مشخصا یکی دیگر از اهداف سفر وزیرخارجه ایران به دمشق نزدیک کردن دیدگاه دولت اسد با دولت‌های عربی و در راس آنها سعودی است. برخلاف برخی تحلیل‌ها که معتقدند ایران نگران نزدیکی دمشق به جهان عرب است، اما ایران برعکس به دنبال این است که این روند تقویت شود؛ چرا که ثبات سوریه در گرو روابط مسالمت‌آمیز با کشورهای عربی است و داشتن یک متحد قوی بهتر از داشتن یک متحد تنها در این منظومه است. این کارشناس مسائل لبنان با اشاره به رویکرد عربستان نسبت به سوریه تاکید کرد: به‌رغم برخی اقدامات مثبت عربستان از جمله میزبانی از اسد در نشست جده، اما ریاض با احتیاط بسیار در این مسیر گام برمی‌دارد و کمی هم در این موضوع در حال بررسی وضعیت است به‌ویژه با توجه به تخاصم غرب با سوریه و پابرجا بودن تحریم‌ها. اما در نهایت ریاض مشکلی با احیای روابط دوجانبه با دمشق ندارد.
خواجویی در ادامه با اشاره به هدف سفر وزیر خارجه ایران به لبنان در شرایط کنونی نیز گفت: امیرعبداللهیان در شرایطی وارد لبنان شد که هیچ چشم‌اندازی برای تشکیل دولت وجود ندارد و آن امیدهای اولیه مبنی بر کمک توافق ایران و عربستان به خارج شدن لبنان از این وضعیت بلاتکلیف هم در شرایط کنونی کمرنگ شده و ریاض هم تاکنون هیچ نشانه‌ای از اینکه رویکردش در قبال لبنان تغییر کرده بروز نداده است.
وی با اشاره به اینکه لبنان فعلا اولویت عربستان نیست، گفت: عربستان در حال رصد دیگر تحولات به‌ویژه در یمن است و میزان همراهی ایران در پروسه صلح یمن نقش مهمی در تغییر سیاست عربستان در قبال لبنان خواهد داشت و متقابلا ایران نیز از این وضعیت به دنبال تقویت متحدان داخلی خود در لبنان است و اینکه توافق با عربستان منجر به تاثیر منفی بر این پرونده نشود و حتی منجر به تقویت نفوذ تهران در شام شود.
--> اخبار مرتبط