نقش‌آفرینی احزاب در سپهر سیاسی ترکیه
تهران - ایرنا - فعالیت احزاب سیاسی بخش تفکیک ناپذیر فعالیت سیاسی در ترکیه است و احزاب در طول دوران جمهوری ترکیه نقش مهمی را در ساختار و فضای سیاسی این کشور بازی می‌کنند.
ترکیه یک کشور چند حزبی است و در تاریخ معاصر این کشور، صدها حزب سیاسی سر برآورده‌اند که برخی از آنها به تاریخ پیوسته و حیات سیاسی آنها پایان یافته است و برخی نیز هنوز در حال فعالیت هستند.
هر سال حزب‌های مختلفی تشکیل می‌شود و برخی از آنها نیز بنا به دلایل مختلف از سیاست کناره‌گیری می‌کنند. طبق ماده 68 قانون اساسی ترکیه فعالیت احزاب سیاسی بخش تفکیک ناپذیر فعالیت سیاسی در کشور است و هر شهروند ترکیه چه زن و چه مرد می‌تواند به اراده خود حزب سیاسی تشکیل دهد و یا به حزبی بپیوندد یا با اختیار خود از حزبی جدا شود.
برای ورود به احزاب سیاسی یا تشکیل آن فرد متقاضی باید 30 سال کامل داشته باشد. بر طبق این ماده سن رأی دادن در ترکیه 18 سال است. هر حزبی برای حضور در لایه‌های قدرت ناگزیر به شرکت در انتخابات پارلمانی است که طبق قانون اساسی ترکیه هر حزب باید حداقل 10 درصد از کل آراء را در سطح کشور به خود اختصاص دهد.
اصولی مانند تشکیل احزاب سیاسی، سازماندهی، نحوه عملکرد، فعالیت‌ها و نظارت بر احزاب، مطابق قانون احزاب سیاسی که در تاریخ 22 آوریل 1983 به تصویب رسیده است، هدایت می‌شوند. هر شهروند ترک دارای حق تشکیل حزب مشروط به فراهم کردن شرایط مقرر در قانون، بدون نیاز به کسب مجوز قبلی می‌باشد. در حال حاضر احزاب متعددی در صحنه سیاسی ترکیه حضور دارند که می‌توان به احزاب عدالت و توسعه، حزب خلق جمهوری خواه، حزب دموکراتیک خلق، حزب جنبش ملی‌گرا و... اشاره نمود.
حزب عدالت و توسعه
حزب عدالت و توسعه، حزب سیاسی حاکم در ترکیه از سال 2002 تاکنون است. این حزب خود را جزء احزاب راستگرا و میانه معرفی می‌کند. رهبر فعلی حزب، رجب طیب اردوغان است. این حزب از هنگام تأسیس، خود را به عنوان یک حزب طرفدار غرب و آمریکا در فضای سیاسی ترکیه مطرح کرد که از لیبرالیسم و اقتصاد آزاد بازار و عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا حمایت می‌کند. بدنه اجتماعی این حزب طیف وسیعی از گرایش‌های راستگرا؛ شامل اسلام‌گراها، اصلاح‌طلبان اسلام‌گرا، محافظه کاران، ملی‌گراها، راست‌های میانه و طرفداران تجارت را در بر می‌گیرد.
مؤسسین و اعضای ارشد کنونی این حزب از شاگردان نجم الدین اربکان، رهبر حزب‌های اسلام گرای رفاه، فضیلت و سعادت بودند که در سال 2001 از آن منشعب شده ولی همچنان عنوان اسلامگریی را حفظ کرده‌اند. این حزب اسلام گرای ترکیه در سال 2002 توانست با قاطعیت آراء، پارلمان؛ دولت و ریاست جمهوری را در اختیار بگیرد. این حزب در انتخابات 24 ژوئن 2018 میلادی که با حضور 87 درصدی مردم ترکیه برگزار شد، در قالب ائتلاف جمهور شامل حزب حاکم عدالت و توسعه و حزب حرکت ملی با تصاحب 344 کرسی، اکثریت مجلس این کشور را به دست گرفت.
در این انتخابات حزب حاکم عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان رییس جمهوری کنونی و نامزد پیروز ریاست جمهوری که در قالب ائتلاف جمهور حضور داشت، با کسب 42.56 درصد مجموع آرا و با به دست آوردن 295 کرسی، به عنوان حزب پیشتار رقابت انتخابات مجلس ترکیه بود ولی نتوانست به تنهایی حائز اکثریت در مجلس 600 نفره ترکیه شود. حزب حاکم عدالت و توسعه در انتخابات سال 2015 ترکیه 317 کرسی مجلس ترکیه را کسب کرده بود. وجود اکثریت کرسی‌های پارلمان در اختیار حزب عدالت و توسعه نشان از پذیریش و اقبال مردم ترکیه از برنامه‌ها و خط مشی‌های این حزب دارد.
حزب خلق جمهوری خواه ترکیه
حزب خلق جمهوری خواه ترکیه قدیمی‌ترین حزب سیاسی جمهوری ترکیه و مهمترین حزب چپ میانه این کشور است که گرایش‌های ملی‌گرایانه، سوسیال دموکرات و لائیک دارد و عضو انجمن جهانی انترناسیونال سوسیالیست و حزب سوسیالیست‌های اروپایی است. این حزب در نهم سپتامبر سال 1923 از سوی مصطفی کمال آتاترک رهبر جمهوری نوین ترکیه تأسیس شد. رئیس این حزب، کمال قلیچ دار اوغلو است. در انتخابات 24 ژوئن 2018 میلادی ترکیه حزب جمهوری خواه خلق ترکیه به رهبری کمال قلیچدار اوغلو به عنوان قدیمی‌ترین حزب حاضر در مجلس ترکیه 22.64 درصد آرای مردمی را کسب کرده و 146 کرسی مجلس را به دست آورد. این حزب مخالف، در انتخابات 7 ژوئن 2015 مجلس ترکیه 134 کرسی نهاد قانون گذاری را در اختیار گرفت و بزرگترین حزب رقیب و منتقد جدی حزب حاکم عدالت و توسعه و مخالف سیاست‌های رجب طیب اردوغان رییس جمهوری ترکیه به شمار می‌رود.
حزب دموکراتیک خلق
حزب دموکراتیک خلق یک حزب سیاسی در ترکیه است که در اساسنامه‌اش هدف خود را تأسیس یک دولت دموکراتیک مردمی عنوان کرده که به مردم فرصت زندگی شرافتمندانه، بدون سرکوب، استثمار و تبعیض را می‌دهد. این حزب در تاریخ 15 اکتبر 2012، از سوی کنگره دموکراتیک مردمی و کردهای چپ گرا تشکیل یافت. تعدادی از اعضای برجسته حزب آشتی و دموکراسی در اکتبر 2013 از این حزب استعفا داده و به حزب دموکراتیک خلق پیوستند و به طور کلی نیز میان این دو حزب هم‌پوشانی بالایی وجود دارد. در انتخابات 24 ژوئن 2018 حزب کردی دموکراتیک خلق ترکیه به رهبری مشترک سزایی تملی و پروین بولدان که به صورت غیرائتلافی و مستقل در انتخابات شرکت کرده بود، با کسب 11.7 درصد مجموع آرا، 67 کرسی مجلس 600 نفره ترکیه را در اختیار گرفت. این حزب انتخابات در 7 ژوئن 2015 مجلس ملی ترکیه 59 نماینده راهی مجلس این کشور کرد و پس از حزب حاکم عدالت و توسعه و جمهوری خواه خلق، سومین حزب بزرگ حاضر در پارلمان ترکیه به شمار می‌رود.
حزب جنبش ملی‌گرا
حزب جنبش ملی‌گرا یا حرکت ملی در تاریخ 9 فوریه سال 1969، با خط و مشی ترکی - اسلامی تأسیس شد و در واقع حزب سیاسی است که از ملی‌گرایی ترکیه دفاع می‌کند. بنیانگذار آن سرهنگ بازنشسته آلپ ارسلان تورکش؛ رئیس سابق حزب مردم روستایی جمهوری خواه است. در سال 1997 با مرگ وی «دولت باغچه لی» به سمت رهبری انتخاب شد و در حال حاضر نیز به انجام وظیفه خود ادامه می‌دهد. حامیان تورکش از وی با نام «باشبوغ»، به معنی رهبر یاد می‌کنند.
حزب حرکت ملی به رهبری دولت باغچه لی و دیگر تشکیلات حاضر در ائتلاف جمهور نیز در انتخابات 24 ژوئن 2018 با کسب 11.1 درصد مجموع آرا و با به دست آوردن 49 کرسی، به عنوان حزب متفق در کنار حزب حاکم عدالت و توسعه قرار گرفت. این حزب در انتخابات 7 ژوئن 2015 نیز 41 کرسی از مجموع 550 کرسی مجلس ترکیه را به دست آورده بود.
حزب نیک
حزب تازه تاسیس نیک در 25 اکتبر 2017، توسط «مرال آکشنر» و به همراه دیگر مخالفان حزب راست افراطی حرکت ملی (MHP) و دیگر احزاب تأسیس شد. این حزب یک حزب سیاسی ملی گرا، سکولار و محافظه کار در ترکیه است که طیف گسترده‌ای از حزب دموکراتیک چپ (DSP)، حزب جمهوری خواه خلق (CHP) میانه و دیگر احزاب را در برمی‌گیرد. این حزب به عنوان یک بدیل ضد اردوغانیسم برای رأی دهندگان راست گرا تأسیس شد و بر احیای مجدد نظام پارلمانی و یکپارچگی قوه قضایی و نهادها تأکید ویژه‌ای دارد. حزب تازه تاسیس نیک به رهبری خانم مرال آکشنر که پس از انشعاب از حزب حرکت ملی و بعد از انتخابات مجلس پیشین ترکیه تشکیل شده، در مجلس کنونی این کشور 5 نماینده دارد.
حزب سعادت
حزب سعادت، بعد از حزب فضیلت آخرین حزب تاسیس شده از جنبش اعتبار ملی است که در تاریخ 20 جولای 2001 در آنکارا تاسیس شد. رجائی کوتان به عنوان موسس آن به رهبری حزب منصوب شد. بعد از انحلال حزب فضیلت از سوی دادستان کشور، نزدیک به نیمی از 105 نماینده بی‌طرف آن به حزب سعادت پیوستند. حزب سعادت به رهبری تمل کاراملا اوغلو که در مجلس کنونی ترکیه حضور ندارد، این حزب در قالب ائتلاف ملت در انتخابات24 ژوئن 2018 میلادی ترکیه شرکت کرد و با کسب 1.3 درصد آرا، نتوانست نماینده‌ای را به پارلمان ترکیه بفرستد.
حزب وطن
حزب وطن ترکیه یک حزب ملی‌گرا است که در سال 2002 به دست سعدالدین تنتان تاسیس شد. اکنون رهبری حزب را دوغو پرینچک برعهده دارد. این حزب به عنوان دیگر حزب حاضر در انتخابات 24 ژوئن سال 2018 مجلس ترکیه تنها توانست 0.2 درصد مجموع آرای مردمی را کسب کند و در کسب کرسی مجلس ناکام ماند.
حزب آینده
احمد داوود اوغلو نخست وزیر سابق ترکیه 22 آذر ماه1398 از حزب جدیدش به نام حزب آینده رونمایی کرد و با کسب آرای موافق تمامی اعضای این حزب رهبری اش را بدست گرفت. وی هدف حزبش را مشارکت در حیات سیاسی ترکیه و خدمت به مردم این کشور معرفی می‌کند. وی در مراسم معرفی اعضای موسس و بیانیه حزبش اعلام کرده بود، نظام ریاست جمهوری در ترکیه موجب «پایین آمدن استانداردهای دموکراسی شده» و «ما از نظام پارلمانی حمایت می‌کنیم.» رسانه‌های ترکیه پیش‌تر گزارش داده بودند که تلاش‌های اوغلو برای تاسیس حزب از حمایت 3.4 درصد مردم این کشور برخوردار است.
داوود اوغلو پیش‌تر عضو عدالت و توسعه بود و در دولت رجب طیب اردوغان رییس جمهوری ترکیه به عنوان وزیر خارجه و نخست وزیر فعالیت کرد. ناظران معتقدند که تشکیل احزاب سیاسی در ترکیه، آن هم احزابی که از دل حزب حاکم عدالت و توسعه بیرون بیایند قطعا موجب تضعیف بیشتر این حزب می‌شود.
حزب دمکراسی و پیشرفت
علی بابا جان وزیر اقتصاد پیشین ترکیه در تاریخ 9 مارس سال جاری میلادی در پایتخت ترکیه آغاز به کار حزب دمکراسی و پیشرفت را اعلام کرد. علی باباجان در سخنرانی خود در مراسم تاسیس حزب دمکراسی و پیشرفت گفت: «زمان برای دمکراسی، برای پیشرفت در ترکیه فرارسیده است». او در این سخنرانی تاکید کرد که خط مشی حزب‌اش در مقابل سیاستی است که در حال حاضر در ترکیه و از سوی رجب طیب اردوغان پیش برده می‌شود. علی باباجان بدون آنکه از اردوغان نام ببرد، خواستار یک سری اصلاحات، از جمله یک قانون اساسی جدید برای تقویت تفکیک قوا در ترکیه شد. او هم‌چنین خواستار اصلاحات اقتصادی و گسترش آزادی‌های دمکراتیک در این کشور شد. رئیس حزب دمکراسی و پیشرفت به فضای حاکم بر ترکیه انتقاد کرد. به دنبال تاسیس این حزب دویچه وله نوشت انتظار می‌رود حزب تازه تاسیس رقیبی جدی برای حزب توسعه و عدالت آقای اردوغان شود و بخش قابل توجهی از اعضای آن را جذب خود کند.
----------
منابع:
1: روزنامه دنیای اقتصاد، تاریخ انتشار: 1397/04/5، «ترکیب احزاب ترکیه در پارلمان پس از انتخابات»، (https://donya-e-eqtesad.com/)
2: مرکز بین‌المللی مطالعات صلح، «وضعیت جریان‌ها و احزاب سیاسی کمالیست و لائیک در ترکیه گفتگو با دکتر افشار سلیمانی کارشناس ارشد مسائل بین‌المللی»، (http://peace-ipsc.org/fa/)
3: خبرگزاری تسنیم، 11 شهریور 1398، «نگاهی به حزب و هزینه‌های حزب‌داری در ترکیه»، (https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/06/11/2088945/)
4: ایرنا، 22 آذر 1398، «داوود اوغلو برای رقابت با اردوغان حزبی تازه تاسیس کرد»، (https://www.irna.ir/news/83592633/)
5: دویچه وله، تاریخ 11.03.2020، «اعلام موجودیت حزب دمکراسی و پیشرفت؛ رقیبی جدی برای اردوغان»، (https://www.dw.com/fa-ir/)
*س_برچسب‌ها_س*