نگاهی به آثار برگزیده و شایسته تقدیر جلال در پله پانزدهم

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، پانزدهمین دوره جایزه ادبی جلال عصر دیروز شنبه 24 دی با معرفی برگزیدگان و شایستگان تقدیر به کار خود پایان داد.

در این دوره در بخش‌های داستان کوتاه، نقد ادبی و رمان هیات داوران هیچ اثری را به عنوان برگزیده اعلام نکرد و تنها در بخش مستند‌نگاری یک کتاب را به عنوان برگزیده معرفی کرد.

در این گزارش نگاهی اجمالی به اثر برگزیده و آثار شایسته تقدیر این دوره خواهیم داشت.

 «ویروس عاشق» شایسته تقدیر داستان کوتاه

«ویروس عاشق» مجموعه‌ای از 18 داستان کوتاه است که مضامین مختلفی را در بر می‌گیرند و با لحنی شیرین و بیانی گیرا و روان روایت می‌شوند. لحن روایت جدی و کمی شاعرانه است. هر چند با خود غصه به همراه دارد، اما تلخ نیست و امیدواری می‌دهد و مخاطب را به سمت روشنایی سوق می‌دهد.

یکی از داستان‌های این مجموعه عشق و دلدادگی چوپانی را روایت می‌کند که برای وصال به محبوبش، گَله را رها می‌کند. داستان دیگر روایتگر تخیلات و تصاویر پسربچه‌ای به نام خسرو است که در آب حوض انعکاس می‌یابد. در داستانی دیگر دلبستگی و دنیای یک پیرمرد گرمابه‌دار به تصویر کشیده می‌شود و شیخ اجل و داریوش از تونل زمان به زمانه خودمان فراخوانده می‌شوند. نویسنده در داستانی دیگر از ارتباط میان آدم و جن و تلفن همراهش و در قصه‌ای دیگر از جنگ و عواقب آن در کنار امید، سخن می‌گوید.

«عزرائیل» شایسته تقدیر رمان و داستان بلند

رمان «عزرائیل» نوشته نیما اکبرخانی از انتشارات کتابستان معرفت به عنوان شایسته تقدیر بخش رمان و داستان بلند معرفی شد، رمانی که جلد نخست آن با عنوان کهنه‌سرباز در سال 1400 منتشر شد.

عزرائیل تریلر زیرمجموعه‌ای از ژانر جنایی است. تمرکز اصلی آن بر خلق هیجان، طرح‌های پر از تعلیق و پیچش، اطلاعات دقیق و نوعی واقع‌گرایی سخت توأم با خشونت است. رمانی که دغدغه‌اش عریان کردن لایه‌های عمیق جنگ، سیاست و امنیت است. رمانی که قصدش میخکوب کردن خواننده و نشان دادن فضایی تازه است که تاکنون کمتر کسی آن را تجربه کرده است.

عزرائیل روایت مبارزه دورادور حمیدرضا هدایتی سرگرد حفاجا و علی علیزاده قاتل مرموز است. جغرافیای این مبارزه از شرق در تهران تا نیکوزیای قبرس در غرب است. داستان از ماجرای چند قتل در تهران و دوحه شروع می‌شود و ادامه پیدا می‌کند. رمان نیما اکبرخانی تنها محدود به اتفاقات هیجان‌انگیز نمی‌شود.

کهنه‌سرباز نقبی به اتفاقات 40 سال گذاشته ایران هم می‌زند و داستان را به گروهک تروریستی منافقین و سال‌های جنگ می‌کشاند. درد اصلی جلد اول رمان عزرائیل پیدا کردن قاتل و قاتلان احتمالی نیست. درد اصلی این رمان خیانت است! خیانتی که هیچکس باورش نمی‌کند. نیما اکبرخانی در رمانش با دقتی مثال‌زدنی از جزئیات این ماجرا پرده می‌بردارد و با قلمی روان، دو داستان موازی را پیش می‌برد.

«صور» شایسته تقدیر رمان و داستان بلند

«صور» نوشته حسینعلی جعفری» از انتشارات سروش دیگر شایسته تقدیر این بخش است.

این کتاب در بخش رمان نخستین جایزه جهانی فلسطین در لبنان برگزیده شد و مورد تجلیل قرار گرفت.

کتاب «صور» داستانی را روایت می‌کند از ابوخالد، پیرمرد فلسطینی، که می‌خواهد در ایام اربعین عازم کربلا شود. او از قدس حرکت کرده و می‌خواهد در این راه‌پیمایی عظیم شرکت کند.

حسینعلی جعفری در این کتاب در تلاش است گذشته ملتهب و مشوش فلسطین را به تصویر بکشد. در کتاب، داستان ابوخالد به گونه ای سپری می‌شود که علاوه بر گذشته فلسطین و اوضاع و احوال این کشور پلی میان این کشور و شهر مقدس کربلا احداث کند و در واقع تصویری بکشد برای جمله معروفی که می‌گوید: «راه قدس از کربلا می‌گذرد.» جعفری در تلاش است فاصله میان ادیان و مذاهب را کم کند و امام حسین (ع) را مختص به شیعیان نکند و آن امام بزرگوار را ملجأی برای تمام ادیان و مردم می‌داند.

«تماشای روایت» شایسته تقدیر نقد ادبی

نقد ادبی نیز به مانند رمان و داستان کوتاه در این دوره هیچ برگزیده‌ای نداشت و هیات داوران دو اثر را شایسته تقدیر دانستند.

«تماشای روایت (بررسی تحلیلی روش انتقال عناصر داستان از روایت به درام)»، نوشته مجید آقایی از انتشارات علمی و فرهنگی.

مضمون این کتاب بیان شیوه انتقال داستان از روایت به درام و شیوه برخورد با واقعیت برای خلق روایت، داستان و درام است. به عبارتی می‌خواهد بگوید که داستان‌ها از دل روایات خارج می‌شوند و یک نویسنده توانمند می‌تواند عناصر داستانی را از دل روایات خارج کند؛ به عبارتی، روایت به نوعی خوانش واقعیت‌های پیرامونی است که می‌تواند توسط یک نویسنده خلاق به داستان و حتی در مرحله بعد به یک درام و نمایشنامه برای خلق اثر سینمایی تبدیل شود. در «تماشای روایت» نویسنده تلاش کرده ارتباط واقعیت‌های پیرامونی با درام را با معرفی عناصر داستانی بیان کند.

«خودانتقادی ادبی» شایسته تقدیر نقد ادبی

«خودانتقادی ادبی: رساله‌ای در نقد هنر خویشتن در عرصه ادبیات»، به قلم مهرداد نصرتی انتشارات فرهنگ عامه.

این کتاب رساله دکترای مهرداد نصرتی در رشته زبان و ادبیات فارسی است و در آن روش جدید برای نقد آثار ادبی معرفی شده است. روش جدیدی که در این اثر معرفی شده آموزش می‌دهد که چگونه وقتی یک نویسنده یا شاعر اثری ادبی را خلق می‌کند به نوعی هر آنچه خودش تجربه کرده است، نقد و توصیف می‌کند و می‌گوید رمان و شعری که می‌آفریند خواسته یا ناخواسته نقد و بررسی تجربه زیسته خود اوست. همچنین این روش به مخاطب می‌آموزد که چگونه داده‌های خودانتقادی را از میان اطلاعاتی که شاعر یا نویسنده می‌دهند، به دست آورد و نظر آن اهل قلم را درباره اثرش دریابد.

روشی که در کتاب توضیح داده شده نشان می‌دهد در حوزه سبک‌شناسی و شکل‌شناسی می‌توانیم به نظریه‌های انتقادی برسیم. شاعر و نویسنده منتقد اولیه اثرش است و خودش اولین فردی است که قبل از دیگری (منتقد ادبی) شعر و داستانش را تجزیه و تحلیل می‌کند.

«سازمان سیاسی بهائیت» تنها برگزیده جایزه پانزدهم

تنها برگزیده جایزه جلال که توانست 250 میلیون هدیه این جایزه را با خود به خانه ببرد، حمیدرضا اسماعیلی نویسنده کتاب «سازمان سیاسی بهائیت» از نشر موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی بود که اثرش در بخش مستندنگاری توانست رتبه برگزیده را از آن خود کند.

تاکنون آثار متعددی در ایران درباره پیدایش بهائیت، چرایی شکل‌گیری آن، چگونگی ریشه دواندن آن در ایران به خصوص در دوره پهلوی و... منتشر شده است. کتاب «سازمان سیاسی بهائیت»، از جمله این آثار است.

تفاوت کتاب اسماعیلی با آثاری که پیش از آن نوشته شده، در این است که مؤلف بهائیت را به‌عنوان یک «سازمان» و نه یک «فرقه» در نظر می‌گیرد. او در این‌باره می‌گوید: حزب هم به‌تعبیری یک سازمان سیاسی است، معنای سازمان سیاسی اعم از معنای حزب است. سازمان سیاسی می‌تواند حداقل به دو شاخه دولتی و غیردولتی دسته‌بندی شود. برخی سازمان‌های سیاسی دولتی عبارتند از وزارت امور خارجه و وزارت کشور، اما مهم‌ترین نمونه سازمان سیاسی غیردولتی، احزاب هستند که با سازمان‌های سیاسی ذی‌نفوذ یا گروه فشار که آنها هم سازمان سیاسی غیردولتی هستند تفاوت دارند. احزاب به‌طور رسمی فعالیت‌های سیاسی خود را اعلام می‌کنند، اما سازمان‌های سیاسی ذی‌نفوذ تلاش می‌کنند در پوشش یک هدف متعارف و مقبول، آن هدف اصلی خود را، که قدرت‌طلبی است، به‌صورت پنهانی به‌پیش ببرند. آنها در همه انتخابات‌ها شرکت می‌کنند، اما به‌صورت رسمی نه، ممکن است مانند بهائیت اعلام کنند که "ما اصلاً سیاسی نیستیم"!

به گفته مؤلف «سازمان سیاسی بهائیت»؛ در جامعه‌شناسی سیاسی، الگویی از سازمان‌های سیاسی را معرفی می‌کنند که با عنوان «سازمان‌های سیاسی ذی‌نفوذ» فعالیت می‌کنند که در پوشش‌های دیگری، قدرت‌طلبی خود را پیش می‌برند. آنها سعی می‌کنند در ارکان قدرت نفوذ کنند و از اهرم‌های قدرت برای رسیدن به اهدافشان استفاده کنند، به آن‌ها گروه فشار هم می‌گویند. سازمان بهائیت برای رسیدن به اهدافش، از قدرت‌های خارجی و اهرم فشار آنها به‌ویژه آمریکا و اسرائیل استفاده می‌کند.

بخش مستند‌نگاری جایزه جلال به گفته داوران در این دوره دوره پرباری بوده است، علاوه بر انتخاب یک اثر برگزیده در این بخش دو اثر شایسته تقدیر هم انتخاب و معرفی شد.

«عقیله» شایسته تقدیر مستند‌نگاری

«عقیله» اثر الهام امین، از انتشارات به‌نشر

الهام امین در پنج فصل کتاب «عقیله» راوی بخش‌های تلخ و شیرین زندگی حضرت زینب (س) است که با قلمی شیوا و سبکی جدید نگاشته‌است.

«عقیله» به عنوان «کتاب سال خراسان رضوی در سال 1401» نیز معرفی شده است.

«عقیله» تلفیقی است از نثر ادبی و مستندنگاری. نویسنده کوشیده با بهره بردن از منابع متعدد، زندگی حضرت زینب (س) را به تصویر بکشد. داستان زندگی حضرت در این کتاب، از روز میلاد ایشان آغاز می‌شود. نویسنده پس از آن با توجه به جزئیات زندگی بانوی صبر، به دلیل نامگذاری، مهر رسول خدا (ص) بر حضرت زینب، جایگاه ایشان در خانواده و... پرداخته است. در هر بخش نیز امین به خوبی به ارائه منابعی که از آنها بهره برده، پرداخته است.

کتاب امین از چند منظر با آثاری که پیش از این در قالب یک اثر تاریخی و مستند درباره حضرت زینب (س) نوشته شده، متفاوت است. نخستین تفاوت در نثر کتاب است. نثر کتاب که خطاب به حضرت زینب (س) نوشته شده، مخاطب را به یاد نثرهای ادبی در داستان‌ها یا آثار ادبی دینی که پیش از این نوشته شده است، می‌اندازد؛ آثاری از دکتر شریعتی و سیدمهدی شجاعی. با همان استفاده از ظرافت‌های ادبی که گاه بیانی عاشقانه و ارادتمندانه از سوی نویسنده به خود می‌گیرد. از این منظر، «عقیله» فاصله خود را با آثار مستند خشک تاریخی به خوبی حفظ می‌کند و می‌تواند در جذب مخاطب امروز که عموماً از آثار این‌چنینی گریزان است، موفق‌تر عمل کند.

با این حال، نویسنده توانسته به خوبی مرز میان نثر و نگاه ادبی با استناد به منابع تاریخی و بهره بردن از واقعیت‌های تاریخی را حفظ کند. به عبارت دیگر، لفظ‌پردازی‌های ادبی یا پرداختن به زندگی عقیله بنی‌هاشم از این منظر، نویسنده را از نگاه تاریخی دور نگاه نداشته است.

«نبرد تنگه‌ها» شایسته تقدیر مستند‌نگاری

«نبرد تنگه‌ها» نوشته مصطفی رحیمی که از سوی انتشارات شهید حسن باقری منتشر شده است، دیگر شایسته تقدیر بخش مستند‌نگاری است.

این کتاب در 10 فصل با عنوان «غرب کرخه در اسارت»؛ «شکل گیری محورهای مقاومت»؛ «طرح ریزی عملیات»؛ «چهار محور، چهار قرارگاه»؛ «شمارش معکوس»؛ «آغاز عملیات»؛ «مرحله دوم، سوم و چهارم»؛ «فتح المبین در بوته نقد» به نقش شهید حسن باقری در عملیات فتح‌المبین پرداخته است.