نگاه تحلیلگران به دنیای "پساکرونا"/ تزلزل در نظم غربی؛ جستجوی نظام سیاسی جدید

گروه سیاسی خبرگزاری تسنیم- جهان پس از کرونا چه شکلی خواهد بود؟ این سوالی است که این روزها ذهن بسیاری از اندیشمندان حوزه علوم انسانی به‌ویژه رشته‌های اقتصاد، علوم سیاسی و آینده‌پژوهی را به خود مشغول کرده است. از بعد جنگ جهانی دوم تا به امروز، جهان به این گستردگی در معرض بحران قرار نگرفته بود. بحرانی که بسیاری از قدرت‌های جهانی از مقابله با آن عاجز شده اند و توان رویارویی با دشمن نامرئی را ندارند.

ویروس کرونا تا اینجای کار توانسته پشت‌پرده بسیاری از ادعاهای دولتمردان به‌ویژه کشورهای غربی درباره زیرساخت‌های رفاهی و تامین اجتماعی‌شان را برملا کند و ضعف این نظام‌های سیاسی در مدیریت بحران‌ها را نشان دهد. از سوی دیگر، قرنطینه شهرها و خانه‌نشینی صدها میلیون نفر در کره زمین، از بحران اقتصادی در فردای کرونا خبر می‌دهد.

تاکنون برخی تحلیلگران داخلی و خارجی به بررسی انگاره‌هایشان از جهان پس از کرونا پرداخته‌اند. اینکه نظم موجود جهانی که بعد از جنگ بین‌الملل اول بنیان‌گذاشته شد تا چه حد دوام خواهد داشت و بازیگران اصلی دنیا در فردای پیروزی بر کرونا کدام کشورها خواهند بود؟

در ادامه نظر برخی تحلیلگران و کارشناسان داخلی درباره احتمال تغییر در چهره جهان در پساکرونا را می‌خوانید:

** جهان به‌دنبال نظام سیاسی جدید

محمدباقر قالیباف منتجب مردم تهران در مجلس که دانش‌آموخته جغرافیای سیاسی است، در یادداشتی با عنوان "ما و جهان پساکرونا" به بررسی تاثیرات ژئوپلتیکی این پدیده پرداخت. "کاهش نقش دولت‌ها و جایگزینی آن با سایر بازیگران فراملی و فروملی"، "جهان‌محلی‌شدن و اهمیت محیط‌های جغرافیایی محلی برای تعامل یا تقابل با فرآیند جهانی شدن"، تلاش دولت‌ها برای پس گرفتن قدرت کنترل خود و احتمال تغییر در نظام‌های فراملی چون اتحادیه اروپا، تضعیف لیبرال دموکراسی و دولت ناظر غیرمداخله‌گر تا جایی‌که کشورهای دارای نظام لیبرال دموکراسی نیز ساختار قبلی خود را کنار گذاشتند و دولت حداکثری را به‌کار گرفتند، عیان شدن ضعف شدید ادعای رفاه، خدمات اجتماعی و بهداشت عمومی و روانی کشورهای لیبرال دموکراتیک غرب و تغییر و تحول ساختار تجارت جهانی، الگوی شرکت‌های چندملیتی، ساختار پیمان‌های اقتصادی و رقابت اقتصادی چین و آمریکا از جمله مواردی است که قالیباف به عنوان تغییرات احتمالی جهان پس از کرونا به آن شاره کرده است.

او معتقد است در جهان پساکرونا کشورها به‌دنبال الگوی جدیدی از نظام سیاسی خواهند رفت و باید در کنار توجه به ژئواکونومی از ژئوهلث یا ژئوپولیتیک بهداشت عمومی نیز بحث کرد چراکه چین به‌خوبی نشان داد که چگونه توانمندی در عرصه بهداشت عمومی می‌تواند مؤلفه‌ای برای قدرتمندی یک محیط جغرافیایی باشد.

محسن رضایی دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام در تحلیل خود درباره جهان پساکرونا، با اشاره به اینکه در آینده از یکسو غرب یعنی اروپا و امریکا، ضعیف می شود و از سوی دیگر آسیا و چین قوی تر از گذشته در صحنه خواهند بود. و در نتیجه، بخش اعظمی از قدرت و برتری اقتصادی از غرب به شرق منتقل می‌شود، به طرح این پرسش پرداخته که آیا آسیا و چین قادرند اولا انسجامی همچون غرب در نیمه دوم قرن بیستم داشته باشند؟ و شکاف هند وچین فعال نخواهد شد؟ ثانیا آیا می‌توانند پشتوانه فلسفی و معرفتی متفاوت از اومانیسم و لیبرالیسم به وجود آورند؟ آیا قادرند در کنار پیشرفت در هوش مصنوعی و کامپیوترهای کوانتومی و فایو جی (5g)، معنویت از دست رفته را به جامعه بشریت برگردانند؟ آیا قادر به ایجاد یک نظام اقتصادی بین‌المللی هستند؟ آیا در قرن 21 شاهد شکل گیری برتری تمدن آسیایی و شرقی خواهیم بود؟ فرصتها و تهدیدات پیشاروی ملت ایران، نظام و انقلاب اسلامی ما چیست و ملت و نظام ما چه نقشی را می توانند برعهده بگیرند؟

رضایی لازمه نقش‌آفرینی ایران در جهان پساکرونا را "تلاش همگانی و قوی شدن در تمامی علوم و فنون، و تامین سازوبرگهای لازم برای مشارکت در این تحول جهانی" می‌داند. به تعبیر وی "نهضتی که تمامی آزادی‌خواهان و مسلمین به ویژه جبهه مقاومت را به یک تحرک جدی تر همراه با راهکارهای روشن برای پایان دادن به دردهای واقعی بشر، دعوت می‌کند."

این تحلیلگر مسائل سیاسی معتقد است نهضت علمی اجتماعی باید در ابعاد مختلف نظیر الگوهای معرفتی، تمدنی، زیستی و فناوری دارای اندیشه ها و راهکارهای نو و برخاسته از مبانی اسلامی و انقلابی و ایرانی باشد.

** رزمایش برای حکمرانی مجازی جهانی

آیت‌الله سید محمدمهدی میرباقری رئیس فرهنگستان علوم اسلامی نیز در تحلیلی که درباره کرونا نوشته است، با تشبیه این ویروس به دو جنگ جهانی، از برنامه‌ای برای پیشبرد یک نظم جدید بین‌الملل سخن گفته و معتقد است "شاید کشورهایی که درگیر جنگ جهانی نبوده‌اند، ده‌ها میلیون کشته‌های خاموش داده‌اند و این هم طراحی همان کسانی بوده که این جنگ‌ها را هدایت می‌کردند تا بتوانند آن کشورها را هم به نقطه پذیرش این نظم نوین جهانی بر محور قدرت‌های برنده جنگ برسانند و نیز آنها را در نقطه آسیب‌پذیری قرار بدهند که مسلط بر اوضاع نشوند.

میرباقری در تحلیل خود از کلیدوایه حکمرانی مجازی نام می‌برد و می‌گوید "همان‌طور که بحران جنگ جهانی اول و دوم، بستر جامعه جهانی را برای پذیرش یک نظم جدید با ادعای صلح پایدار مهیا کرد، این فضای ناامن کنونی هم می‌تواند جامعه جهانی را برای پذیرش یک پیشنهاد جدید برای تحقق یک نظم مادی و ایجاد حکمرانی مجازی مهیا کند. همان‌طور که بحران جنگ جهانی اول و دوم، بستر جامعه جهانی را برای پذیرش یک نظم جدید با ادعای صلح پایدار مهیا کرد، این فضای ناامن کنونی هم می‌تواند جامعه جهانی را برای پذیرش یک پیشنهاد جدید برای تحقق یک نظم مادی و ایجاد حکمرانی مجازی مهیا کند."

رئیس فرهنگستان علوم اسلامی "دورکاری‌ها و تعطیل کردن تجمعات حقیقی و عبور از جامعه حقیقی به جامعه مجازی و ایجاد بستر برای پذیرش حل‌و‌فصل امور (تحصیل، اشتغال و سایر ارتباطات اجتماعی) در فضای مجازی" را از قرائن قرار گرفتن در شرایط یک رزمایش بزرگ زیست در فضای مجازی می‌داند و تاکید می‌کند ما باید احتمالات و فرضیه‌ها، به‌خصوص احتمالات و فرضیه‌های بزرگ و استراتژیک را در نظر بگیریم و صحت و سقم آنها را دنبال کنیم. ما باید برنامه‌ریزی و رزمایش متناسب برای مواجهه فعال و هوشمندانه با آن انجام دهیم و تهدیدها را به فرصت تبدیل کنیم. نباید فرضیه‌های بزرگ را صرفا با چند قرینه خرد مخالف رد کرد.

این اندیشمند علوم اسلامی در بخش دیگری از تحلیل خود تاب‌آوری جامعه دینی در برابر این ابتلاء را بسیار بیشتر از جامعه مادی و مدرن دانست و نوشت، این ویروس می‌تواند برخلاف همه طراحی‌ها، ضربه‌های مهلکی بر پیکره مدرنیته وارد کند. این ویروس می‌تواند به ظهور شکاف‌ها و ضعف‌های فراوان مستتر در نظم مدرن، از جمله «اصالت منافع فردی» منتهی گردد.

** تزلزل در نظم غربی جهان

حمیدرضا مقدم‌فر کارشناس مسائل استراتژیک نیز در یادداشتی با عنوان "کرونا چگونه نظم غربی جهان را متزلزل می‌کند؟"، از احتمال تغییرات بزرگ در نظام جهان سؤال سخن گفت و با ظرح این پرسش که این تغییر به‌چه‌شکل خواهد بود؟ پیش‌بینی کرده است که کرونا روند انتقال قدرت از غرب به شرق را که در گذشته هم از آن سخن گفته می‌شد به‌میزان بسیار زیادی تشدید خواهد کرد، اما با یک تفاوت، که این بار نزول قدرت در غرب، به‌خلاف آنچه پیشتر افرادی مانند آقای جوزف نای پیش‌بینی می‌کردند، با حفظ و ثبات تمدن غربی همراه نخواهد بود؛ بلکه غرب جایگاه تمدنی خود را هم کاملا در مخاطره خواهد دید."

"تزلزل علم و انسان خودبنیاد"، "تزلزل اقتصاد"، "تزلزل در مفهوم توسعه غربی"، "تزلزل در مرجعیت مدیریت غربی"، از جمله مباحثی است که مقدم‌قر در تحلیل خود از احتمال وقوع آنها یادکرده است. این کارشناس مسائل سیاسی از درباره شرایط ایران بعد از کرونا نیز، معتقد است ایران قادر خواهد بود وضعیتی به‌مراتب بهتر از امروز داشته باشد، چرا که در وهله اول اقتصاد ایران به‌نسبت سایر کشورها می‌تواند کمتر تحت تأثیر قرار بگیرد. مهمترین ویژگی اقتصاد در زمانه کرونا محدود شدن ارتباطات بین‌المللی و همچنین سقوط عجیب و بزرگ قیمت نفت در دنیاست. اگرچه چنین وضعیتی برای اکثریت قریب به اتفاق کشورهای جهان، جدید است اما ایران سالهاست که با این اوضاع دست و پنجه نرم می‌کند و از جانب آمریکا و هم‌پیمانان او تحریم شده است.

** ناپایداری نظم جهانی فعلی و فروپاشی جهانی شدن

سید محمد بحرینیان پژوهشگر توسعه نیز از ناپایداری نظم جهانی فعلی سخن گفته و معتقد است، اقتصادی که با ترویج مصرف گرایی، اشاعه خشونت جنگ افروزی و برساخت ارزش های نوین بشری و با بدهکار کردن بشر به آینده و طبیعت، ثبات و قوام می یافت در مسیر فروپاشی قرارگرفته و بیش از هر زمان دیگر، نیاز به بازنگری اساسی یافته است.

وی از کاهش همکاری های اقتصادی و در حقیقت، روند نزولی جهانی شدن سخن گفته و به اظهارات وزیر خارجه ایتالیا استناد کرده که گفته بود «ما فراموش نخواهیم کرد اروپا در برابر ما و چین در کنار ما ایستاد.» و حتی بحث جدایی از اتحادیه در دوران پساکرونا را به میان آورده است.

این پژوهشگر توسعه "تضعیف و یا حتی احتمال فروپاشی سازمان همکاری های اقتصادی و حرکت سریع کشورها به سمت هویت های ملی و اقتصادهای درون زا" و "میانگین سنی جوان ایران" را عامل خوبی می‌داند که ایران می تواند در آینده‌ای نزدیک و با تلاش شبانه روزی نیروی جوان، به یکی از موثرترین بازیگران جهان تبدیل شود.

انتهای پیام /