نگرانی شیخ‌نشین‌ها از سوریه
سقوط حکومت سوریه و خروج بشار اسد از دمشق یکی از نقاط تحول در تاریخ منطقه محسوب می‌شود که بر همه بازیگران اثرگذار خواهد بود. در این میان کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نیز نسبت به این تحولات نگران هستند؛ چراکه باور دارند در نتیجه این تحولات توازن قوا در منطقه دچار تغییر خواهد شد.
روشن است که تغییر توازن قوا در شام منجر به چشم‌اندازی از بی‌ثباتی و بحران‌های سیاسی و امنیتی در کل غرب آسیا خواهد شد و با توجه به پیوستگی تحولات شام به خلیج‌فارس، این نگرانی دست‌کم روی کاغذ قابل طرح است که چشم‌انداز بحران جاری در فلسطین، لبنان و سوریه می‌تواند بر منطقه خلیج‌فارس هم اثرگذار باشد و حتی سرایت کند. علاوه بر نگرانی از تاثیرات جنگ غزه بر منطقه خلیج‌فارس همچون تشدید درگیری ایران با رژیم صهیونیستی یا تبادل آتش میان گروه‌های مقاومت عراقی و یمنی با اسرائیل، تحولات سوریه نیز عامل جدید برای نگرانی در مجموعه شورای همکاری محسوب می‌شود.
تحولات اخیر حاکی از آن است که در سوریه نیروهای نزدیک به ترکیه موفق شدند حکومت بشار اسد را در دمشق سرنگون کنند که این امر حتما به تقویت موقعیت سیاسی آنکارا و به تبع آن محور اخوانی به‌ویژه قطر در منطقه منجر خواهد شد. این درحالی است که این امر در تضاد کامل با سیاست‌های عربستان و امارات طی سال‌های اخیر است که دال مرکزی سیاست خارجی‌شان در منطقه مقابله با اسلام‌گرایی به‌ویژه مدل اخوانی آن بوده است. این درحالی است که این دو کشور در داخل هم مقابله با نیروهای اسلام‌گرا را در اولویت قرار داده بودند و اجازه تنفس و تحرک به این جریانات را نمی‌دهند. در این فضا تلاش برای مقابله با تثبیت قدرت اخوان المسلمین که به نظر می‌رسید بعد از کودتا در مصر و تونس به محاق رفته باشد، می‌تواند در اولویت ابوظبی قرار گیرد و این کشور سیاست خارجی و امنیتی فعال‌تری نسبت به این تحولات اتخاذ کند. نگرانی از این امر حتی در اولین اظهارات انور قرقاش مشاور رئیس امارات هم تبلور داشت و در فروم منامه گفت: نگرانی اصلی ما در سوریه افراط‌گرایی و تروریسم است.
خطر اسلام‌گرایان افراطی مدل 2024 سوریه برای شرایط داخلی عربستان هم می‌تواند زنگ خطری باشد و طی سال‌های اخیر یکی از نیروهای مخالف دولت سعودی سلفی‌هایی هستند که از آنها با عنوان اخوان‌خلیجی (فارس) یاد می‌شود. نیروی سیاسی بالقوه‌ای که به شدت مخالف تغییرات فرهنگی در دوره محمد بن‌سلمان هستند و خیزش اخوان از دمشق می‌تواند این نیروهای خفته را تحریک کند. علاوه بر اینها در حوزه روابط درون شورای همکاری هم موضع قطر بیش از هر زمانی در مقابل امارات تقویت خواهد شد. ابوظبی که در این سال‌ها به‌ویژه در حین بحران محاصره توانست دوحه را به گوشه رینگ ببرد، این روزها با چشمانی کاملا باز تحولات در دمشق را دنبال می‌کند. در این میان فاکتور مهم و اثرگذار بازگشت ترامپ به کاخ سفید است که برخلاف دموکرات‌ها تیم سیاست خارجی و امنیت ملی‌اش به طور روشنی دیدگاه‌هایشان مقابل محور اخوانی در منطقه قرار داشت. کما اینکه در دوره اول ترامپ در کاخ سفید نیروهای اخوانی در منطقه زیر ضرب قرار گرفته بودند و نیروی‌های مخالف با نقش پررنگ امارات با توجه به نفوذ بالا در کاخ سفید دست برتر را داشتند. با این همه این نگرانی جدی وجود دارد که در دوره جدید ترامپ سیاست کاخ سفید بیش از هر زمان دیگری تحت‌تاثیر جفرسونی‌های مخالف اجماع جهانی و خواهان کاهش تعهد و مسوولیت آمریکا در سطح مسائل بین‌المللی قرار گیرد. این امر می‌تواند منجر به این شود که سیاست خاورمیانه واشنگتن بیش از هر زمان دیگری راهبرد «بگذار بسوزد» (let it burn) را در پیش بگیرد که این به معنی استمرار تنش‌ها در خاورمیانه و غرب آسیاست و در این صورت امارات و سعودی باید خودشان مقابل خیزش مجدد اخوان عمل کنند.
این امر زمانی پیچیده‌تر می‌شود که در نظر داشته باشیم که نیروهای اخوانی در یمن تحت عنوان حزب اصلاح که در این سال‌ها در سایه نیروهای شبه نظامی تحت امر امارات و سعودی بودند، احتمالا فعال‌تر خواهند شد و تلاش می‌کنند جایگاه از دست رفته خودشان در محیط سیاسی و امنیتی یمن را در سایه تغییر توازن منطقه‌ای احیا کنند. من حیث المجموع، در نتیجه تحولات اخیر در سوریه تصویری پیچیده از خاورمیانه شکل گرفته که برای همه بازیگران پیش‌بینی چشم‌انداز این وضعیت دشوار شده است. اگر سوریه مسیر افغانستان را طی کند و دولت برآمده از تحریر‌الشام موفق به تثبیت قدرت شود، کشورهای عرب خلیج‌فارس حتما نگرانی‌های جدی درباره آینده اخوان المسلمین مدل 2024 خواهند داشت. از سوی دیگر اگر سوریه مسیری را همچون لیبی و سودان طی کند و فصلی از جنگ‌های داخلی بی‌پایان را شاهد باشد، در این صورت نیز کشورهای عرب خلیج‌فارس حتما از بازیگران فعال چنین جنگ‌هایی خواهند بود، همان‌طور که در تمامی این سال‌ها نقش کلیدی در تحولات منطقه داشته‌اند. در این میان، بازی قدرت‌های بین‌المللی نیز می‌تواند قابل‌توجه باشد و علاوه بر آمریکا، روسیه و چین هم سیاست‌های جدیدی نسبت به خاورمیانه در پیش خواهند گرفت. نکته قابل ملاحظه اینجاست که مسکو و پکن بیش از هرزمان دیگری توجه‌شان به خلیج‌فارس و روابط راهبردی شان با ریاض و ابوظبی خواهد بود.
* کارشناس مسائل خلیج فارس