واکنش آمریکا به جوش خوردن توافق ایران و هند
ساعاتی پس از امضای قرارداد 10 ساله هند برای بهره برداری از بندر با ایران، ایالات متحده نسبت به تحریم های احتمالی برای هر کشوری که به معامله تجاری با ایران فکر می‌کند، هشدار داد. هند در سال 2016 برای توسعه بندر مهم استراتژیک چابهار در نزدیکی مرز ایران با پاکستان قراردادی امضا کرده بود. روز دوشنبه 24اردیبهشت یک قرارداد بلندمدت با ایران برای توسعه بیشتر آن امضا کرد. به گزارش بی‌بی سی انگلیسی،...
ودانت پاتل ادامه داد: «به دولت هند اجازه می دهیم در مورد اهداف سیاست خارجی خودش در قبال بندر چابهار و همچنین روابط دوجانبه خود با ایران صحبت کند. من فقط می گویم، از آنجا که به ایالات‌متحده مربوط می‌شود، تحریم های ایالات متحده علیه ایران همچنان پا بر جاست و ما به اجرای آنها ادامه خواهیم داد.» هند هنوز به این اظهارات واکنشی نشان نداده است. روابط هند و ایالات متحده در شرایط «دوستانه» است و مقامات هر دو طرف به تعمیق روابط اذعان داشتند. این رابطه نه تنها بر اساس منافع مشترک و جاه طلبی های مشترک، بلکه به واسطه پیوند شخصی بین رهبران آنها، نخست‌وزیر نارندرا مودی و رئیس‌جمهور جو بایدن، شکل گرفته است. هند و ایران روز دوشنبه قرارداد 10 ساله‌ای را برای مدیریت بندر چابهار امضا کردند که به عنوان تغییر دهنده بازی در ارتباط منطقه ای، رقابت با طرح کمربند و جاده چین و جایگزینی برای بندر گوادر پاکستان، نهایی شد. وزیر امور خارجه هند از این پیمان استقبال کرد و گفت که ایالات متحده هیچ نگرانی در این زمینه ندارد.
وی در بمبئی گفت: «ایالات متحده هیچ مشکلی با چابهار ندارد و صادقانه بگویم، اگر چیزی بین ما و ایران باشد، بین ما و ایران است.» او گفت که هند سال‌ها در تلاش بود تا ایران را درباره نیاز به یک توافق بلندمدت متقاعد کند. بندر چابهار، پروژه ای شاخص بین هند و ایران، نقش حیاتی به عنوان مرکز ترانزیتی برای تجارت با افغانستان محصور در خشکی و کشورهای آسیای مرکزی ایفا می‌کند. هند هم در توسعه و هم در بهره‌برداری از این بندر نقش بسزایی داشته است. دولت هند با سرمایه‌گذاری در زیرساخت های خود، تلاش کرده است تا امکانات بندر را افزایش دهد و آن را به مسیری امکان پذیر برای انتقال کالاهای هندی به افغانستان و آسیای میانه تبدیل کند. هند عملیات این بندر را در پایان سال 2018 به دست گرفت. این بندر یک مسیر ترانزیتی برای کالاها و محصولات هندی به افغانستان و آسیای مرکزی باز می‌کند؛ از آنجا که هند و پاکستان به عنوان دو کشور همسایه، روابط پرتنشی دارند، هند نمی خواهد از مسیر زمینی این کشور استفاده کند.
مقامات می گویند تاکنون 2.5 میلیون تن گندم و 2000 تن حبوبات از هند از طریق بندر چابهار به افغانستان ارسال شده است. روز دوشنبه، وزارت کشتیرانی هند اعلام کرد که شرکت هندی (IPGL) و سازمان بنادر و دریانوردی ایران قراردادی بلندمدت برای توسعه این بندر امضا کردند. مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی ایران گفت: «پیش از این مبلغ قرارداد سرمایه‌گذاری هند 86 میلیون دلار بود که به 120 میلیون دلار افزایش پیدا کرد و با خط اعتباری به مبلغ 250 میلیون دلار، مجموعا به 370 میلیون دلار تامین منابع مالی افزایش پیدا کرده است.»
وزیر امور خارجه هند نیز گفت که این توافق «مسیر سرمایه‌گذاری های بزرگ‌تر در بندر را باز می‌کند.» همچنین روزنامه «ایندین اکسپرس» در گزارشی به بررسی ابعاد همکاری هند با ایران در بندر چابهار پرداخت و نوشت: «امضای قرارداد بلندمدت هند با ایران، بخشی از چشم‌انداز استراتژیک و اقتصادی هند برای آسیای مرکزی و فراتر از آن است. با این حال، این پروژه همیشه با چالش های متعددی روبه‌رو بوده است.» چابهار یک بندر آب عمیق در استان سیستان و بلوچستان ایران است. این بندر در ایران نزدیک ترین بندر به هندوستان است و در دریای آزاد قرار دارد و دسترسی آسان و مطمئن را برای کشتی های باری بزرگ فراهم می‌کند.
شروع آهسته پروژه
چابهار مدرن در دهه 1970 پا به عرصه وجود گذاشت و تهران به اهمیت استراتژیک بندر در طول جنگ ایران و عراق در دهه 1980 پی برد. در سال 2002، حسن روحانی که در آن زمان مشاور امنیت ملی ایران در زمان رئیس‌جمهور سید محمد خاتمی بود، با همتای هندی خود برجش میشرا در مورد توسعه بندر واقع در 72 کیلومتری غرب بندر گوادر پاکستان گفت‌وگو کرد. در ژانویه 2003، رئیس‌جمهور خاتمی و نخست‌وزیر وقت آتال بیهاری واجپایی نقشه راه بلندپروازانه همکاری استراتژیک را امضا کردند. از جمله پروژه های کلیدی که دو کشور روی آن توافق کردند، چابهار بود که پتانسیل پیوند آسیای جنوبی با خلیج فارس، افغانستان، آسیای مرکزی و اروپا را داشت.
بیانیه دهلی نو که توسط دو رهبر امضا شد، تاکید می‌کرد که «همگرایی استراتژیک رو به رشد کشورها باید با یک رابطه اقتصادی قوی تقویت شود». برای هند، چابهار اهمیت استراتژیک و اقتصادی زیادی داشت، زیرا مسیری را برای رسیدن به افغانستان - که دسترسی زمینی به آن توسط پاکستان متخاصم مسدود شده بود - فراهم کرد. اما جدول زمانی بلندپروازانه این پروژه به دلیل روابط رو به رشد هند با ایالات متحده در دوره ریاست جمهوری جورج دبلیو بوش لغو شد. آمریکا که ایران را در کنار عراق و کره‌شمالی به عنوان یکی از اعضای «محور شرارت» اعلام کرد، دهلی نو را مجبور کرد تا روابط استراتژیک خود را با تهران کنار بگذارد و پروژه چابهار در این میان قربانی شد.
پیشرفت بعد از 2015
در حالی که هند حدود 100 میلیون دلار برای ساخت جاده ای به طول 218 کیلومتر از دلارام در غرب افغانستان به زرنج در مرز ایران و افغانستان برای اتصال به چابهار هزینه کرد، پروژه این بندر با سرعت کمی پیش رفت. اما اوضاع در سال 2015 پس از به ثمر نشستن مذاکرات ایران و گروه 1+5 شروع به تغییر کرد. حدود سه هفته پس از آنکه ایران و قدرت های جهانی در تاریخ 2 آوریل 2015 چارچوب توافق خود را اعلام کردند و متعهد شدند تا پایان ماه ژوئن یک توافق جامع را نهایی کنند، اشرف‌غنی، رئیس‌جمهور افغانستان از هند بازدید و بر اهمیت بندر چابهار تاکید کرد.
در سفر غنی 27 تا 29 آوریل 2015، او و نارندرا مودی، نخست‌وزیر، توافق کردند که از نزدیک با ایران همکاری کنند تا پروژه بندر را به واقعیت تبدیل کنند و آن را به عنوان دروازه ای مناسب به افغانستان و آسیای مرکزی توسعه دهند. آنها توافق کردند که مسیرهای اضافی به مسیرهای موجود، انگیزه بزرگی برای تلاش های بازسازی اقتصادی افغانستان ایجاد خواهد کرد. طی یک سال بعد، هماهنگی بین سه کشور منجر به امضای توافق‌نامه سه جانبه برای ایجاد کریدور حمل‌ونقل و ترانزیتی بین‌المللی در مه 2016 شد؛ یعنی زمانی که نخست وزیر مودی از ایران بازدید کرد. پس از آن، وزارت کشتیرانی هند با سرعتی بالا برای توسعه این پروژه کار کرد.
نگرش دولت دونالد ترامپ نسبت به ایران بعد از سال 2017 مسائل را پیچیده کرد، اما بلوک جنوبی مصمم به ادامه مسیر بود. دهلی نو موفق شد از آمریکا برای پروژه چابهار معافیت بگیرد و دلیل آن را دسترسی به افغانستان عنوان کرد. رویکرد هند همچنین از این واقعیت ناشی می‌شود که چین به طور تهاجمی طرح بلندپروازانه «کمربند و جاده» رئیس جمهور شی جین پینگ را برای توسعه زیرساخت های عظیم در بخش های بزرگی از آسیا و آفریقا دنبال می‌کند. در اوت 2023، نخست‌وزیر مودی در حاشیه اجلاس سران بریکس در ژوهانسبورگ با رئیس‌جمهور ابراهیم رئیسی دیدار و درباره قرارداد بلندمدت چابهار که در بلاتکلیفی به‌سر می‌برد، گفت‌وگو کرد. دو رهبر برای نهایی کردن و امضای قرارداد بلندمدت یک جهت سیاسی روشن ارائه کردند.
چابهار و INSTC
با عملیاتی شدن این سرمایه‌گذاری بلندمدت، چابهار به طور بالقوه می‌تواند به قطب مهمی برای ارتباط هند با کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی و افغانستان تبدیل شود. با این حال، برای درک بهتر پتانسیل تجاری و استراتژیک آن، توسعه بندر باید با پروژه اتصال بزرگ‌تر کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال - جنوب (INSTC) ادغام شود.
INSTC که توسط روسیه، هند و ایران راه‌اندازی شد، یک مسیر حمل‌ونقل چند وجهی است که در نظر گرفته شده است تا اقیانوس هند و خلیج‌فارس را از طریق ایران به دریای خزر و از طریق سن پترزبورگ در روسیه به شمال اروپا متصل کند. INSTC انتقال کالا از بمبئی به بندرعباس در ایران را از طریق دریا پیش‌بینی می‌کند. از بندرعباس به بندر انزلی، بندر ایرانی در دریای خزر، از طریق جاده؛ از بندر انزلی تا آستاراخان، بندری در دریای خزر در فدراسیون روسیه با کشتی از طریق دریای خزر؛ و به سایر نقاط فدراسیون روسیه و اروپا با راه‌آهن. فونچوک استوبدان، کارشناس ارشد موسسه مطالعات و تحلیل های دفاعی (IDSA) و سفیر سابق هند در قرقیزستان، در گزارش مختصری از IDSA در ژوئن 2017 نوشت که «INSTC و بندر چابهار مکمل یکدیگر برای بهینه سازی ارتباط هند با روسیه و اوراسیا خواهند بود.» با این حال، جنگ در اوکراین و تخریب روابط اروپا با روسیه، آینده این پروژه را پیچیده کرده است.
--> اخبار مرتبط