پشت‌صحنه ادعای اروپایی‌ها

کشورهای اروپایی کوتاه‌بیا نیستند و بعد از فعال کردن سازوکار ماشه، اکنون نیز در حال اتهام‌زنی به ایران هستند که البته این رویکرد مسبوق‌به‌سابقه است. در همین چارچوب وزرای امور خارجه اتحادیه اروپا و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس روز دوشنبه طی بیانیه مداخله‌جویانه مشترک از ایران خواستند به «اشغال» جزایر تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی پایان دهد؛ مساله‌ای که با واکنش صریح تهران مواجه شد و روز گذشته سفرا و روسای نمایندگی‌های اروپایی مقیم تهران در اعتراض به رویکرد مداخله‌جویانه اتحادیه اروپا در امور منطقه خلیج فارس به وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران «احضار» شدند.

اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه، بلافاصله به این ادعاها واکنش داد و نسبت به دخالت‌های مخرب و تفرقه‌انگیزانه برخی کشورهای اروپایی در امور منطقه خلیج فارس هشدار داد. وی با تاکید مؤکد بر حاکمیت بلامنازع و همیشگی ایران بر جزایر ایرانی تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی به‌عنوان بخش لاینفک از قلمرو سرزمینی ایران، تصریح کرد تکرار ادعاهای بی‌اساس در بیانیه‌های سیاسی هیچ ارزش حقوقی ندارد و تغییری در واقعیت جغرافیایی و حقایق تاریخی نمی‌دهد.

هشدار به سفرای اروپایی

متعاقب طرح این ادعاهای مداخله‌جویانه در بیانیه مشترک وزرای خارجه شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه اروپایی، از جمله حمایت از ادعای بی‌اساس راجع به جزایر ایرانی تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی، مداخله در موضوعات دفاعی ایران و نیز ادعاهای کذب در خصوص موضوع هسته‌ای ایران، سفرا و روسای نمایندگی‌های کشورهای عضو اتحادیه اروپا توسط مجید تخت روانچی معاون سیاسی وزارت امور خارجه به وزارت امور خارجه احضار شدند و مراتب اعتراض شدید ایران به آنها ابلاغ شد. تخت‌روانچی با تاکید بر حاکمیت بلامنازع و همیشگی ایران بر جزایر ایرانی تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی به‌عنوان بخش لاینفک قلمروی تحت حاکمیت ایران، حمایت اتحادیه اروپایی از ادعای بی‌اساس یک کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس در خصوص این جزایر را ناقض اصل احترام به حاکمیت ملی و تمامیت سرزمینی دولت‌ها دانست و موضع‌گیری سیاسی و غرض‌ورزانه اتحادیه اروپایی را قویا محکوم کرد. معاون سیاسی وزیر امور خارجه ادعاهای مطرح‌شده راجع به موضوع موشکی ایران را دخالت آشکار در امور ایران دانست و با مردود دانستن روایت‌های خلاف واقع و اغراق‌آمیز در مورد برنامه موشکی ایران تاکید کرد: «توانمندی‌های دفاعی بومی ایران از جمله توانمندی موشکی آن، جزئی از حق ذاتی ایران برای دفاع از خود بوده و تضمین‌کننده ثبات و امنیت منطقه‌ای است.»

تخت‌روانچی با انتقاد شدید از بدعهدی، ناکارآمدی و سوءنیت سه کشور اروپایی عضو برجام در روندهای دیپلماتیک مرتبط با موضوع هسته‌ای ایران، تصریح کرد: «اتحادیه اروپا به‌عنوان هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام به همراه فرانسه، آلمان و انگلیس علاوه بر قصور در ایفای تعهداتشان طبق برجام، با سوءاستفاده از سازوکار حل اختلاف برجام، موجب اخلال و بن‌بست در دیپلماسی شدند و بنابراین بهتر است به جای تکرار ادعاهای کلیشه‌ای و مطلقا کذب راجع به برنامه هسته‌ای ایران پاسخگوی عملکرد مخرب خود باشند.»

بیانیه مغرضانه

اتحادیه اروپا و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس روز دوشنبه 14مهر در پایان نشست وزیران خود در کویت، با صدور بیانیه‌ای تاکید کردند که بازگشت تحریم‌ها علیه ایران به معنای پایان دیپلماسی نیست. در این بیانیه همچنین تاکید شد که موضع این شورا آن است که تنها تلاش‌های سیاسی و دیپلماتیک می‌تواند به یک راه‌حل پایدار برای مساله هسته‌ای ایران منجر شود. این بیانیه مشترک بدون اشاره به تجاوز مشترک اسرائیل و آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران در خرداد و تیر امسال و عدم محکومیت آن، درخواست مداخله‌جویانه دیگری مبنی بر توقف توسعه موشک‌های بالستیک و پهپادهای ایران را مطرح کرده است. این در حالی است که قابلیت‌های نظامی ایران همواره با اهداف دفاع از حاکمیت و یکپارچگی سرزمینی بوده است.

وزیران شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه اروپا همچنین درخواست فرافکنانه دیگری از ایران برای «کاهش تنش‌های منطقه‌ای» داشتند و این در حالی است که بی‌ثباتی در منطقه همواره ناشی از فعالیت‌های رژیم صهیونیستی بوده است. در نهایت نیز آنها خواستند به آنچه «اشغال جزایر سه‌گانه» خوانده‌اند، پایان دهند. این شورای عربی و اروپایی در بیانیه خود ضمن مطرح کردن ادعاهایی کاملا کذب آورد: «ایران با اشغال تنب بزرگ و تنب کوچک و ابوموسی حاکمیت امارات و اصول منشور سازمان ملل متحد را نقض کرده است.»

دخالت نابجا

همان‌طور که اشاره شد سخنگوی دستگاه دیپلماسی در نخستین واکنش به این دخالت‌ها، ادعاهای مطرح‌شده در بیانیه مشترک مذکور راجع به توانمندی‌های دفاعی ایران را دخالتی نابجا و غیرقابل قبول در امور مرتبط با حاکمیت ملی ایران توصیف و خاطرنشان کرد: «طرف‌هایی که از یک‌سو با خرید و فروش صدها میلیارد دلار انواع تسلیحات، منطقه ما را تبدیل به زرادخانه بزرگی از پیشرفته‌ترین سلاح‌های مخرب می‌کنند و از سوی دیگر با بی‌عملی در قبال سیطره‌طلبی یک رژیم نسل‌کش و متجاوز یا حمایت همه‌جانبه نظامی و سیاسی از آن، منطقه غرب آسیا را در معرض جنگ‌های بی‌پایان قرار داده‌اند، به هیچ عنوان صلاحیت اظهارنظر در مورد توانمندی‌های دفاعی درون‌زا و بومی ملت ایران ندارند.»

سخنگوی وزارت امور خارجه با یادآوری بدعهدی‌ها و عملکرد ضعیف، غیرمستقل و فاقد حسن‌نیت سه کشور اروپایی عضو برجام که با سوءاستفاده آنها از سازوکار حل اختلاف برجام برای بازگرداندن قطعنامه‌های لغوشده شورای امنیت به اوج خود رسید، افزود: «شرم‌آور است که طرف‌هایی که خود عامل بروز وضعیت فعلی هستند، اکنون خود را در جایگاه مدعی قرار داده‌اند. در‌عین‌حال تاسف‌بار است که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به جای مطالبه‌گری از اتحادیه اروپا در موضوعات مختلف مرتبط با منطقه غرب آسیا، محملی برای فرافکنی مزورانه آنها فراهم کرده‌اند.»

رفتار مسبوق‌به‌سابقه

تقریبا یک سال پیش بود که کشورهای اروپایی برای نخستین بار سخنان مداخله‌جویانه‌ای درباره بحث جزایر سه‌گانه مطرح کردند. اواخر مهرماه سال گذشته اتحادیه اروپا و اعضای آن برای اولین بار و در یک تغییر شگرف در موضع گیری و سیاست خود، از حاکمیت امارات بر سه جزیره ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک حمایت و آن را تایید کردند. اتحادیه اروپا همچنین برای نخستین بار، ایران را «اشغالگر» این سه جزیره دانست و ادعا کرد که ایران باید به «اشغال جزایر امارات و نقض حاکمیت این کشور» پایان دهد. این موضوع در بیانیه پایانی نشست مشترک سران کشورهای عضو اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج‌فارس که روز چهارشنبه 25 مهر 1403 در بروکسل بلژیک برگزار شد، مطرح شده بود.

پیش‌تر اتحادیه اروپا و اعضای آن، از حاکمیت امارات بر جزایر سه‌گانه حمایت نمی کردند، بلکه تنها حاکمیت بر این سه جزیره را محل اختلاف میان ایران و امارات می دانستند و از تلاش های امارات برای حل مسالمت آمیز این اختلاف از طریق مذاکرات دوجانبه یا دادگاه بین‌المللی یا داوری بین‌المللی حمایت می کردند. این دخالت آشکار نیز با واکنش تند مقامات کشورمان در آن زمان مواجه شد. طی دو سه سال گذشته، به‌ترتیب چین، روسیه و آمریکا از موضع امارات در خصوص جزایر حمایت کرده اند و به ترتیب در دسامبر 2022، ژوئیه 2023 و سپتامبر 2023حمایت خود را علنی اعلام کردند.

پشت پرده یک رفتار

در خصوص دلایل سیاست‌های خصمانه اروپایی‌ها در قبال ایران که از یکی دو سال گذشته شدیدتر شده است به چند مساله می‌توان اشاره کرد؛ نخستین دلیل به مناسبات تهران و مسکو و اتهامات و ادعاهای اروپایی‌ها مبنی بر کمک ایران به روسیه در جنگ علیه اوکراین بازمی‌گردد. این نگاه بروکسل باعث شده که سیاست‌های تندی را در قبال ایران دنبال کنند. در این بین علاوه بر همراهی آنها با برخی ادعاها علیه کشورمان، اخیرا نیز مکانیسم ماشه فعال شد و 6 قطعنامه تحریمی سازمان ملل علیه ایران بازگشت.

دلیل دیگر این سیاست اروپایی‌ها را باید در همراهی یا عدم همراهی آنها با واشنگتن جست‌وجو کرد. به‌ویژه با روی کار آمدن دوباره دونالد ترامپ در آمریکا، کشورهای اروپایی در برخی مسائل سعی دارند نشان دهد که می‌توانند سیاست مستقلی از کاخ سفید دنبال کنند. اما در مقابل عده‌ای نیز می‌گویند که بروکسل در حال پیاده کردن خواسته‌های ایالات متحده است و در نهایت در خصوص مسائلی چون ایران، دو طرف نگاه و سیاست یکسانی را دنبال می‌کنند. نگاه دیگر نیز معتقد است که اروپا با چنین اقداماتی با چراغ سبز آمریکا می‌خواهد تهران را تحت فشار قرار دهد تا ایران متقاعد شود با خواسته‌های کمتری پای میز مذاکره حاضر شود.

برای شورای همکاری نیز که در تلاش است تا با مشارکت‌های چندجانبه با مناطق مختلف از جمله با اتحادیه اروپا، شرکای راهبردی خود را در سطح جهانی متنوع سازد. ادعاها درخصوص جزایر سه‌گانه و گنجانیدن آن در هر بیانیه بخشی از بین‌المللی کردن مناقشه با ایران در ابعاد حقوقی و سیاسی است تا بتوانند با یارگیری‌های سیاسی، به اهدافی که در این حوزه برای خود تعریف کرده‌اند، دست یابند.

ورای این اهداف و نقشه‌ها، کوبیدن بر طبل خصومت و دمیدن در آتش تنش‌ها از سوی اروپا فقط شرایط را پیچیده‌تر خواهد کرد. ایران پیش از فعال شدن سازوکار ماشه بارها و بارها خواستار آن شده بود که مسائل فیمابین باید از طریق گفت‌وگو و دیپلماسی حل‌و‌فصل شود. اما امروز این رویکرد کشورهای اروپایی تحت نظر آمریکا نه تنها آنها را از نقش‌آفرینی در پرونده ایران دورتر کرده، بلکه راه دیپلماسی را نیز با سنگلاخ‌های بیشتری مواجه خواهد کرد.